Autizm Spektri Buziyishi: Bilishingiz Kerak Bo‘lgan Hammasi

Autizm spektri buzilishi (ASB) — bu bolalikda namoyon bo‘ladigan neyro-rivojlanish holatlarining keng guruhi. Uning paydo bo‘lishida genetik va atrof-muhit omillari muhim rol o‘ynaydi.

ASB odamlarning muloqot qilish va ijtimoiy aloqalar o‘rnatishdagi farqliliklarini o‘z ichiga oladi. Bu holatdagi insonlar ko‘pincha cheklangan va takroriy qiziqishlar yoki xatti-harakatlar namoyon qiladi.

Autizmning asosiy belgilariga nazar

ASBning simptomlari odatda bolalikning dastlabki yillarida, ya’ni 12 dan 24 oygacha bo‘lgan davrda aniq ko‘rinadi. Lekin ba’zan belgilar erta yoki kechroq paydo bo‘lishi mumkin.

Erta bosqichda til yoki ijtimoiy rivojlanishda kechikish kuzatilishi mumkin.

ASB simptomlari ikkita asosiy guruhga bo‘linadi:

• muloqot va ijtimoiy aloqalar bilan bog‘liq muammolar
• takroriy va cheklangan xatti-harakatlar yoki faoliyatlar

Autizm tashxisi uchun har ikkala guruhda simptomlar mavjud bo‘lishi shart.

Muloqot va ijtimoiy muammolar

ASB ko‘plab muloqot muammolarini o‘z ichiga oladi, ular ko‘pincha 5 yoshgacha ko‘zga tashlanadi. Masalan:

• Tug‘ilishdan boshlab ko‘z bilan aloqa qilishda qiyinchilik
• 9 oygacha ismiga javob bermaslik, yuz ifodalarini ko‘rsatmaslik
• 12 oyda oddiy o‘yinlarda ishtirok etmaslik, ota-ona uchun maxsus nomlar ishlatmaslik, imo-ishoralar kam bo‘lishi
• 15 oyda o‘z qiziqishlarini boshqalar bilan bo‘lishmaslik
• 18 oyda barmoqlash yoki boshqa odamlarning barmoq bilan ko‘rsatgan joyiga qaramaslik
• 24 oyda boshqalarning qayg‘u yoki og‘riqni sezmaslik, faqat bir-ikki so‘z aytish
• 3 yoshda boshqa bolalar bilan o‘ynashda qiyinchilik
• 4 yoshda tasavvurga asoslangan o‘yinlarda qatnashmaslik
• 5 yoshga kelib qo‘shiq aytish, aktyorlik yoki raqsga qiziqmaslik

Shuningdek, 3 yoshdan boshlab o‘z his-tuyg‘ularini ifoda etish va boshqalar hisini tushunishda muammolar paydo bo‘ladi. Ba’zi autistik bolalar nutqda o‘ziga xos ohangda gapirishi mumkin — baland, qo‘shiqday yoki robotik ovozda.

Ba’zan bolalar yoshidan oldin o‘qishni o‘rganadi, lekin o‘qiganlarini to‘liq tushunmasligi mumkin. Bu holat gipereksiya deb ataladi va autistik bolalarda 6% dan 20% gacha uchrashi mumkin.

Muloqotdagi qiyinchiliklar kattalikka qadar davom etishi ehtimoli bor.

Takroriy va cheklangan xatti-harakatlar

Autizmda tananing takroriy harakatlari va xatti-harakatlarga ham duch kelish mumkin, masalan:

• rock qilish, qo‘lni qimirlatish, aylanib yurish yoki tez-tez oldinga-orqaga yugurish
• o‘yinchoqlarni qat’iy tartibda joylashtirish va tartib buzilganda asabiylashish
• aniq tartib-qoidalar bilan bog‘liq odatlar, masalan, uxlab yotish yoki maktabga borishdagi rejalar
• so‘zlarni yoki iboralarni takrorlash
• kichik o‘zgarishlarga qattiq munosabat bildirish
• ob’ektlarning ma’lum qismlariga, masalan, o‘yinchoq g‘ildiragi yoki qo‘g‘irchoq sochlariga qiziqish
• sensor sezgirligi, masalan, tovush, hid va ta’mga g‘ayrioddiy reaksiyalar
• g‘ayrioddiy qiziqishlar va iste’dodlar, masalan, musiqa yoki yod olish qobiliyati

Boshqa ko‘rinishlar

Ba’zi autistik shaxslar qo‘shimcha simptomlarga ham duch kelishi mumkin:

• harakat, til yoki aqliy rivojlanish kechikishi
• siljishlar (sezgi yoki epileptik)
• oshqozon-ichak muammolari, masalan, qabziyat yoki diareya
• ortiqcha xavotir yoki stress
• kutilmagan emotsional reaksiyalar
• g‘ayrioddiy ovqatlanish odatlari
• uyqu buzilishlari
• o‘zini stimulyatsiya qilish harakatlari (stimming)

Autizm turlari

Hozirgi vaqtning o‘zida autizm spektri buzilishining beshta asosiy turi tan olinadi:

• aqliy zaiflik bilan yoki undan holi
• til rivojlanishi buzilishi bilan yoki undan holi
• ma’lum tibbiy yoki genetik holat yoki atrof-muhit omillari bilan bog‘liq
• boshqa nevro-rivojlanish, ruhiy yoki xulq-atvor buzilishlari bilan birga
• katatoniya bilan bog‘liq

Oldingi tasniflarda esa autizm, Asperger sindromi va boshqa rivojlanish buzilishlari nomlari ishlatilgan. Ushbu eski diagnozlar o‘zgarmagan va qayta baholash talab qilinmaydi.

Autizm sabablarini aniqlash

Autizmning aniq sababi hali noaniq bo‘lsa-da, quyidagi omillar xavfni oshirishi mumkin:

• oila a’zolari orasida autizm bo‘lishi
• ma’lum genetik o‘zgarishlar
• Fragil X sindromi va boshqa genetik kasalliklar
• ota-onaning yoshi kattaligi
• past tug‘ilish vazni
• metabolik buzilishlar
• og‘ir metallar va toksinlarga ta’sir
• homiladorlikda virusli infeksiyalar
• valproik kislota yoki talidomid kabi dori vositalari bilan homiladorlik davomida ta’sirlanish

Vaksinalar va autizm

1998 yilda MMR vaksinasining autizm bilan bog‘liqligi haqida bahsli tadqiqot e’lon qilingan, ammo keyinchalik bu tadqiqot rad etilib, 2010 yilda bekor qilingan.

Autizmni tashxislash uchun qanday testlar qo‘llaniladi?

ASB tashxislash bir nechta bosqichlardan iborat:

• skrining testlari
• genetik tekshiruvlar
• keng qamrovli baholashlar

Rivojlanish skrininglari

Amerika Pediatriya Akademiyasi bolalarga 18 va 24 oylikda autizm skrining testi o‘tkazishni tavsiya qiladi. Bu erta aniqlash va yordam ko‘rsatish imkonini oshiradi.

Eng mashhur skrining vositalaridan biri — Modifikatsiyalangan Autizm Tekshiruvi (M-CHAT).

Shuni yodda tutingki, skrining testlari tashxis emas; ijobiy natija har doim autizm borligini anglatmaydi, shuningdek, barcha holatlarni aniqlay olmaydi.

Boshqa testlar

Shifokorlar quyidagilarni tavsiya qilishi mumkin:

• genetik kasalliklarni aniqlash uchun DNK testi
• xulq-atvor baholashi
• ko‘z va eshitish tekshiruvlari
• mehnat terapiyasi skriningi
• rivojlanish bo‘yicha so‘rovnomalar

Tashxisni aniqlash

Odatda tashxis psixologlar, mehnat terapevtlari va nutq terapevtlari jamoasi tomonidan qo‘yiladi.

Autizmni davolash usullari

Hozirgi kunda autizmni to‘liq davolash imkoni yo‘q. Biroq, turli terapiyalar orqali simptomlar yengillashishi va hayot sifatini yaxshilash mumkin.

Eng ko‘p qo‘llaniladigan terapiyalar:

• xulq terapiyasi

Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 25-04-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Autizm Spektri Buziyishi: Bilishingiz Kerak Bo‘lgan Hammasi " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

Autizm Spektri Buziyishi: Bilishingiz Kerak Bo‘lgan Hammasi haqidagi ma'lumotlar sizga Jinsiy Salomatlik bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.