Bondi voqeasi: Avstraliyada qurol qonunlari yanada murakkab haqiqatni ochdi

1996-yilda Port-Artur qishlog‘idagi fojiaviy hodisa Avstraliyada qurol nazorati siyosatini tubdan o‘zgartirishga majbur qildi. Voqea butun mamlakat bo‘ylab qat’iyroq qoidalarni joriy etishga sabab bo‘ldi. Bugun Bondi plyaji atrofidagi so‘nggi hujum esa bu siyosatni yana ko‘rib chiqishga ehtiyoj borligini ko‘rsatmoqda.

Qurol egaligi bo‘yicha ahvol qanday?

Avstraliyada xususiy qurol saqlash ko‘p yillar davomida keng miqyosda tarqalgan bo‘lib kelmoqda. Yaqinda chop etilgan hisobotga ko‘ra mamlakat bo‘yicha xavfsiz saqlanadigan qurollar soni uch milliondan oshadi, bu ikki o‘n yil oldingidan ikki baravar ko‘proq degani. Bu ma’lumotlar har sakkiz fuqarodan bittadan qurol borligini ko‘rsatadi.

Raqamlar bo‘yicha eng ko‘p ro‘yxatdan o‘tgan qurollar Queensland shtatida, keyingi o‘rinlarda Yangi Janubiy Uilyas (NSW) va Viktoriya joylashgan; Tasmaniya va Shimoliy hududlarda esa fuqaroga nisbatan ko‘proq qurollar mavjud. Shaharlar markazlarida ham qurol mavjudligi keng tarqalgan bo‘lib, NSW shtatidagi qurollarning uchdan bir qismi katta shaharlarda joylashgan bo‘ladi.

Joriy yillarda umumiy soni kamroq o‘sdi, lekin ro‘yxatga olingan har bir lisenziyaga ega kishi o‘rtacha beshdan ko‘proq qurolga egalik qiladi. Bu holat siyosatchilar ro‘yxatlarda xavfsizlikni yanada oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar qabul qilishi lozimligini ko‘rsatmoqda.

Bu nuqta Rolandon Browne kabi qurol nazorati tarafdorlari tomonidan paragraf sifatida ko‘rilmoqda: u parhezkashlar ham jamiyat xavfsizligini ta’minlash uchun yanada qat’iy me’yorlar kiritilishi kerak deb hisoblaydi.

Qonunlar qayerda aniqroq?

Avstraliyaning qurol qonunlari davlatlararo tartiblarda farqlanadi, ya’ni har bir shtatda mavjud bo‘lgan qoidalar nomunosob bo‘lishi mumkin. Umuman olganda, qurol ruxsati olish uchun 18 yoshdan oshgan bo‘lish, “mos keladigan shaxs” bo‘lish, o‘qitish va xavfsizlik bo‘yicha kurslarni yakunlash hamda “haqiqiy sababi” bo‘lishi talab etiladi. Qabul qilinadigan sakkiz sabab jumlasiga dam olish/ovchilik, nishonga o‘qotish, ish joyida xavfsizlik, urug‘-zorlar bilan kurashish, deyarli qishloq xo‘jaligi ishlariga doir foydalanish va qimmatbaho to‘plamli qurollar kiradi.

Ammo ba’zi xatoliklar ham mavjud: 1996-yildagi islohotlar yoshlar cheklovini oldini olish uchun baland bo‘lgan, biroq ba’zi hududlarda voyaga yetmaganlar ham mas’ul shaxs nazorati ostida qurolga egalik qilishi mumkin. Ayrim holatlar ba’zi shtatlar uchun yo‘l qo‘yilgan bo‘lsa-da, boshqalarida ehtiyot choralar boshqacha qo‘llanilishi mumkin. Port-Artur fojiasidan keyin “o‘zini himoya qilish” uchun qurol olish sababi bekor qilindi, bu Amerika Qo‘shma Shtatlaridagi asosiy sabablardan farq qiladi.

1996 yilidan buyon keng ko‘lamli islohatlar amalga oshirildi: o‘t o‘tkazuvchi va yarim-avtomatik qurollar hamda o‘qotar qurollar taqiqlandi, buyback (qaytarib olish) dasturi yo‘lga qo‘yildi. Yangi Zelandiya ham 2019-yilda Christchurch qotilligi ortidan shunga o‘xshash cheklovlar kiritdi.

Amalga oshirilgan islohatlar jamiyat xavfsizligini mustahkamlashga qaratilgan bo‘lsa-da, ayrim siyosatchilar bu choralarning yovuz niyatli insonlarni to‘sishga yetarli emasligini aytadi. “Ko‘plab faktorlar birga to‘liq rasmni tashkil qiladi,” deydi mutaxassislardan biri.

Nazorat rejimlari va ro‘yxatga olish

Hozirgi paytda yagona hudud – G‘arbiy Avstraliya – qurol ruxsatnomasi egalari maksimal qurol sonini cheklaydi. Bu yil mart oyida qabul qilingan qonunlar bo‘yicha egalik qilinishi mumkin bo‘lgan qurol soni 5–10 dona orasida belgilangan. Hujumchilardan biri bo‘lgan Sajid Akram ro‘yxatda 6 ta quroldan iborat edi deb taxmin qilinadi.

Roland Browne esa Avstraliyada umumiy nazoratni kuchaytirish uchun qancha qurolga egalik mumkinligi bo‘yicha yagona cheklov o‘rnatilishi kerak, degan fikrda. Boshqa tomondan, o‘qotish sohasida faol bo‘lgan noadekvat shaxslarni aniqlash va xavfsizlik tizimini kuchaytirish muhimroq, deya ta’kidlaydi.

Biroq Sporting Shooters Association of Australia (Sport Minzili) ijrochi direktori Tom Kenyon ushbu cheklovlar foydasiz bo‘lishi mumkinligini aytadi: “Qurol sonini kamaytirish 15-may vadida sodir bo‘lgan voqeaga baribir yo‘l qo‘ymas edi,” deydi u. U qo‘shimcha qiladi: „Biror kishi quroldan fojiali foydalanish niyatida bo‘lsa, quroldan voz kechish uni to‘siqqa aylantira oladi, ammo xavfsiz jamoatni to‘liq himoya qilmaydi.”

Nisbatan xavfli bo‘lgan holda qurolga nisbatan nazorat kuchaytiriladi – masalan, 1996-yildagi elektron ro‘yxat kabi markaziy ma’lumotlar tizimini yanada kuchaytirish zarurati bor. Shuningdek, “umumiy qurol ro‘yxati”ni yaratish reja faol rivojlanmoqda va 2028-yil o‘rtalariga qadar ishga tushirilishi kutilmoqda.

Favqulodda avvalgi qadamlardan biri — ovchilik va yovvoyi hayvonlar

Roland Browne qabul qilingan qat’iy qonunlar ovchilikka mas’uliyatni oshirishi, ba’zi hollarda esa yo‘qolishi mumkin bo‘lgan yo‘llarni xavfsiz yo‘lga qo‘yayotganini aytadi. Ba’zi taraflar esa ovchilikning ijtimoiy foydalari borligini, fermerlar zararli hasharotlar va yovvoyi hayvonlarni yo‘qotishda muhim rol o‘ynashini ta’kidlaydi. Bugungi kunda ovchilik bo‘yicha litsenziya berish jarayoni ham tekshiruvlar bilan kuchaytirilmoqda.

Qisqa muddatli yo‘llar orqali qurolga egalik xavfsizligini ta’minlash mumkin bo‘lsa-da, Browne jamiyat xavfsizligini ta’minlash uchun qurol turlarini yanada aniqroq belgilash va lisensiya berish mezonlarini kuchaytirishni taklif qiladi.

Port-Artur fojiasi dan olingan saboq

Port-Artur fojiasidan so‘ng hal qiluvchi mablag‘lar berildi: davlat tomonidan qurollarni xavfsiz yo‘l bilan ro‘yxatdan o‘tkazish, ma’lumotlar asosida xavfsizlik tekshiruvlari, shaxsiy himoya sababli qurol olishga bo‘lgan o‘pkichlikni kamaytirish. 2019-yilda Shveytsariya bo‘ylab bo‘lgan o‘xshash voqealar ham qurol qonunlarini yanada kuchaytirdi.

Mutaxassislar aytishicha, qurol nazorati nafaqat qurol, balki jamiyat xavfsizligini saqlash uchun zarur bo‘lgan keng hamkorlik, bilim almashuvi va ijro etish tizimlarining sintezidir.

Xulosa

Bondi voqeasi Avstraliyada qurol qonunlarini yanada qat’iylashtirish bo‘yicha yangi qizil chiziqlar ko‘rinishida chiqdi. Sog‘lom jamiyat uchun qurol nazorati doimo yangilanib turishi, xavfsizlik tahlillari va texnologik yutuqlar bilan mos ravishda rivojlanishi kerak. Ayrimlar uchun esa bu yo‘l samarali bo‘lmasligi mumkin, biroq keng jamoatchilik xavfsizligini ta’minlash uchun qo‘shimcha choralar zarur bo‘lib qolmoqda.

Raxbarlar bu yo‘nalishda birgalikda ishlashga qattiq tayyor. Bu jarayon jamiyat xavfsizligini mustahkamlashga qaratilgan bo‘lib, qator qonuniy o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘ladi.

Manba: BBCxabar BBC News

Qurol nazorati — bu faqat quroldan iborat bo‘lgan masala emas; bu xavfsizlik, rahbarlik va ijtimoiy barqarorlik uchun keng qamrovli siyosatdir. BBCga ko‘ra, bu maydonda hamkorlik va doimiy yangilanish eng muhim omillardir.

Siz Dunyo yangiliklari bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 19-12-2025 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Bondi voqeasi: Avstraliyada qurol qonunlari yanada murakkab haqiqatni ochdi " sizga Dunyo yangiliklari sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

Bondi voqeasi: Avstraliyada qurol qonunlari yanada murakkab haqiqatni ochdi haqidagi ma'lumotlar sizga Dunyo yangiliklari bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.