Gʻonduras saylovlari: Tramp yordam tahdidlari ostida ovozlar kimga yoʻnalmoqda

Gʻondurasda yaqinlashayotgan umumiy saylovlar tashqi bosimlar fonida oʻtkazilmoqda. Qo‘shma Shtatlar tomonidan moliyaviy yordamga qilingan tahdidlarga qaramay, ko‘plab saylovchilar o‘z nomzodlarini aniqlik bilan tanlamoqda.

Asosiy nomzodlar va ularning vaziyatlari

Saylovda besh nomzod bo‘lsa-da, asosiy kurash uch xil yoʻnalishda namoyon boʻlmoqda: Libre partiyasidan sobiq mudofaa vaziri Rixi Moncada; Liberal partiyasidan telekoʻrsatuvchi va taniqli siyosatchi Salvador Nasralla; hamda Milliy partiyasidan tadbirkor Nasry “Tito” Asfura. Mamlakatning hozirgi prezidenti Xiomara Castro saylov roʻyxatiga kirmagan holda Moncada tarafdorligini eʼlon qildi.

Xiomara Castro 2021-yilda Gʻonduras tarixida birinchi ayol prezidenti boʻlib saylangan edi. U Moncada nomzodini qoʻllab-quvvatlashini bildirdi. Moncada “tabiiy boyliklarni himoya qilish” va “21-asrda xususiylashtirishga qarshi kurash” kabi tashabbuslarni tilga oldi. U korrupsiyaga qarshi qatʼiy kurash va barqaror yechimlar tarafdori ekanini taʼkidladi.

Shanba kuni Moncada Trump tomonidan Asfura tarafdorligini qo‘llab-quvvatlash haqidagi chiqishini “umume’tirof etilgan aralashuv” deb baholadi va kelgusidagi taʼsirlarga urg‘u berdi. Trump esa “Agar Asfura g‘alaba qozonmasa, Amerika yordamini yo‘qotishingiz mumkin” degan matnini tarqatdi.

AQSh yordamlari va moliyaviy taʼsirlar

Qo‘shma Shtatlar Gʻondurasga yillik yordam bilan katta salmoqli roli oʻynagan bo‘lib, rasmiy ma’lumotlarga koʻra oldingi moliyaviy yil davomida yordam miqdori 193 million AQSh dollari atrofida edi; hozirgi yilda esa bu miqdor taxminiy 102 million dollar atrofida ko‘rib chiqilmoqda. Yillar davomida ayrim xarajatlar kesildi; xususan 2024–2025 yillar uchun 167 million AQSh dollari miqdoridagi moliyaviy yordam qisqargani aytilmoqda. Soʻmda bu qiymatlar taxminiy 2,1–2,2 trilyon soʻm, 1,1 trilyon soʻm va 1,8 trilyon soʻm oraligʻida ekanini hisobga olish mumkin.

Trump rejalarida Asfura bilan “jirafa kabi katta hamkorlik” yo‘lini ko‘rsatdi — ular birgalikda narkotik savdosi va davlat darajasidagi xavf-xatarlarni bartaraf etishga umid qilmoqda. Trump o‘zining ijtimoiy tarmog‘ida Venesuela va Xitoy bilan munosabatlarda ham qarama-qarshiliklar davom etayotganini aytib, Gʻonduras siyosiy yoʻnalishini taʼkidladi.

Nomzodlarning siyosiy dasturi va xavfsizlik masalalari

Nasry Asfura o‘z saylovoldi sahifalarida “hamma uchun taraqqiyot va imkoniyatlar”ni ta’minlashni va “ichki hamda tashqi sarmoyalarni jalb qilish”ni va’dalab, ish o‘rinlari yaratishni asosiy maqsad qilib ko‘rsatdi. U bunday dasturlarni amalga oshirish uchun keng ko‘lamli investitsiyalarni yo‘lga qo‘ydi. Biroq uning partiyasi so‘nggi yillarda korrupsiya bilan bog‘liq rig`lashtirishlar va bahsli ishlar tufayli ommaviy xavotirlar markazida qoldi. Sobiq partiya yetakchisi Juan Orlando Hernández 2023 yilda AQShda turli jinoyatlar uchun jamoa sifatida jazolangan, 45 yillik qamoq jazosi bilan hukm qilingani ko‘rsatildi; bu holatlar Asfura tarafdorligiga nisbatan ehtiyot choralarini keltirib chiqardi.

Nasralla chet ellik sarmoyalarni kengaytirishni maqsad qilgan open-economy yo‘nalishini eʼlon qilgan. U agar g‘alaba qozonsa, Xitoy va Venesuela bilan munosabatlarni qayta ko‘rib chiqishni va ularni islohotga undashni rejalashtirganini bildirdi. Shuningdek, yosh ishchi kuchini kengaytirish va mahalliy bizneslarni qo‘llab-quvvatlashni o‘z dasturiga kiritdi. Biroq bu takliflar xiomy: iqtisodiy siyosatlar bo‘yicha aniq rejalar va ishonchli zichaklar ko‘rsatish zarurligini ko‘rsatadi.

Saylov kunidagi kutilmalar

Ovoz berish 07:00 mahalliy vaqtida boshlangan bo‘lib, 10 soat davom etdi. Saylovoldi bahslarida firibarlik xavfi va siyosiy qalbakashlik ayblovlari keng tarqalgani bois, kuzatuvchilar hamda fuqarolar saylov jarayonining silliq o‘tishi va natijalarining o‘z vaqtida e’lon qilinishiga umid qilishmoqda. Saylovni noyob tarzda tashkil etgan Byudjetlar kengashi raisi Ana Paola Hall fuqarolarni to‘qnashuvlar yoki zo‘ravonlikka yo‘l qo‘ymaslikka chaqirdi.

Ekspert fikri

Ekspertlar fikri: Saylov oldi bosimlar riskini kamaytirish uchun mustaqil nazorat yordami nima qadar muhimligini ko‘rsatmoqda. Auditorlar va xalqaro partnyorlar tomonidan o‘zaro ishonchni mustahkamlash saylov natijasining rasmiy e’lon qilinishida ham katta rol o‘ynaydi.

Qisqa xulosa

Gʻondurasdagi saylovlar nafaqat ichki siyosiy kurash, balki xalqaro bosimlar hamundagi kurash sifatida baholanyapti. Asl nomzodlar orasidagi yo‘nalishlar siyosiy-ijtimoiy islohotlar, korrupsiya bilan kurash, ish o‘rinlari yaratish va sarmoyalarni jalb etishga qaratilgan. Natija qanday bo‘lmasin, xalqaro hamjamiyat saylovning adolatli jarayonini mustahkamlashga qaratilgan sa’y-harakatlarni kuchaytirishi lozim.

Gʻonduras saylovlarida tashqi bosimlar siyosiy raqobatni shakllantirishga qanchalik ta’sir qilishi kuzatilmoqda — mustaqil nazorat va shaffoflik saylov natijalarining ishonchli bo‘lishini kafolatlaydi. BBC xabari