Shanxay aeroportida hindiston fuqarosi ushlab olinishi: Hindiston–Xitoy munozarasi yana kuchaydi

Shanxay aeroportida hindiston fuqarosi Pema Wangjom Thongdok ushlab olinishi hodisasi Hindiston–Xitoy munosarasi yanada qizishishiga turtki berdi. U Londonda yashagan bo‘lib, Yaponiyaga uchish chog‘ida passportdagi tug‘ilgan joy Arunachal Pradesh deb yozilganligi bois bojxona tomonidan to‘xtatilgan deb ko‘rsatmoqda.

Arunachal Pradesh Xitoy tomonidan o‘z hududi deb e’lon qilinadi, Hindiston esa bu hududni o‘zining uzviy qismi sifatida ko‘radi. Shu nuqta bo‘yicha tortishuvlar davom etmoqda.

Kalit xulosalar

• Arunachal Pradesh masalasi Xitoy-Hindiston ziddiyatining asosiy manbai bo‘lib qolmoqda.
• Voqea Hindiston rasmiylari tomonidan qat’iy munosabat bilan qabul qilindi; Xitoy esa vaziyatni qonuniy nazoratlar doirasida bayon etdi.
• Ikki tomon aloqalarni normallashtirish yo‘lini izlayapti: parvozlar tiklandi va chegarachilik bo‘yicha kelishuvlar mavjud.

Rasmiy reaksiyalar

Hindiston tashqi ishlar vazirligi vakili Randhir Jaiswal voqeani arbitral deb atab, Xitoy tomonidan tushuntirishlar hali kelmaganini ta’kidladi. U xalqaro sayohat qoidalariga zid bo‘lgan holatlar bo‘lganini qo‘shimcha qildi.

Xitoy Tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibi Mao Ning esa chegara nazorati organlari qonuniy ravishda ishlaganini, fuqarolarning huquqlarining to‘liq himoya qilinishini va hech qanday majburiy ushlab turilish bo‘lmaganini aytdi. Shuningdek Arunachal tarafidan Xitoyning hududiy talqinini yana takror etdi.

Hududiy kontekst

3 440 kilometr davom etgan de-facto chegara zonasida taranglik doimiy saqlanadi. Xitoy Arunachal Pradeshni o‘z hududi deb ko‘rsa, Hindiston Aksai Chin platosi ustidan ham o‘z pozitsiyasini himoya qiladi. 2022 yilda Tawang yaqinidagi to‘qnashuvlar, 2020 yilda Galwan daryosi atrofiga bo‘lgan to‘qnashuvlar vaziyatni yanada noziklashtirgan.

So‘nggi yillarda aloqalarni normallashtirish yo‘lida qadamlar ko‘rilmoqda: parvoz yo‘llari tiklandi, chegarachilik bo‘yicha hamkorlik rejalariga kelishuvlar qabul qilindi. Wang Yi hindistonga bo‘lgan avgust oyidagi tashrifi sheriklikni rivojlantirishga qaratilgan yondashuvni mustahkamladi.

Shaxsiy guvoh

Thongdok 14 yil davomida Buyuk Britaniyada yashagan va ilgari Shanxay orqali ham xavfsiz sayohatlar qilgan. U aeroportda «Arunachal Hindistonga tegishli emas» degan izohlar hamda ayrim hazillik gaplar bilan duch kelganini aytadi. Hindiston elchixonalariga murojaat qilgani, 18 soatdan so‘ng esa ozod etilganini qo‘shimcha qildi.

Ekspert izohi

Xalqaro munosabatlar bo‘yicha ekspert Dr. Nodira Karimova: Bu holat hududiy tortishuvlarning real sinovidir. Diplomatik aloqalarni kuchaytirish kelajakda muloqotni yanada samarali qilishi mumkin.

Xulosa

Voqea Hindiston–Xitoy o‘rtasidagi hududiy nizolarning zamonaviy kontekstini yana yoritdi. Tomonlar aloqalarni normallashtirish yo‘lini davom ettirmoqda, ammo bunday hodisalar kelajakda ham diqqat markazida bo‘ladi. Sayohat erkinligini himoya qilish uchun xalqaro qoidalarning hurmat qilinishi alohida muhimdir.

Voqea xalqaro sayohat erkinligini ta’minlash uchun ochiq, adolatli va doimiy muloqot zarurligini ko‘rsatdi. Manba: BBC BBC