Inson qancha vaqt uxlay oladi: uyqu ta'siri va xavflar

Uyqu inson tanasining energiya manbai va miya faoliyatini saqlab turish uchun zarurdir. Yetishmagan uyqu esa kayfiyatni tushiradi, xotira va diqqatni qiyinlashtiradi. 1964 yilda 17 yoshli Randi Gardner tomonidan o‘tkazilgan mashhur sinov uzoq davom etgan uyg‘onish inson sog‘lig‘iga qanday ta’sir qiladi, degan savolga izoh bo‘ldi. Tajriba 264 soat (11 kun) davom etdi va yozuvlar turli baholanishlarni ko‘rsatdi.

Tadqiqotchilar orasida ba’zi kuzatuvchilar Randi Gardnerda sezilarli o‘zgarishlar sezmaganini aytsa, boshqalar esa diqqatni yo‘qotish, xotira va nutqda qiyinchiliklar hamda ba’zan gallyutsinatsiyalar (ko‘r ko‘rishdagi orzular) paydo bo‘lganini yozgan. Shundan so‘ng uyquning uzluksiz yetishmasligi sog‘liq uchun jiddiy xavf ekanligi aniqlangan bo‘lib, Guinness World Records bunday holatlarni rasmiy tarzda tasdiqlamaydi va ishonchli dalillar bo‘lmasa rekordlar bo‘lmagan deb hisoblanadi.

Uyqu yetishmasligi insonga nimalar qiladi

Qisqa muddatli uyqusizlik hayot sifatini pasaytiradi va umr ko‘rsatkichlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. To‘g‘ri ovqatlanish va muntazam mashq ham yetarli uyqusiz sog‘liqni yaxshilamaydi. Uqtilgan uyqusizlik kayfiyatni yomonlashtiradi, diqqat hamda xotiraga ta’sir qiladi, fikrlash tezligini pasaytiradi hamda yo‘l-transport hodisalariga olib kelishi mumkin. Ba’zan kichik, qisqa uyqu kechikishlari (kichik uyqu kirishlari) paydo bo‘ladi, bu esa hayotiy xavfni oshiradi. CDC ma’lumotlariga ko‘ra yiliga taxminan 6 000 kishi uyqusiz hayotiy holat tufayli yo‘qotilgan holatlar ro‘y beradi.

Kronik uyqusizlik esa sog‘liqka keng ko‘lamli zarar yetkazadi va quyidagi xavflarni oshiradi:

• qon bosimining ko‘tarilishi
• diabet xavfining oshishi
• yurak xuruji yoki insult xavfining ortishi
• depressiya va ruhiy salomatlik muammolari
• libido kamayishi
• olish-oqimdagi vazn o‘sishi
• immunitetning zaiflashishi

Inson uchun qancha uyqu kerak

Uyqu bo‘yicha milliy fond (Milliy Uyqu FONDI) yoshga qarab ideal uyqu miqdorini belgilab beradi. Quyidagi ko‘rsatmalar umumiy tavsiyanoma bo‘lib, individual ehtiyojlar farq qilishi mumkin:

• Yangi tug‘ilganlar (3 oyga qadar): 14–17 soat
• Go‘daklar (4–11 oy): 12–15 soat
• 1–2 yoshdagi bolalar: 11–14 soat
• 3–5 yoshdagi bolalar: 10–13 soat
• 6–13 yoshidagi maktab o‘quvchilari: 9–11 soat
• 14–17 yoshlar: 8–10 soat
• 18–65 yoshlar: 7–9 soat
• 65 yoshdan yuqorilar: 7–8 soat

Xulosa

Uyqundagina sog‘liqning asosi yotadi. Yetarli sifatli uxquni kundalik hayotga kiritish – xavflarni kamaytiradi, kayfiyatni barqarorlashtiradi va umumiy xavfsizlikni mustahkamlaydi. Shuning uchun har kech qadam, joylashuv, yotoqxona sharoitlarini yaxshilashga e’tibor qaratish muhimdir.

Mutaxassis fikri

Dr. Farg‘ona Abdurahmon — "Uyqu sifati sog‘liqni boshqara oladigan eng muhim omillardan biridir. Yetarli uyquni tartibga solish sog‘liq uchun katta foyda beradi.”

Qisqa xulosa

Uyqu kichik vaqt ichida ko‘plab foyda keltiradi: yurak salomatligi, ruhiy barqarorlik, diqqat va samaradorlik. Shaxsiy ehtiyojlar bo‘yicha mos uyqu rejimini topish hayot sifatini sezilarli darajada yaxshilaydi. Har kecha yetarli muddatda sifatli uxquni saqlash sog‘lom hayot yo‘lidir.

Uyqu – sog‘liqning eng asosiy sarmoyasi; unga g‘amxo‘rlik kundalik hayot sifatini oshiradi.