Foiz Stavkalari: Nominal va Real Foiz Stavkalari Orasidagi Farq

David moliya va huquqiy tadqiqotlar hamda nashr sohasida keng tajribaga ega. 2020 yildan beri Investopedia fakt tekshiruvi sifatida moliya va investitsiyalar bo‘yicha 1100 dan ortiq maqolani tekshirgan.

Nominal va Real Foiz Stavkalari: Asosiy Tushuncha

Foiz stavkalari qarz olish xarajatlari va jamg‘arma yoki investitsiyalardan olinadigan daromadni foizlarda ifodalaydi. Ular qarz yoki investitsiya summasining foiz qismi sifatida ko‘rsatiladi. Foiz stavkalari nominal va real shakllarda bo‘lishi mumkin. Nominal foiz stavkasi real foiz stavkasiga inflyatsiya prognozini qo‘shish orqali aniqlanadi. Real foiz stavkasi esa qarz oluvchi uchun haqiqiy mablag‘ xarajatini va qarz beruvchi yoki investor uchun haqiqiy daromadni aks ettiradi.

Asosiy Nuqtalar

• Foiz stavkalari qarz olish xarajatlari yoki jamg‘arma/investitsiyadan olinadigan daromadni foizlarda ifodalaydi.
• Nominal foiz stavkasi real foiz stavkasi va inflyatsiya prognozining yig‘indisidir.
• Real foiz stavkasi qarz beruvchi yoki investor uchun haqiqiy daromadni ko‘rsatadi.
• Real foiz stavkasini hisoblash uchun nominal foiz stavkasidan inflyatsiya darajasi ayiriladi.
• Nominal foiz stavkalari bozor va iqtisodiy holatlarni aks ettirsa, real foiz stavkalari investorlarning xarid qobiliyatini ko‘rsatadi.

Nominal Foiz Stavkasi

Nominal foiz stavkasi banklar, qarz beruvchilar va investitsiya kompaniyalari tomonidan e’lon qilinadigan foiz stavkasi bo‘lib, u qarz beruvchi yoki investor tomonidan to‘lanadigan yoki olinadigan foizni anglatadi. Masalan, agar siz 100 AQSh dollariga 6% nominal foiz stavkasi bilan qarz olsangiz, siz 6 dollar foiz to‘laysiz. Bu stavka inflyatsiyani hisobga olgan holda belgilanadi.

Nominal Foiz Stavkasi = Real Foiz Stavkasi + Inflyatsiya Prognozi

Markaziy banklar qisqa muddatli nominal foiz stavkalarini belgilaydi. Ushbu stavkalar banklar va boshqa moliyaviy tashkilotlar tomonidan iste’molchilarga beriladigan kreditlar va kredit kartalariga qo‘llaniladi. Markaziy banklar iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish uchun nominal foiz stavkalarini past darajada ushlab turishi mumkin.

Masalan, Buyuk Recessiyadan so‘ng AQSh Federal Zaxira Tizimi federal fondlar stavkasini 0% dan 0,25% gacha pasaytirdi va 2008 yil dekabrdan 2015 yil dekabrgacha shu darajada saqladi.

Real qisqa muddatli federal fondlar stavkasini olish uchun nominal stavkadan inflyatsiya darajasi ayiriladi. Masalan, Fed inflyatsiyani o‘lchashda e’tibor beradigan shaxsiy iste’mol xarajatlari (PCE) darajasi olinishi mumkin.

Odatda, bu real federal fondlar stavkasini nominal ko‘rsatilgan stavkadan pastroq qilib, iqtisodiyotni rag‘batlantiruvchi qiladi.

Nominal atamasi shuningdek, qarzning e’lon qilingan foiz stavkasini, to‘lovlar yoki foizning murakkabligi hisobga olinmagan holda anglatishi mumkin.

Muqaddima

Inflyatsiya tovar va xizmatlarning narxining oshishi demakdir. Inflyatsiya oshgani sayin, pulimizning xarid qobiliyati kamayadi. Bu xarid qobiliyatining yo‘qolishi deb ataladi. Doimiy inflyatsiya nafaqat xarid qobiliyatimizni, balki jamg‘armalarimiz va investitsiyalarimizni ham kamaytiradi. Shu sababli, nominal foiz stavkasiga inflyatsiya prognozi qo‘shiladi, bu esa qarz beruvchi yoki investorga inflyatsiya ta’siridan kelib chiqadigan yo‘qotishlarni qoplash imkonini beradi.

Real Foiz Stavkasi

Real foiz stavkasi nominal foiz stavkasini aniqlash uchun inflyatsiya prognozidan ajratiladi. Bu foiz stavkasi qarz beruvchi yoki investor uchun inflyatsiyani hisobga olgandan keyingi haqiqiy daromadni ko‘rsatadi. Inflyatsiya darajasi noma’lum yoki kutilayotgan bo‘lsa, real foiz stavkasi prognoz sifatida qaraladi.

Investorlar real daromad stavkasini hukumat obligatsiyalari va inflyatsiyaga qarshi himoyalangan obligatsiyalar (TIPS) daromadlari farqini solishtirish orqali baholashlari mumkin.

Real foiz stavkasini hisoblash uchun nominal foiz stavkasi va inflyatsiya darajasi kerak bo‘ladi:

Real Foiz Stavkasi = Nominal Foiz Stavkasi - Inflyatsiya Prognozi

Ushbu formula 1930-yillarda iqtisodchi Irving Fisher tomonidan ishlab chiqilgan Fisher ta’siriga asoslanadi. Bu nazariyaga ko‘ra, inflyatsiya oshganda real foiz stavkasi pasayadi, nominal foiz stavkasi esa inflyatsiya bilan birga oshadi.

Misol uchun, agar bank 200 000 AQSh dollarini 3% nominal foiz stavkasi bilan ipoteka qarzi sifatida bersa va inflyatsiya 2% bo‘lsa, qarz oluvchi haqiqiy 1% foiz to‘laydi, bank esa 1% haqiqiy daromad oladi. Bu holatda qarz oluvchi uchun foiz darajasi maqbul bo‘lishi mumkin, lekin bank uchun foyda kam bo‘lishi mumkin.

Muqaddima

Har qanday moliyaviy mahsulotni sotib olishdan oldin samarali yillik foiz stavkasini so‘rash tavsiya etiladi, chunki bu siz haqiqatan qancha to‘laysiz yoki olasizligini ko‘rsatadi. Samarali yillik foiz stavkasi mahsulotlarni to‘g‘ri solishtirishda yordam beradi.

Asosiy Farqlar

Nominal foiz stavkasi qarz summasining dollardagi qiymatini o‘lchaydi. U rasmiy ravishda kredit shartnomalarida va hukumat iqtisodiy hisobotlarida ko‘rsatiladi. Iste’molchilar ko‘pincha ipoteka, kredit kartalari va boshqa moliyaviy mahsulotlar orqali nominal foiz stavkalari bilan tanishadi. Nominal foiz stavkalari doimo musbat bo‘ladi, chunki ular qarz berishdan olinadigan foydani ifodalaydi.

Biroq, nominal foiz stavkalari inflyatsiya tufayli yo‘qolgan qiymatni hisobga olmaydi. Pulning qiymati o‘zgarishini hisobga olish uchun iqtisodchilar real foiz stavkasidan foydalanadilar. Real foiz stavkalari nominal foiz stavkasiga inflyatsiya komponenti qo‘shilishi bilan hisoblanadi. Bu hisoblash nominal stavkaga qaraganda murakkabroq bo‘lishi mumkin, ammo iqtisodiy holatni aniqroq aks ettiradi. Yuqori inflyatsiya davrlarida real foiz stavkalari manfiy bo‘lishi mumkin.

Investorlar uchun Ahmiyati

Investorlar nominal va real foiz stavkalarini diqqat bilan kuzatishlari kerak, chunki ular investitsiyadan olinadigan daromadning sezilarli farqiga olib kelishi mumkin. Masalan, agar investor 3% nominal foiz stavkasini olayotgan bo‘lsa, lekin inflyatsiya 5% bo‘lsa, nominal daromad ijobiy bo‘lsa-da, real daromad inflyatsiyadan past bo‘ladi.

Bu tushuncha ayrim investitsiyalarga ham ta’sir qiladi. Masalan, agar Treasury obligatsiyalarining daromadi inflyatsiya darajasidan past bo‘lsa, TIPS investitsiyalarini ushlab turish uchun investorlar haqiqatan ham pul to‘layapti, foiz olmayapti.

Shuningdek, AQSh hukumatining I seriyali obligatsiyalari kabi inflyatsiyaga bog‘langan obligatsiyalar bo‘yicha ham shunday holat kuzatiladi. 2022 yildagi yuqori inflyatsiya vaqtida nominal daromad 9% ga yetgan bo‘lsa-da, real daromad inflyatsiyani hisobga olganda 1% dan kam edi.

Real va Nominal Stavkalarning Boshqa Foydalanuvchilari

Real va nominal foiz stavkalari faqat investorlar uchun emas, balki quyidagi foydalanuvchilar uchun ham muhimdir:

• Qarz oluvchilar va qarz beruvchilar: Nominal stavkalar asosida to‘lovlar va daromadlar hisoblanadi.
• Markaziy banklar: Iqtisodiyotni boshqarish uchun nominal stavkalarni belgilaydi.
• Moliya institutlari: Jamg‘arma, depozit va kredit shartnomalarini nominal stavkalarga asoslaydi.
• Iqtisodiy tahlilchilar: Real foiz stavkalari yordamida iqtisodiy tendensiyalarni aniq baholaydi.
• Biznes va hukumatlar: Loyihalarning rentabelligini real stavkalar asosida baholaydi.
• Xalqaro kompaniyalar: Mamlakatlar iqtisodiy holatini solishtirishda real stavkalardan foydalanadi.

Real va Nominal Stavkalarning Boshqa Qo‘llanilishi

Real va nominal foiz stavkalari munosabati boshqa iqtisodiy tushunchalarda ham qo‘llaniladi. Masalan, iqtisodchilar real va nominal narxlar o‘zgarishini tahlil qiladilar. Real qiymatlar inflyatsiyadan tozalangan bo‘lib, vaqt davomida taqqoslash uchun asos sifatida olinadi. Bu tushuncha yalpi ichki mahsulot (YaIM) va nominal YaIM o‘rtasidagi farqni tushuntirishda ham qo‘llaniladi.

Maxsus E’tiborlar

Pul Xarajatlari va Xarid Qobiliyati

Nominal va real foiz stavkalari o‘rtasidagi asosiy farqlardan biri – qarz olish xarajatlari va xarid qobiliyatining farqi. Real foiz stavkalari jamg‘armalar, investorlar va qarz oluvchilarga inflyatsiya darajasi bilan solishtirish imkonini beradi, bu esa ularning haqiqiy daromadini ko‘rsatadi. Yuqori inflyatsiya davrida xarid qobiliyati kamayadi, past inflyatsiyada esa oshadi.

Nominal stavkalar esa bozor va iqtisodiy holatni aks ettiradi. Iqtisodiy sog‘lom davrda nominal stavkalar yuqori bo‘lib, odamlar qarz olish uchun ko‘proq to‘laydi.

Nominal foiz stavkalari real foiz stavkasi va kutilayotgan inflyatsiya yig‘indisidan iborat. Banklar foyda olish uchun inflyatsiyani hisobga olgan holda stavkalarni belgilaydi.

Manfiy Foiz Stavkalari

Agar nominal foiz stavkasidan inflyatsiya darajasi ayirilsa va natija manfiy chiqsa, real foiz stavkasi manfiy bo‘ladi. Masalan, nominal stavka 1% bo‘lsa, inflyatsiya 2% bo‘lsa, real daromad -1% ga teng.

Nominal stavkalar manfiy ko‘rinishda ifodalanmaydi. Manfiy foiz stavkasi bo‘lgan hisobda odamlar bankka pul saqlash uchun to‘lov qilishi mumkin. Shuningdek, banklar manfiy foiz stavkasi bilan qarz beruvchilarga pul to‘lashi kerak bo‘ladi.

Real va Nominal Foiz Stavkalarni Qanday Hisoblash

Real foiz stavkasini hisoblash uchun nominal foiz stavkasi va inflyatsiya darajasi ma’lum bo‘lishi kerak. Real foiz stavkasi – nominal foiz stavkasidan inflyatsiya darajasini ayirish orqali aniqlanadi. Nominal foiz stavkasi esa real foiz stavkasi va inflyatsiya darajasining yig‘indisidir.

Banklar tomonidan e’lon qilingan foiz stavkalar qaysi turga kiradi?

Banklar tomonidan e’lon qilingan foiz stavkalari nominal foiz stavkalari hisoblanadi. Ular real foiz stavkasiga inflyatsiya prognozini qo‘shib aniqlanadi, shunda bank o‘z operatsiyasidan foyda oladi.

Real foiz stavkalari oshganda nima yuz beradi?

Real foiz stavkalari oshishi qarz olish xarajatlarini ko‘taradi, bu esa odamlarning xarid va qarz olishni kamaytirishiga olib keladi va iqtisodiy faollik sekinlashadi. Shu bilan birga, real foiz stavkalari yuqori bo‘lsa, investorlarga ko‘proq daromad keltirishi mumkin.

Nominal foiz stavkalari real foiz stavkalaridan yuqorimi?

Ko‘pincha nominal foiz stavkalari real foiz stavkalaridan yuqori bo‘ladi, chunki nominal stavkalar real stavkaga inflyatsiya prognozi qo‘shilishi natijasida hosil bo‘ladi. Inflyatsiya nol bo‘lmaguncha nominal stavka doim yuqoriroq bo‘ladi.

Inflyatsiya real foiz stavkalariga qanday ta’sir qiladi?

Fisher ta’siriga ko‘ra, inflyatsiya oshganda real foiz stavkalari pasayadi, nominal stavkalar esa inflyatsiya bilan birga oshadi. Odatda, inflyatsiya oshishi markaziy bankni nominal foiz stavkalarini oshirishga majbur qiladi. Inflyatsiya tovar va xizmatlar narxini oshiradi va iste’molchilarning xarid qobiliyatini kamaytiradi. Shuningdek, u jamg‘arma va investitsiyalarning daromadini kamaytiradi.

Xulosa

Nominal va real foiz stavkalari farqini tushunish foydalidir, chunki ular iste’molchilarga haqiqiy xarid qobiliyati va qarz olish xarajatlarini ko‘rsatadi. Masalan, nominal foiz stavkasi qarz uchun to‘lanadigan summani bildirsa, real foiz stavkasi qarz olishning byudjetga qanchalik mos kelishini aniqlashda yordam beradi.

Xarid qobiliyati nuqtai nazaridan, ijobiy real foiz stavkasi har doim yaxshi, agar inflyatsiya undan katta bo‘lmasa. Inflyatsiya real foiz stavkasidan keladigan daromadni kamaytiradi.

Siz Pul-kredit siyosati bo'yicha qiziqarli mavzular va tahliliy materiallarni 17-07-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Foiz Stavkalari: Nominal va Real Foiz Stavkalari Orasidagi Farq " sizga Pul-kredit siyosati sohasidagi yangi tushunchalar va foydali maslahatlarni beradi. Har bir Mavzu diqqat bilan tahlil qilingan va foydalanuvchiga amaliy ma'lumot yetkazishga qaratilgan.

Foiz Stavkalari: Nominal va Real Foiz Stavkalari Orasidagi Farq mavzusi sizning Pul-kredit siyosati bo'yicha qarorlaringizni yanada oqilona qilishga yordam beradi. Saytimizdagi barcha mavzular, unikal va foydalanuvchi uchun qimmatli kontent hisoblanadi.