Psixologiyada Algoritm Nima va Qanday Ishlaydi?

Algoritm tushunchasi, misollar va qo‘llanilishi

Muammoni hal qilishda to‘g‘ri yondashuvni tanlash eng yaxshi natijaga erishishda muhimdir. Psixologiyada muammolarni yechishda qo‘llaniladigan yondashuvlardan biri – algoritmdir. Ko‘pincha matematik atama sifatida qaralsa-da, psixologiyada ham muammoni hal qilish yoki qaror qabul qilishda aynan shu tartibda ishlash mumkin.

Algoritm – bu muayyan muammoni hal qilish uchun bosqichma-bosqich aniq ko‘rsatmalar to‘plamidir. Ko‘rsatmalarga to‘g‘ri amal qilinsa, to‘g‘ri natijaga erishish kafolatlanadi.

Tezkor ko‘rinish

Algoritmlar muammoni hal qilish uchun aniq qadamlarni bajarishni talab qiladi. Bu usul aniq natija kerak bo‘lganda juda foydali, ammo boshqa usullarga qaraganda ko‘proq vaqt talab qilishi mumkin.

Ushbu maqolada psixologiyada algoritmlarning muammolarni hal qilishdagi roli va ularning boshqa usullarga nisbatan farqlari haqida so‘z boradi.

Algoritm qanday ishlaydi?

Algoritm ko‘pincha grafik shaklida ifodalanadi, har bir bosqich to‘rtburchak bilan ko‘rsatiladi. Har bir bosqichdan muammoni hal qilish uchun mumkin bo‘lgan yo‘nalishlarga o‘q bilan yo‘naltiriladi.

Ba’zida muammoni hal qilish uchun aniq belgilangan qadamlar ketma-ketligi bajarilishi kerak bo‘ladi, ba’zan esa turli yo‘llar orqali yagona natijaga erishish mumkin.

Algoritmlar muammoni yechishda taxmin qilish yoki sinov-usulni qo‘llash o‘rniga aniq natijani kafolatlaydigan bosqichma-bosqich yondashuvdir.

Ushbu yondashuv kundalik muammolarni hal qilishda yordam berishi bilan birga, ruhiy salomatlik mutaxassislariga ham insonlarga yordam berish usullarini ishlab chiqishda qo‘l keladi.

Masalan, terapevt tashvishlanish kabi ruhiy muammoga duch kelgan bemorni davolashda algoritmdan foydalanishi mumkin. Terapevt aniq natija berishi kutilayotgan yondashuvni bilgani uchun, muolaja jarayonida ma’lum qadamlarni tavsiya qiladi.

Algoritmlarga misollar

Algoritmlarning kundalik hayotdagi ko‘plab misollari mavjud, jumladan:

• Maxsus taom tayyorlash retsepti
• Internetda ma’lumot qidirishda qidiruv tizimining ishlash usuli
• Velosiped yig‘ish bo‘yicha ko‘rsatmalar
• Rubik kubini yechish bo‘yicha bosqichlar
• Ruhiy kasalliklarni davolash uchun eng mos usulni aniqlash jarayoni

Shifokorlar va ruhiy salomatlik mutaxassislari ko‘pincha ruhiy kasalliklarni tashxislashda algoritmlardan foydalanadilar. Masalan, ular bemorning simptomlari va tibbiy tarixini so‘rab, laboratoriya testlari, jismoniy ko‘riklar yoki psixologik baholashlarni o‘tkazadilar.

Ushbu ma’lumotlarga asoslanib, «Ruhiy kasalliklarning tashxis va statistik qo‘llanmasi» (DSM-5-TR) yordamida tashxis qo‘yiladi.

Psixologiyada algoritmlardan foydalanish sabablari

Algoritm yordamida muammoni hal qilish yoki qaror qabul qilishning asosiy afzalligi – har doim eng to‘g‘ri natijani olish imkoniyati. Algoritmlardan foydalanish quyidagi holatlarda ayniqsa foydalidir:

Aniklik muhim bo‘lganda

Aniqlik juda muhim bo‘lgan vaziyatlarda algoritmlar juda samarali. Shuningdek, bir xil turdagi muammolarni tez-tez hal qilish zarur bo‘lganda ham algoritimlardan foydalanish qulay.

Kompyuter dasturlari bu jarayonni tezlashtirish uchun ishlab chiqilishi mumkin. Ma’lumot tizimga kiritilib, algoritm bajariladi va to‘g‘ri yechim olinadi.

Sog‘liqni saqlash sohasida klinik baholashlarni amalga oshirishda sun’iy intellekt ham algoritm sifatida qo‘llanilishi mumkin.

Har bir qaror bir xil jarayon asosida qabul qilinishi kerak bo‘lganda

Bosqichma-bosqich yondashuv har bir qaror bir xil tartibda qabul qilinishi kerak bo‘lgan holatlarda foydalidir. Belgilangan protsedurani bajarib, har safar to‘g‘ri natijaga erishish kafolatlanadi.

Algoritmlardan foydalanishda mumkin bo‘lgan qiyinchiliklar

Algoritm yordamida muammoni hal qilishning kamchiligi – jarayon odatda ko‘p vaqt talab qiladi.

Agar qaror tezda qabul qilinishi kerak bo‘lsa, boshqa muammo yechish usullarini qo‘llash ma’qul.

Masalan, tezkor tibbiy yordam shifokori bemorni davolash bo‘yicha qaror qabul qilayotganda algoritmni qo‘llash vaqtni oladi. Bunday vaziyatda shifokor o‘z tajribasi va ilgari bo‘lgan holatlarga tayanib tezda qaror qiladi.

Algoritmlar ba’zan juda murakkab bo‘lib, faqat ma’lum holatlarga mos keladi. Bu ularning keng qo‘llanilish imkoniyatlarini cheklaydi.

Qisqacha xulosa

Aniqlik zarur bo‘lganda yoki har bir qaror bir xil jarayon asosida qabul qilinishi kerak bo‘lganda algoritmlar yaxshi yechimdir. Ammo tezkorlik talab etilsa, boshqa usullar ma’qulroq bo‘lishi mumkin.

Algoritmlar va Geuristikalar farqi

Psixologiyada algoritmlar ko‘pincha geuristikalar bilan solishtiriladi. Ikkalasi ham muammo yechishda foydali, ammo ularning farqlarini tushunish muhim.

Geuristika nima?

Geuristika – bu insonlarga tez qaror qabul qilish va muammoni hal qilish imkonini beruvchi aqliy qisqa yo‘llar.

Bu qisqa yo‘llar odatda oldingi tajribalarimizga asoslanadi va tez harakat qilishimizga yordam beradi. Ammo geuristikalar doimo to‘g‘ri natija bermasligi mumkin.

Qaysi usulni tanlash kerakligi aniqlik yoki tezlik zarurligiga bog‘liq.

Qachon algoritmdan foydalanish kerak?

Agar to‘liq aniqlik talab qilinsa, algoritm eng yaxshi tanlovdir. Algoritm yordamida aniqlik oshadi va xatoliklar kamayadi.

Agar siz eng to‘g‘ri yoki eng yaxshi javobni olishni istasangiz, masalan, matematik uy vazifasini bajarishda, algoritmni qo‘llash maqsadga muvofiq.

Algoritmni bajarish orqali har bir muammoning to‘g‘ri yechimini topishingiz mumkin.

Qachon geuristikadan foydalanish kerak?

Aksincha, agar vaqt muhim bo‘lsa, geuristika yaxshi variant. Xatolar yuz berishi mumkin, ammo bu usul tez qaror qabul qilish imkonini beradi.

Geuristikalar kundalik hayotda keng qo‘llaniladi, masalan, A nuqtadan B nuqtaga eng yaxshi yo‘lni topishda. Har bir mumkin bo‘lgan yo‘lni hisoblash va eng tezini aniqlash algoritm yordamida juda ko‘p vaqt talab qiladi. Buning o‘rniga, ilgari muvaffaqiyatli bo‘lgan marshrutni tanlash ma’qul.

Xulosa

Muammolarni hal qilishni o‘rganayotgan psixologlar odamlar ikki asosiy usuldan foydalanishini aniqlashgan: algoritmlar va geuristikalar. Qaysi yondashuvni tanlash kerakligini bilish muhim, chunki ular tezlik va aniqlik jihatidan farq qiladi.

Har bir vaziyat o‘ziga xos bo‘lsa-da, aniqlik birinchi o‘rinda bo‘lsa, algoritmdan foydalanish tavsiya etiladi. Ammo vaqt cheklangan bo‘lsa, algoritm eng yaxshi tanlov bo‘lmasligi mumkin.

Qo‘shimcha manbalar:

• Psixologiya
• Talabalar uchun resurslar

Manbalar:

1. Lang JM, Ford JD, Fitzgerald MM. Trauma-fokusli kognitiv-xulq terapiyasini aniqlash algoritmi. Psixoterapiya, 2010;47(4):554-69.
2. Stein DJ va boshqalar. 21-asrda psixiatrik tashxis va davolash: paradigmaning o‘zgarishi va integratsiyasi. Jahon psixiatriyasi, 2022;21(3):393-414.
3. Bobadilla-Suarez S, Love BC. Vaqt bosimi ostida qaror qabul qilish geuristikasi. Eksperimental psixologiya, 2018;44(1):24-33.
4. Giordano C va boshqalar. Klinik qaror qabul qilishda sun’iy intellektdan foydalanish. Raqamli sog‘liqni saqlash, 2021;3:645232.

Muallif: Kendra Cherry, MSEd
Kendra Cherry – psixososial reabilitatsiya mutaxassisi, psixologiya o‘qituvchisi va "Psixologiya haqida hamma narsa" kitobi muallifi.

Siz Talabalar Uchun Resurslar bo'yicha foydali maqolalarni 29-11-2023 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Psixologiyada Algoritm Nima va Qanday Ishlaydi? " sizga Talabalar Uchun Resurslar sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Psixologiyada Algoritm Nima va Qanday Ishlaydi? maqolasi sizga Talabalar Uchun Resurslar bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.