Ota-Onalikda Ajratish: Bolalar va Oilalarga Ta’siri

Bir ota-ona bolani boshqa ota-onadan uzoqlashtirishga harakat qilsa, nima yuz beradi?

Ota-onalikda ajratish hodisasi — oilalarda, ayniqsa ajralish yoki ajralish jarayonida bolalar bir ota-onaga nisbatan salbiy munosabat hosil qilishi holatidir.

Bu atama birinchi marta 1985 yilda doktor Richard A. Gardner tomonidan ishlatilgan bo‘lib, u ota-onalar o‘rtasidagi nizolar natijasida bolalarning bir ota-onani boshqa ota-onadan ajratishga moyilligini tasvirlashga harakat qilgan.

Ota-onalikda ajratish faqat bolalarning bir ota-onani boshqasidan ko‘ra ko‘proq sevishidan iborat emas, balki bolalar asossiz ravishda bir ota-onani rad etishi yoki unga nisbatan salbiy munosabat bildirishidir.

Avvaliga, bu faqat ajralayotgan oilalarda kuzatiladi deb o‘ylangan bo‘lsa-da, aslida bu har qanday oilada sodir bo‘lishi mumkin, hatto ota-onalar birga yashasa ham. Ba’zan esa, bolalar tomonidan afzal ko‘rilgan ota-ona bolani boshqa ota-onaga qarshi qo‘yishga bexosdan yordam beradi.

Har doim bexosdan emas

Psixoterapevt va D'amore Mental Health bosh klinik mutaxassis Gary Takker ota-onalikda ajratishda bir ota-onaning boshqa ota-onani rad etishga bolani undashi haqida so‘zlaydi.

Bu turli yo‘llar bilan amalga oshirilishi mumkin: bolaning boshqa ota-onani yomon ko‘rishini aytish, zo‘ravonlik qilganini iddao qilish yoki bolani ajralgan ota-onasi bilan munosabat qurishga uringanligi uchun jazolash.

Ba’zi mutaxassislar bu hodisani “sindrom” deb atashga qarshi chiqishadi, chunki uning ifodasi oilalarga va bolalarga qarab farq qiladi. Ammo uni qanday atamasin, ota-onalikda ajratish ko‘plab oilalar uchun jiddiy muammo bo‘lib, tiklanmas zarar yetkazishi mumkin.

Ota-onalikda ajratish atrofidagi bahs-munozaralar

Ushbu hodisa ko‘p yillardan beri o‘rganilgan bo‘lsa-da, mutaxassislar o‘rtasida uning sindrom deb atalishi yoki atalmasligi haqida turli fikrlar mavjud.

Tibbiyotda sindrom — birgalikda namoyon bo‘ladigan simptomlar majmuasi. Tanqidchilar ota-onalikda ajratish bu mezonlarga to‘g‘ri kelmaydi, chunki u har oilada turlicha ko‘rinishda namoyon bo‘ladi, deyishadi.

Shuningdek, sud jarayonlarida noto‘g‘ri talqin qilinib, bir ota-onani adolatsiz ravishda ayblash uchun ishlatilishi mumkinligi haqida xavotirlar mavjud. Bu esa ota-onalikda ajratish qonuniy asos sifatida qabul qilinishiga shubha bilan qarashga sabab bo‘ladi.

Psixologlar va oilaviy terapevtlar bu atama oiladagi murakkab munosabatlarni soddalashtirishi va faqat bir ota-onani ayblashga olib kelishi mumkin, deb hisoblashadi. Ammo, umuman olganda, ota-onalikda ajratish hodisasi mavjudligi va uning oilalarga ta’siri keng e’tirof etilgan.

Ota-onalikda ajratish belgilarini qanday aniqlash mumkin?

Belgilar oiladan oilaga farq qiladi, ammo quyidagilar ko‘pincha uchraydi:

• Salbiy gaplar: Bola ajratilgan ota-onani doimiy ravishda yomonlaydi, ko‘pincha afzal ko‘rilgan ota-onadan eshitgan gaplarini takrorlaydi.
• Uyatchanlik yo‘qligi: Bola ajratilgan ota-onaga nisbatan yomon xulq-atvor uchun hech qanday uyat yoki pushaymonlik sezmaydi.
• Asossiz ayblovlar: Bola ajratilgan ota-onaga nisbatan haddan tashqari yoki asossiz da’volar qiladi.
• Afzal ko‘rilgan ota-onani idealizatsiya qilish: Bola bu ota-onani mukammal deb ko‘radi va hech qanday kamchilikni ko‘rmaydi.
• Chekinish va sovuqlik: Bola ajratilgan ota-onaga nisbatan hissiy jihatdan sovuq yoki qarshilik ko‘rsatadi.
• Uchrashuvlardan bosh tortish: Bola ajratilgan ota-on bilan uchrashishni qat’iyan rad etadi.
• Oilaviy a’zolarni rad etish: Bola ajratilgan ota-onaning yaqinlarini ham yomon ko‘radi.
• Tanlangan xotira: Bola faqat salbiy voqealarni eslaydi, ijobiy tomonlarini unutadi.
• Qo‘rquv yoki xavotir: Bola ajratilgan ota-onaga duch kelganda qo‘rqish yoki bezovtalik ko‘rsatishi mumkin.
• Ajratayotgan ota-onani qo‘llab-quvvatlash: Bola sud jarayonlarida afzal ko‘rilgan ota-onaning tomonida turadi.

Bu belgilarni aniqlash ota-onalikda ajratish mavjud bo‘lgan holatlarda erta aralashuv imkonini yaratadi va bolalar hamda oilalarga zarar yetkazilishining oldini oladi.

Ota-onalikda ajratish va narsissizm o‘rtasidagi bog‘liqlik

Ota-onalikda ajratish va narsissizm farqli tushunchalar, ammo ba’zan kesishadi. Ota-onalikda ajratishda ota-ona bolani boshqa ota-onadan uzoqlashtirishga harakat qiladi, narsissizm esa o‘zini markazlashtirish va empatiya yetishmasligi bilan tavsiflanadi.

Narsissistik ota-ona ko‘pincha ota-onalikda ajratishga moyil bo‘lib, nazoratni saqlab qolish yoki o‘zini tasdiqlash uchun bunday yo‘l tutadi. Lekin ota-onalikda ajratish har doim narsissizm bilan bog‘liq emas.

Ota-onalikda ajratishning besh bosqichi

Ota-onalikda ajratish odatda vaqt o‘tishi bilan bosqichma-bosqich rivojlanadi. Har bir oila holati noyob bo‘lsa-da, quyidagi besh bosqich ko‘p uchraydi:

Ajratilgan ota-onaga murojaat qilishdan bosh tortish

Bola ota-onalar o‘rtasidagi nizolarni tushunmaydi, afzal ko‘rilgan ota-onadan eshitgan salbiy gaplar ta’sirida ajratilgan ota-onadan uzoqlashadi.

Avvalgi ijobiy munosabatlarning kamayishi

Bola ajratilgan ota-onani tanqid qilishni ichki qabul qilib, ilgari bo‘lgan yaxshi munosabatlarni shubha ostiga oladi.

Zo‘ravonlik yoki e’tiborsizlik haqida asossiz da’volar

Bola afzal ko‘rilgan ota-onaning ayblovlarini qabul qiladi, lekin odatda ajratilgan ota-onaga qarshi haqiqiy zo‘ravonlik isboti mavjud emas.

Ajratayotgan ota-onaning salbiy xatti-harakatlari

Bola ajratilgan ota-onaga nisbatan hissiy aloqani yo‘qotadi, yomon munosabat ko‘rsatadi, afzal ko‘rilgan ota-ona esa ajratishni kuchaytiradi.

Parental ajratish belgilarining to‘liq namoyon bo‘lishi

Bola ajratilgan ota-onani butunlay rad etadi, hattoki uning yaqinlarini ham yomon ko‘radi.

Bolalar va oilalarga ta’siri

Ota-onalikda ajratish faqat ota-ona va bola o‘rtasidagi munosabatga ta’sir qilmaydi, balki butun oilaning ruhiy va hissiy holatiga ta’sir ko‘rsatadi.

Bolalar uchun:

• Hissiy beqarorlik: xavotir, depressiya, o‘zini past baholash
• Munozarali munosabatlarga moyillik: sog‘lom aloqalar qurishda qiyinchilik
• O‘quvdagi qiyinchiliklar: diqqatni jamlay olmaslik
• Uzoq muddatli psixologik muammolar: terapiya va ba’zida dori-darmon talab qilishi mumkin

Bolalar ota-onalaridan birini yo‘qotish natijasida chuqur qayg‘u va yolg‘izlikni his qilishadi, bu ularning ruhiy salomatligiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.

Oilalar uchun:

• Buzilgan oilaviy aloqalar: qarindoshlar bilan munosabatlar sovuqlashishi
• Sud jarayonlarida murakkabliklar: ota-onalikda ajratish sudlarda qo‘llanilishi
• Moliya bosimi: sud va terapiya xarajatlari
• Ajratilgan ota-onaning ruhiy zo‘riqishi: bolaning yo‘qolgan munosabatidan kelib chiqadigan stress

Bu holatlar oiladagi aka-ukalar o‘rtasidagi munosabatlarga ham ta’sir qilishi, oilani ikki ga bo‘lishga sabab bo‘lishi mumkin.

Ota-onalikda ajratishga oid qonuniy nuqtai nazar

Ota-onalikda ajratish ko‘pincha ajralish va ota-onalik huquqlari bo‘yicha sud jarayonlarida muhim mavzu hisoblanadi. Garchi u rasmiy qonuniy atama sifatida keng qabul qilinmagan bo‘lsa-da, sudlar uni ko‘rib chiqishda ko‘proq e’tibor berishmoqda.

Ajratilgan ota-ona sudda bolaga salbiy ta’sir ko‘rsatish dalili sifatida ota-onalikda ajratishni keltirib chiqarishi mumkin. Biroq, sudlar yolg‘on iddaolarni oldini olish uchun ehtiyotkorlik bilan harakat qilishadi.

Sud ekspertlarning fikriga tayanib, oilaviy terapevtlar va psixologlarning maslahatlarini o‘rganadi. Sudning asosiy maqsadi bolaning manfaatlarini himoya qilishdir. Ota-onalikda ajratish aniqlansa, sud ota-onalik shartnomalarini o‘zgartirishi yoki oilaviy terapiyani majburiy qilishi mumkin.

Ajratishni boshlagan ota-onaga nisbatan huquqiy choralar ham qo‘llanilishi, masalan, ota-onalik huquqlaridan mahrum qilish yoki uchrashuvlarni cheklash mumkin.

Qonunlar hududga qarab farq qilishi mumkin, shuning uchun har bir holat alohida ko‘rib chiqiladi.

Psixologik nuqtai nazar

Ota-onalikda ajratish sindromi diagnostika qo‘llanmalarida (DSM-5 yoki ICD) rasman tan olinmagan. Ammo ota-onalikda ajratish hodisasi mavjudligi psixologik sohada keng e’tirof etilgan.

Mutaxassislar haqiqiy ota-onalikda ajratish va haqiqiy ishonchsizlik yoki zo‘ravonlik holatlarini ajrata olish zarurligini ta’kidlaydilar. Bu hodisa ko‘proq oilaviy munosabatlar va tizimli muammo sifatida qaraladi.

Asabiylik, depressiya va bog‘lanish muammolari ota-onalikda ajratish bilan bog‘liq bo‘lib, uzoq muddatli ruhiy salomatlik muammolariga olib kelishi mumkin.

Davolash usullari sifatida oilaviy terapiya, individual maslahatlashuvlar, kognitiv xulq-atvor terapiyasi (CBT) va oilaviy tizim terapiyasi qo‘llaniladi.

Davolash va yordam resurslari

Har bir holat noyob bo‘lsa-da, ota-onalikda ajratishga qarshi quyidagi yordam usullari mavjud:

Oilaviy terapiya

Mutaxassislar yordamida oila a’zolari o‘rtasidagi muloqotni yaxshilash va muammolarni hal qilish uchun neytral muhit yaratiladi.

Individual maslahatlashuv

Bolalar va ota-onalar o‘z hissiyotlarini ifoda etish va muammolarni yengishga o‘rgatish uchun alohida terapiya oladi.

Ota-onalik ko‘nikmalari kurslari

Ota-onalar o‘rtasida muloqot va nizolarni hal qilish ko‘nikmalarini oshirishga qaratilgan maxsus dasturlar.

Qonuniy vositachilik

Sud jarayonlarida neytral vositachi yordamida ota-onalar uchun eng maqbul kelishuvga erishish jarayoni.

Onlayn qo‘llab-quvvatlash guruhlari

Parental Alienation Awareness Organization (PAAO) kabi platformalarda odamlar tajriba va maslahat almashadi, bu esa hissiy yordam beradi.

Mutaxassislar bilan maslahatlashuv

Oilaviy mojarolar bilan shug‘ullanadigan mutaxassislar bilan maslahatlashish ota-onalikda ajratishga qarshi samarali choralar ko‘rishga yordam beradi.

Ota-onalikda ajratish faqat oilani emas, balki jamiyatni ham ta’sir qiluvchi muammo hisoblanadi. erta aralashuv esa bu muammoning oldini olishda muhim ahamiyatga ega.

Qo‘shimcha ma’lumotlar uchun:

• Kasalliklar A dan Z gacha
• Bolalar ruhiy salomatligi

Manbalar:

1. Smith H. Parental alienation syndrome: fact or fiction? The problem with its use in child custody cases. University of Massachusetts Law Review. 2016;11(1).
2. National Human Genome Research Institute. Syndrome.
3. Parental Alienation Europe. 8 symptoms of parental alienation.
4. Verhaar S, Matthewson ML, Bentley C. The impact of parental alienating behaviours on the mental health of adults alienated in childhood. Children (Basel). 2022;9(4):475.
5. American Psychological Association. The application of structural family therapy to the treatment of parental alienation syndrome.

Muallif: Toketemu Ohwovoriole
Toketemu so‘nggi to‘rt yil ichida multimedia hikoyalar yaratishda faol. U asosan ruhiy salomatlik va ayollar sog‘lig‘i mavzulariga ixtisoslashgan.

Siz Bolalar Ruhiy Salomatligi bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 03-04-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Ota-Onalikda Ajratish: Bolalar va Oilalarga Ta’siri " sizga Bolalar Ruhiy Salomatligi sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

Ota-Onalikda Ajratish: Bolalar va Oilalarga Ta’siri haqidagi ma'lumotlar sizga Bolalar Ruhiy Salomatligi bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.