Hakainde Hichilema: Zambiya prezidenti energiya muammolari va iqtisodiy islohotlar yo‘lida xalq ishonchini tiklashga urinmoqda

Zambiya prezidenti Hakainde Hichilema bugungi kundagi siyosiy bosim ostida faoliyat yuritmoqda. Copperbelt viloyatidagi mitingda tosh bilan xos bo‘lgan hujumlar namoyon bo‘lganidan keyin, u o‘zining ma’ruza qilayotganini to‘xtatib, xavfsizlik nuqtai nazaridan olib qochildi. Bunday voqealar qisman siyosiy barqarorlikka nuqta qo‘yadi,ammo saylovlar yaqinlashgani bois prezident o‘ziga qarshi bo‘lgan fikrlar ko‘paymoqda.

Bir nechta o‘zgarishlar 9 oy ichida amalga oshirilishi kutilmoqda: iqtisodiy barqarorlik, energiya ishlab chiqarishni ko‘paytirish va qarzlar muammosini bekor qilishga qaratilgan chora-tadbirlar. 18 oy ichida bo‘lib o‘tgan navbatdagi matbuot anjumanida Hichilema o‘zining siyosiy yo‘nalishini himoya qilib, iqtisodiyot va energiya sohasidagi yutuqlarini sanab o‘tdi.

“Jadallashgan nafrat darajasi oshkor bo‘lmoqda; bu nafratni ko‘rish va tutish mumkin,” deb gapirgan prezident xalqdan biri-birlariga mehr bilan munosabatda bo‘lishini iltimos qildi. Ammo bu xabar barcha uchun mos bo‘lmasligi mumkin, ayniqsa kundalik qiyinchiliklar ichida yashayotgan odamlarga.

Qarshi muxolifat vakili, poytaxt Lusaka shahar meri nomzodi Simon Mwila, “xalqning jonli tebranishi toshlar bilan amalga oshayotgani”ni izohlab, hokimiyatga norozilik ko‘rsatmoqda. Historik tadqiqotchi Sishuwa Sishuwa esa Hichilemanning o‘z yo‘nalishidan chetlab ketgani to‘g‘risida fikr bildirdi.

“Hichilema hokimiyatga kelganidan beri avvalgi rahbar Edgar Lungu tomonidan amalga oshirilgan gap-so‘zlar va siyosiy qimmatli amallarga o‘xshab ko‘pchilik nuqtalarda o‘ziga qarshi bo‘ldi,” deb tahlil qilmoqda Sishuwa INLIBER nashriga.

Prezident o‘zining qarzi bo‘yicha kechiktirish rejalarini o‘z faoliyatining yuksalish yo‘li deb ko‘rsatmoqda: “Oldingi vaziyatda katta qarz dori-moddiy tog‘idek edi; hozir kredit reytingi yaxshilanmoqda, investitsiya jahon bo‘ylab jalb etilmoqda,” deydi u.

8 noyabrda Chingola shahriga tashrifi paytida u mahalliy bozorni tiklash uchun 450 000 dollarlik yo‘l-yo‘l yordamini olib keldi. Ammo ko‘cha aholisi o‘rtasidagi norozilik bu tashrifni bozorda tinchlik bilan yakunlanishiga to‘sqinlik qildi. Politsiya tezkor ravishda odamlar orasidagi to‘qnashuvlarni yig‘ib, kamida 27 kishi hibsga olinganini ma’lum qildi.

Hichilema yaqinda noqonuniy konchilarni voyaga yetmaganlar daromadini himoya qiluvchi qonunlarga qarshi kurashish jarayonida zo‘ravonliklar yuzaga kelganini aytdi; “Biz hech qachon bu zo‘ravonlikni tiklashga yo‘l qo‘ymoqchi emasmiz,” dedi u.

2021 yilda Hichilema ko‘pchilik tomonidan “Bally will fix it” degan shior bilan o‘ziga bo‘lgan umidni uyg‘otdi. O‘tgan yillarda qarzlar tuzatilgani, inflatsiya pasaygani va iqtisodiy ko‘rsatkichlar yaxshilangani aytilmoqda. Biroq hozirgi bosqichda mamlakat sotib olish qobiliyati pasayishi, energiya narxlarining yuqoriligi va ish o‘rinlarining yetishmasligi kabi muammolar odamlar hayotiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda.

Xususan, iqtisodchi Trevor Hambayi o‘z fikrida: “Moliya yo‘nalishida erishilgan yutuqlar – ustivor muvaffaqiyatlar,” deb ta’kidlaydi. Uyning xavfsiz rivojlanishi uchun byudjet nazorati kuchaydi, bu esa infratuzilma, ta’lim, sog‘liqni saqlash va qizg‘in boshqaruv xodimlarini jalb etishga yordam berdi.

Shu bilan birga, energiya tizimida ro‘y berayotgan qiyinchiliklar xalq hayotiga sezilarli ta’sir qiladi. Jesuit Centre for Theological Reflection hisobotiga ko‘ra, oziq-ovqat va kundalik xarajatlar ko‘tarilib, ko‘pchilik marekalarni qattiq yuklab olmoqda. Inflatsiya pasayishni davom ettirayotgan bo‘lsa-da, ko‘plab oilalar hanuz ham asosiy ehtiyojlarni qoplash uchun qiymatdan qochishga majbur bo‘lmoqda.

Prezident Yangi tashabbuslar, jumladan, quvvat ishlab chiqarish imkoniyatlarini kengaytirish rejasini e’lon qildi va yadrosi bo‘lmagan energetika loyihalarini ham rivojlantirishni ko‘zda tutmoqda.

Konstitutsiyaviy yangilanish jarayoni bo‘yicha munozaralar davom etmoqda: ko‘proq vakillar saylovchilarning qat’iy ehtiyojlariga mos ravishda qabul qilinishi uchun tumanlar ko‘paytirilishi rejalashtirilmoqda. Admiral siyosatchilar bu jarayonni tanqid qildi, ammo Hichilema bunga tayyor ekanini bildirdi.

Saylovlar oldidan ijtimoiy tarmoqlarda va namoyishlar davom etayotgan paytda, prezident matbuotga bergan izohlarining ichida “qonunlar ustuvor bo‘lishi kerak” degan vazifalarni ham ko‘rsatdi.

Hichilema fuqarolarga sabr qilishni takrorlab, uzoq muddatli dasturlar kichik o‘zgarishlar bilan birga o‘z natijasini berishini ta’kidlamoqda. Biroq toshbo‘ronliklar ko‘payganida, xalq orasidagi sabr chegarasi chegaralanmoqda.

Shu haftada u Zambiyaning quvvat ishlab chiqarish quvvatlari “zaxiradan o‘zgarishga duch kelganini” ta’kidlab, quyosh va issiqlik energetika loyihalarini ko‘paytirishga tayyorligini bildirdi.

14 yillik siyosiy faoliyatida hokimiyatga kelishi bilan Hichilema demokratik qadriyatlarni himoya qiluvchi sifatida o‘z o‘rnini mustahkamlab kelmoqda. Biroq ayrim qonunlar, xususan Cybersecurity Loyiha, uning tarafdorlari tomonidan ham tanqid qilinmoqda.

Universitet mutaxassisi Sishuwa dinamikasini yana ham ochiq qilib, “Hichilema bas, u xohlaganidek raqobatga erishishi uchun, raqiblari yo‘qolib ketgani uchun, endi muqobil qonunlarni joriy qilmoqda” deb yozadi.

Prezident esa qonunlar printsipini hurmat qilayotganini, siyosiy sabablar bilan hech kimga nisbatan sansalanuvchi ish olib bormayotganini ta’kidlaydi.

Itar-zhavarlar bo‘yicha, u qonunchilikni kengaytirish barobarida saylovlar oldidagi jarayonni hamma uchun ochiq va adolatli qilishga intilmoqda.

Saylovlarga yaqinlashar ekan, uning yutuqlari yoki yo‘qolishi bo‘yicha fikrlar xilma-xil bo‘lib bormoqda.

Kalit Xulosalar

• Hichilemaning 2021 yildagi yutuqlari iqtisodiy barqarorlik va energiya sohasidagi islohotlar bilan bog‘liq bo‘lib qolmoqda.
• Nafratli omillar va qishloq hududlaridagi noroziliklar prezident qobiga bosim o‘tkazmoqda.
• Qarz tuzatilishi, inflatsiya pasayishi va investitsiyalarning ko‘payishi ijobiy ko‘rsatkichlar bo‘lishiga qaramasdan, quvvat tanqisligi shaxsiy xonadonlar darajasiga ta’sir qiladi.
• Konstitutsiyaviy o‘zgarishlar va saylovlar oldidagi siyosiy tahlillar davom etmoqda.

Mutaxassis fikri: “Hichilema uzoq muddatli islohotlar yo‘lidan borayotgan bo‘lib, qisqa muddatdagi noroziliklarni boshqara olmoqda,” deydi iqtisodchi Trevor Hambayi.

Xulosa: Hichilemaning yo‘nalishi davom etmoqda, ammo xalq darajasidagi hayotiy o‘zgarishlar va energiya ta’minoti masalalari uning obro‘sini shakllantiradi. Siyosiy bosimlarning o‘sishi kelajakdagi saylovlarda uning muvaffaqiyatini aniqlab berishi mumkin.

"Hichilema uchun eng asosiy sinov – xalq hayotiga bevosita ta’sir qiladigan islohotlarni amaliy darajada ko‘rsatish." BBC News