Aromaterapiya: ilmiy baho, xavfsizlik va foydalanish bo‘yicha yo‘riqlar

Aromaterapiya bugungi kunda ko‘p odamlar tomonidan stressni yengillashtirish va kayfiyatni ko‘tarish uchun sinab ko‘riladigan alternativ sog‘liq yo‘nalishi hisoblanadi. Biroq uni dori sifatida qabul qilishning ilmi yetarli emas va dalillar cheklangan bo‘lib qolmoqda. Aromaterapiya (inglizcha aromatherapy) haqidagi ma’lumotlarni yanada aniqroq tushunish uchun quyidagi asosiy nuqtalarni ko‘rib chiqamiz.

Aromaterapiya nima?

Aromaterapiya — bu efir yog‘lari (inglizcha essential oils) yordamida kayfiyat, ruhiy holat va umumiy farovonlikka ijobiy ta’sir ko‘rsatishni maqsad qiluvchi alternativ tibbiyot yo‘nalishi. U nafas yo‘llariga yoki teri orqali ta’sir qiladi, ammo dori vosasi qilib tasdiqlanishi uchun yetarli ilmiy dalil yo‘q.

Efir yog‘lari nima va ularni qanday olishadi

Efir yog‘lari (inglizcha essential oils) — o‘simliklardan chiqarilgan konsentratsiyalangan ekstraktlar bo‘lib, kuchli hid va ta’m saqlaydi. Bir kilogramm yog‘ olish uchun katta miqdordagi o‘simlik materiallari talab qilinadi. Masalan, bir kilogramm atirg‘il gulidan 2 500–4 000 kilogramm gullar kerak bo‘ladi; lavanda yog‘ini olish uchun esa taxminan 1,4 kilogramm yangi o‘simlik yetishadi. Ularni olishning asosiy usullari quyidagilar:

• Bug‘ distillatsiyasi — o‘simliklardan chiqadigan faol moddalarni bug‘ yordamida ajratadi;
• Sovuq bosimli chiqarish — asosan sitrus mevalari uchun qo‘llaniladi;
• Erituvchilar yordamida ekstraksiya — erituvchilar bilan yoqimli aromani ajratib, so‘ng erituvchini yo‘qotish orqali yog‘ olinadi.

Aromaterapiyada kutiladigan ta’sirlar

Aromaterapevtlar mijozning holatiga qarab turli yog‘larni tanlab, ularning noyob xususiyatlariga e’tibor beradi. Umumiy da’volar quyidagilar:

• uzoq davom etadigan charchoq sindromini kamaytirish;
• stressni yengillashtirish;
• immunitet tizimini mustahkamlash;
• yallig‘lanish va antiseptik ta’sirlar;
• spazmalarni kamaytirish va ferrin haroratini pasaytirish;
• kayfiyatni barqarorlash va tinchlantirish;
• ba’zi hollarda teri elastikligini saqlashga yordam berishi mumkin.

Shuningdek, ayrim hollarda aromaterapiya yordamida asab tizimi, nafas yo‘llari bo‘yicha muammolar yoki uyqu sifati haqida fikrlar bildiriladi, ammo ilmiy dalillar bunday xulosalarni mustahkamlolmaydi.

Aromaterapiya haqiqatan ishlayaptimi?

Uzoq vaqt davomida amaliyotda bo‘lib kelgan bo‘lsa ham yog‘lar dori bo‘la olmaydi. Tadqiqotlar sifati past bo‘lishi tufayli ba’zi hulosalar neytral bo‘lib qoladi. Depressiya bo‘yicha o‘tkazilgan 12 tadqiqotli sharhlar hid orqali nafas olish yoki massaj yordamida ayrim simptomlar qisqa muddatda kamayishini ko‘rsatgan, lekin metodlar va baholash mezonlari farqlaganligi sabab yakuniy xulosalar bir-biri bilan mos kelmaydi. Intensiv terapiya bo‘limidagi bemorlar uchun ham dalillar kamaridan past bo‘lib qolmoqda.

Bundan tashqari lavanda hidining ayrim insonlar kayfiyatini qisqa muddatda ko‘tarishi mumkinligi haqida ma’lumot bor, ammo boshqa hidlar bu yo‘nalishda aniq ta’sir ko‘rsatmaganini ko‘rsatgan tadqiqotlar mavjud. Umuman olganda aromaterapiya bo‘yicha umumiy isbotlar hojjat etilmagan.

Xavfsizligi

Bir qator holatlar xavfsizlikka salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Teriga yoki ichga qo‘llanganda allergiya yoki tirnash sezgirlik, fotosensitivlik, ba’zi yog‘lar natijada teri yallig‘lanishi, allergik reaksiyalar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin. Sutkada kaltagina ichish yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri bo‘lak bo‘lishi xavfli bo‘ladi. Ayrim ziravorli yoki sitrusli yog‘lar teri uchun nojo‘ya ta’sir ko‘rsatishi mumkin, ba’zi yog‘lar esa ayniqsa homiladorlik, emizish vaqtida yoki bolalarda xavfli bo‘lishi ehtimoli mavjud. Bundan tashqari mushaklar yoki yara bo‘lgan joylarga qo‘llanishi cheklangan bo‘lishi kerak.

Shuning uchun aromaterapiyani quyidagi hollarda tavsiya etilmaydi:

• komponentlarga intolerans yoki allergiya;
• bronxial astma yoki nafas yo‘llari kasalliklari;
• homiladorlik, emizish davri yoki bolalar;
• teridagi yallig‘lanishli yoki ochiq yaralar;
• jarrohlik aralashuvi yoki jismoniy shikoyatlar bo‘lsa.

Mutaxassis fikri

Mutaxassislar, aromaterapiyaning ruhiy holatni qisqa muddatda yengillashtirishga qisman yordam berishi mumkinligini ta’kidlaydi, ammo jiddiy kasalliklar uchun dori o‘rnini bosolmasligini eslatadi. Shifokor maslahatiga amal qilish hamda xavfsizlikka alohida e’tibor berish muhimdir.

Qisqa xulosa

Aromaterapiya kompakt yo‘nalish bo‘lib, ba’zi odamlar uchun kayfiyatni ko‘tarishi mumkin, lekin keng tarqalgan isbotlar yo‘qligi sabab uni dori o‘rnini bosuvchi davolash usuli sifatida ko‘rmaslik kerak. Xavfsiz qo‘llanish uchun ko‘p hollarda shifokor maslahatini olish, allergiya yoki teri sezgirligini oldindan tekshirish muhim. Ehtiyoj bo‘lsa, qo‘shimcha yordam sifatida foydalanish mumkin, lekin asosiy davo sifatida emas.

Kalit xulosa: aromaterapiya ilmiy jihatdan ishonchli davo emas; foydasi bo‘lishi mumkin bo‘lishi mumkin, lekin xavfsiz foydalanish va mutaxassis maslahatini olish muhim.