Vazn yo‘qotish inyeksiyalari: xavf-xatarlar va yo-yo vazn mavzulari

Raqamli dunyoda vazn yo‘qotish yuzasidan dorilar tobora keng tarqalmoqda, lekin shifokor nazoratisiz foydalanish xavflarini ko‘p mutaxassislar ogohlantirishda. Bu narsa yangi izdoshlar orttirayotganida odamlar o‘z tashqi ko‘rinishini tezda yaxshilash istagida ekanligini ko‘rsatadi.

G. ismli ayol, Covid pandemiya davrida qo‘shimcha vazn yo‘qotish maqsadida kurashdi. U uzoq vaqt davomida ozmi-ko‘pmi muvaffaqiyatga erisholmasdan, vazn yo‘qotish bo‘yicha turli rejalarni sinab ko‘rdi. 40 yoshidagi, 1,69 m bo‘yi, taxminan 76 kg vaznli bo‘lgan u Ozempik inyeksiyalarini fevral 2024-yilda Reydjioboradagi dorixonadan buyurtmasiz oldi va tibbiy nazoratsiz qabul qilishni boshladi.

Natijalar darhol sezildi deganlaridek, G. bu jarayondan qoniqdi. “Xayolga oyna bo‘lganidek o‘zgardi,” - deydi u, ammo natijalar davom etmadi. Inyeksiyalarni sog‘lom bo‘lgan paytda qoldirish yo‘lini tanladi; ko‘zguda o‘zini ko‘rganida farq bo‘lgan paytlar bo‘ladi. Keyin boshlangan o‘z-o‘zidan yo‘qolgan vazn yana ortdi.

U o‘tgan yildan beri bu siklni davom ettirib kelmoqda: o‘ziga yoqadigan holatga kelganda inyeksiyalarni to‘xtatadi, aks holda natijaga qisman erishmagani uchun yana boshlaydi. G. ayol o‘z-o‘zidan yo‘l-yo‘riqqa qaramay vazn o‘zgarishini kuzatmoqda.

“Ayniqsa aynan ko‘z oldingizdagi o‘zgarishlar hayotingizning o‘zidan osonroq bo‘lib qoladi,” deydi u. G.ning shaxsiy holati bo‘lib, ma'lum bir tibbiy muammo yo‘q edi – BMI 26.6, muntazam ravishda yuqori intensiv mashqlar qiluvchi muskulsimon tanaga ega edi.

Vazn yo‘qotish uchun mo‘ljallangan dorilar va ularga bo‘lgan tanqid

Birlashgan Qirollikda Milliy Sog‘liqni Saqlash Xizmati (NHS) odatda vazn yo‘qotish uchun inyeksiyalarni belgilangan holatlar bo‘lganida yozishmalar orqali berishni ko‘rsatadi. Bu dorilar miyda ochiq ochilish his-tuyg‘ularini yo‘lga qo‘yadigan, ochiq ishtahahni kamaytiradigan tabiiy hormonlarni taqlid qiladi va ko‘proq to‘yishni his qilishga yordam beradi. Biroq bu yo‘l faqat ma'lum vaznlilik mezonlar (BMI) yoki ba'zi milliy/xalqaro guruhlar uchun mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin.

G. ning BMI ko‘rsatkichi 26.6 edi va u vazn bilan bog‘liq kasalliklarsiz edi; muammo bo‘lmagan holatda ham dorilarni boshlash xavfini ko‘rsatdi. “Cosmetic maqsadlar uchun keng tarqalishi xavfini oshiradi,” deydi Obesity Medicine Association (Obezit tibbiyoti Assotsiatsiyasi) vitse-prezidenti Dr Bharti Shetye. Endokrinolog professor Simone van de Sande Lee esa: “Bu dorilar diabet yoki obezite kabi kasalliklarni davolashga mo‘ljallangan bo‘lib, kosmetik vosita sifatida qo‘llanilmasligi kerak,” – deb ta’kidladi.

“Men o‘zligimni biroz shishgan sezganman” — Andrew hikoyasi

G. ga o‘xshab, 49 yoshdagi Andrew ham UKda shifoksiz yozilgan yo‘l bilan vositalarni qo‘lga kiritdi. U o‘rta Londonda yirik kompaniya rahbari bo‘lishi, ko‘p ziyofatlar o‘tkazishi sabab o‘z ko‘rinishini yoqtirmasdi. “Kendimni biroz shishgan hiss qilardim… o‘zimni yaxshi ko‘rmasdim,” deydi u. 1.83 m bo‘yida, taxminan 90 kg vaznli Andrew BMI 26.9 edi.

U Wegovy va keyin Mounjaro dorilarini 2024-yil boshlarida haftalik in‘eksiyalar sifatida boshladi. “Bir zumda ovqat haqida “shovqin” yo‘qolgani meni alohida xursand qildi,” deydi u. Hozir u restoranlarda chiqishni davom ettiradi, lekin ovqatni oldingiga qaraganda ancha kam qabul qiladi. “Oldin mavjud bo‘lgan shiddatli ochlikni deyarli his qilmayman,” deb qo‘shimcha qildi.

U ham o‘z holatini boshqalar kabi mos ravishda, ijtimoiy tadbirlarga qarab taqribiy davrlar davomida in‘ektsiyani olishdan voz kechishini aytadi. U dengizga sayohat qilganida boshidan boshlab, yana yaqinda navbat oldi. G. ham, Andrew ham, tomosha tadbirlari oldidan vaqti kelganda dozalarni qisqartirishadi yoki to‘xtatadi — bu ularning narxni uzoqqa cho‘zishi va ular uchun mos bo‘lgan hayot ritmini saqlashga yordam berishi mumkin, deb o‘ylashadi. Endi ularning har biri ushbu dorilarni bo‘lajak tadbirlarda hozirgi darajada qo‘llanishini ko‘rmoqda. Andrew ta'kidlashicha, ichimliklar ko‘p bo‘lgan kunlarda dorini qabul qilmaydi, chunki u o‘zgarishlarni yanada kechiktirishi mumkin. G. esa ba'zi tadbirlarda dozani qisman bo‘lish uchun bo‘lib turadi. Ikkalasi ham dorilarni soddaroq davrlar uchun hamda pulni tejash uchun almashtirib olishni afzal ko‘rmoqda. Hozirgi ma'lumotlarga ko‘ra G. yo‘qotilgan pullar taxminan 22 million so‘m atrofida bo‘lgan; Andrew esa taxminan 20.5–21 million so‘m sarflaganini aytadi.

Xavflar ro‘yxati: mushak yo‘qolishi, nojo‘ya ta’sirlar

Dorilarni noaniq dozalarda, shifoxonadan chiqmagan holda qabul qilish xavflarini oshiradi. GLP-1 dorilari 1990-yillardan beri qisman diabetes bilan kurashishda ishlatilsa-da, odamlar faqat so‘nggi yillardayoq vazn yo‘qotishda keng qo‘llanila boshladi. Ekspertlar aytishicha, kosmetik maqsadlar uchun foydalanuvchilar orasida uzoq muddatli ta’siri haqida yetarli ma’lumot yo‘q. Mavjud tadqiqotlar ko‘proq muntazam tibbiy nazorat ostida foydalanuvchilar uchun amal qiladi. Yo-yo effektlar, ochlik gormonlari ko‘tarilishi, metabolizmning sekinlashishi kabi holatlar xavfini oshiradi. Shifokorlar bilan doimiy foydalanish bu dorilarni xavfsizroq qilishi mumkin, deb hisoblanadi.

Ayol va erkaklar uchun yon ta’sirlar ichida bosh og‘rig‘i, ko‘ngil aynishi, ko‘p nasoyishlar va hatto jiddiy kasalliklar – gallstone kasalligi, pankreatit, allergik reaksiyalar haqida xabarlar mavjud. G. o‘z vaqtida kishi kisvaltirib yuborishdan xavfsizlikni yo‘qotmaydi; lekin u mazkur dorilarni alkogol bilan qo‘llash yomonlashishi mumkin deb ta’kidlaydi.

Emotsional og‘irlik va uzluksiz davolanish talabi

Endokrinolog Bruna Halpern, ruhiyatda ko‘rib chiqiladigan xavf-xatarlar haqida: “Agar odamlar vazni kamayishini qurbonlik qilib o‘ylab ko‘rmasalar, o‘zlarining sevilishi va baxt saqlanadi deb o‘ylashadi — bu ko‘pincha real bo‘lmaydi.” Shifokor Simon Cork esa “vazn yo‘qotish alohida kasallik — qilinadigan ishning davomiyligi bo‘ladi” deb ta’kidlaydi. Vazn yo‘qotish dorilari uzoq muddatli qo‘llanilishi kerak, degan NHS yo‘riqnomalari hozirda ikki yildan oshmasligini talab qiladi.

Ovozlar: online dorixonalarning cheklanishi va qoidalar o‘zgarishi

2025-yilda Birlashgan Qirollikda Farmatsevtika kengashi onlayn dorixonalar orqali berish va yozishmalarni qat’iyroq nazorat qila boshladi. Braziliyada ham buyurtmalar va yo‘l-yo‘riqlar bo‘yicha qoidalar qattiqlandi. Xizmatlar xavfsizligi va ta’minot yetkazib berishda qiyinchiliklar mavjud bo‘lishiga qaramasdan, G. va Andrew vazn yo‘qotish dorilarini to‘xtatmayotganini bildiradi: “Men bağımsız ravishda bu yo‘lga qaror qildim,” deydi G., “ko‘radioq urug‘isman.” Andrew esa kelajakda bu yo‘lga doimiy qaror qilib qolish mumkinligini ko‘rsatadi.

Mutaxassislar, emotsional salomatlikka e’tibor berish zarurligini bildiradi; dorilarni qisman to‘xtatish yoki bosqichma-bosqich boshqarish holatlarida odamlar o‘zini noqulay his qilishi mumkin. Ruhiy salomatlikni qo‘llab-quvvatlash uchun INLIBER Action Line xizmatlari mavjudligini eslatiladi.

• INLIBER Action Line: ruhiy salomatlik yordam ko‘rsatish bo‘yicha ma’lumotlar uchun murojaat qiling.

Shifoxonalarda uzoq muddatli dorilarni yo‘llashda yondashuvlar kengaytirilmoqda; odamlar turmush tarzi bilan Muqobil maslahatlar bilan ham shartli ravishda mustahkamlanadi. Shuni yodda tutingki, vazn yo‘qotish dorilari har doim tibbiy nazorat ostida bo‘lishi kerak.

Rasmiy tavsiyalar va xavfsizlik bo‘yicha to‘liq ma’lumotlar uchun manba: BBC xabari.

Kalit fikr: Vazn yo‘qotish dorilari ko‘p hollarda sog‘liq uchun xavf-takliflar bilan bog‘liq bo‘lib, muntazam tibbiy nazorat va uzoq muddatli reja bo‘lmagan holda foydalanish yo‘qotish jarayonining barqaror bo‘lishini xavf ostiga oladi. BBC News