Rossiya–Ukraina urushi: tinchlik yo‘li qayerga borayapti? Yangi diplomatik harakatlar davrida

Ukraina tinchlik yo‘lini izlash jarayoni davom etmoqda, lekin yo‘l hali aniq ko‘rinmayapti. So‘nggi kunlardagi tezda o‘zgarib borayotgan muzokaralar optimismni yoqsa-da, kelishuv uchun ko‘plab savollar ochiq qolmoqda.

Shaxsiy xabarlarda ko‘rib turganimizdek, AQShning yangi 28-punkt rejasiga nisbatan tomonlar o‘z nuqtai nazarlarini bildirishmoqda. Trump ma’muriyati “bitimga yaqin qolganini” aytgan bo‘lsa, Ukraina rasmiylari bu jarayonda ijobiy imkoniyatlar ko‘rib chiqilayotganini, lekin ishlar hali yakunlanmaganini ta’kidlashmoqda. Geneva muzokaralari natijalari ham bu mavzuni yo‘naltirdi: barqaror va adolatli tinchlik yo‘lida salmoqli qadamlar bor, degan tushuncha paydo bo‘ldi.

Rossiysakining munosabati esa sansalash bo‘lib, mutaxassislar bu vaziyatga ehtiyotkorlik bilan yondashmoqda. Kremllik yordamchi Yuri Usha kov qadriyatli takliflarning ba’zilari ijobiy bo‘lishi mumkin, ammo ko‘p narsa ko‘proq bo‘lishi kerak, deb aytadi; Kremling spikeri Dmityr Peskov esa da’vo qilinayotgan “kelishuv tez yaqinlashishi” ni hali o‘ylab ko‘rmaslik haqida so‘z qoldirdi.

O‘tgan hafta paydo bo‘lgan 28-punkt amerika rejasi tarqatilganida bayon etilgan hududiy talqinlar kechirilishini, Ukraina Mudofaa hududi bo‘yicha kelajakdagi munosabatlar NATOga qadar kengayishi ehtimolini keltirib chiqarishi mumkin edi. Kyiv esa bu pozitsiyani qat’iyroq qilishga chaqirdi; Evropa tarafidan esa hududiy o‘zgarishlar bo‘yicha reja “hududlar almashuvi bo‘yicha muzokaralar” bilan o‘zgartirildi va harbiy xavfsizlik kafolatlari kuchliroq ishlab chiqilishi lozimligi aytilmoqda.

Geneva muzokaralari ta’siri va xavfsizlik kafolatlari

Amerika va Ukraina tomonidan chiqarilgan birgalikdagi bayonot “barqaror va adolatli tinchlik” maqsadini tiklashga qaratilgan. Yevropaning koalitsiyaviy yondashuvi esa xavfsizlik kafolatlari masalasini yanada aniqroq qilishga qaratildi. Parij, London kabi poytaxtlar bu yo‘nalishda JAV hamdardligini ko‘rsatdi.

Shu orada Evropa rejasida Ukraina o‘z hududlarini harbiy yo‘l bilan tiklashga intilishidan voz kechishi ko‘zda tutiladi; hududlar bo‘yicha muzokaralar «aloqa chizig‘idan» boshlab boshlanishi taklif qilindi. US-Ukraina bayonoti esa kelajakdagi kelishuvda Ukrainaning suvereniteti to‘liq himoyalanishi kerakligini ta’kidladi.

Aytilganlardan ko‘rinib turibdiki, Xalqaro kuchlar xavfsizlik kafolatlari qanday shakllantiriladi, qaysi yurtlar tomonidan beriladi va chegaralar qanday himoyalanadi kabi savollar asosiy o‘rinda turmoqda. Yevropa takliflari Ukraina hududlarini harbiy yo‘l bilan tiklashga qarshi bo‘lib, mavjud front chizig‘idan boshlanadigan jarayonni qo‘llab-quvvatlaydi.

Trump administratsiyasining bor-yo‘q yondashuvi va Putinning istiqbolli niyatlari ham bu jarayonning return-to-dialog yo‘lida kechayotganini ko‘rsatadi. Zelenskiy ichki siyosatdagi qiyinchiliklar ta’sirida bo‘lishiga qaramay, xalqaro hamjamiyatning yordamida tinchlik tarafdorlari ko‘payayotganini tahlilchilar aytmoqda.

Atlantik Kengashi tahlilchisining fikricha, “hozir bo‘layotgan voqealar tez yo‘lga solinmoqda, lekin yakuniy natija aniq emas.” Diplomatik harakatlar faqat vaqt kerak bo‘ladi; biroq harakatlar davom etsayu, tinchlikka borishga intilish ning o‘zuvi mustahkam bo‘lmoqda.

Qisqa muddat ichida hamkorlikning davom etishi, xavfsizlik kafolatlari va hududiy kelishuvlar bo‘yicha kelajakdagi qarorlar ko‘rinib qoladi. Shunga qaramay, rahbarlar uchun eng katta sinov — qachonki haqiqiy, ishonchli kafolatlar berilishi haqida aniq zamin yaratishdir.

Kalit nuqtalar

• 28-punkt amerika rejasining bosqichma-bosqich o‘rganilishi va Evropa takliflari o‘rtasidagi farqlar saqlanmoqda.
• Hududiy kelishuvlar bo‘yicha batalonlar: Donetsk, Lugansk, Qrim hududlaridagi maqom nuqtai nazardan noaniqlik mavjud.
• Xavfsizlik kafolatlari kim tomonidan va qanday shaklda berilishi masalasi markazda turibdi.
• Evropa koalitsiyasi qisman yo‘l-yo‘l bilan Ukraina xavfsizligini mustahkamlashga harakat qiladi, lekin amerikalik qo‘llab-quvvatlash hanuz aniq emas.
• Diplomatik jarayon davom etmoqda; yakuniy kelishuvga yetishish uchun ko‘p ishlar talabi bor.

Ekspert izohi

Ekspert fikri: Atlantik kengashi mutaxassisi Daniyel Frid jarayon tezlashayotganini ko‘rsatadi, lekin yakuniy natija hali aniq emas. U bunday tashabbuslar tinchlikka intilishni aniq ko‘rsatadi deb hisoblaydi.

Qisqa xulosa

Hozirgi bosqichda tinchlikka erishish yo‘li murakkab bo‘lib qolmoqda: hududiy kelishuvlar, xavfsizlik kafolatlari va xalqaro qo‘llab-quvvatlashning kelib chiqishi kabi omillar katta rol o‘ynaydi. Diplomatik aloqalar tezlashmoqda, biroq yakuniy kelishuvga erishish uchun hali ko‘p omillar mos kelishi shart. Yana bir bor ko‘rinadiki, jarayon davom etmoqda va xavfsizlik kafolatlari aniqroq ishlab chiqilsa, kelajakdagi bitimga yaqinlashish ehtimoli ko‘proq bo‘ladi.

“Xavfsizlik kafolatlari mustahkam bo‘lmagan taƙdirda tinchlik uzoqqa borgani yo‘q.” BBC xabarlar