Sir Tom Stoppard: 88 yoshda vafot etdi – dramaturgiy merosi

Ingliz dramaturgi Sir Tom Stoppard dunyo teatrining eng nufuzli yozuvchilaridan biri bo‘lib, 88 yoshida vafot etdi. Uning asarlari intellektual hazil, falsafa va siyosiy masalalarni chuqur o‘zaro bog‘ladi. Ushbu xabar uning hayoti, asarlari va merosini yoritadi.

Shakespeare In Love filmidagi ssenariysi uchun Oskar mukofoti (Academy Award) hamda Oltin Globus (Golden Globe) mukofotlarini qo‘lga kiritgan Stoppardning vafoti Dorset shahridagi uyida, yaqinlari yonida sodda bo‘ldi.

Qirollik ta’tifi va uning asarlari

Qirolichа Camilla va Qiroli Charlz III uning vafoti haqida «bizning eng buyuk yozuvchilarimizdan biri edi» deya chuqur ta’niq bildirishdi. Ularda uning shaxsiy hayoti, ijodi va tilga bo‘lgan muhabbati tomoshabinlarni ilhomlantirganligi alohida ta’kidlandi.

U so‘zni o‘zi yozgan satrlar bilan ifodalagan: «Har bir chiqish—yangi kirishdir» degan fikr Rosencrantz and Guildenstern Are Dead asaridan kelib chiqqan bo‘lib, uning eng taniqli ijodiy qarashlaridan biridir. Shuning uchun u nafaqat sahna, balki kino va radio uchun ham ko‘plab asarlar yaratgan yozuvchi sifatida yodda qoladi.

Stoppard The Real Thing kabi asarlar bilan ham tanilgan. U sahnalashgan asarlari nafaqat o‘zining jasoratli fikrlari, balki insoniy xislatlar va jamiyatdagi bo‘lish-ma’naviyat mavzularini ham ko‘rsatadi.

Yutuqlar va ta’sir doirasi

U Leopoldstadt nomli semiautobiografik asarini yaratganidan so‘ng Olivier mukofotini qo‘lga kiritdi va Tony mukofotlaridan to‘rt nafarini yutdi. 2012-yilda chiqarilgan Anna Karenina moslamasi uchun kino tangal stars Keira Knightley va Jude Law bilan ishlagan bo‘lib, uning ssenariy yozish san’ati muntazam ravishda yuksak baholangan.

Tug‘ilgan nomi Tomas Straussler bo‘lgan Stoppard bolalikdan Chexoslovakiya hududidan chiqib, Singapur, Avstraliya va Hindistonda yashagan. Ular oilasining ko‘chirilishi Chexoslovakiyaning Yevropa qirolligi bilan aloqalarini kengaytirishda muhim bo‘lgan. Otasi front yo‘lida bo‘lgan davrda oila a’zolari hayot yo‘lini davom ettirdi. Ularning tarixiy kelib chiqishi keyinchalik Stoppardning ijodiga chuqur fazilatlar qo‘shdi.

1999-yilda Amerika jurnaliga bergan intervyusida u hayotining «sharafli bo‘lib qolgan» qismlarini tasvirlab, o‘z yo‘lini ko‘p jihatdan omadli deb atagan edi. Boshqa tomondan, 1954-yilda Bristol shahrida jurnalist sifatida faoliyat boshlaganidan boshlab, u teatrlar sharhchisi va radio-kino uchun yozuvchi sifatida ham faoliyat olib bordi.

Ijodiy yo‘lning bosqichlari

Stoppardning teatrga ko‘tarilishi 1960-yillarda Rosencrantz and Guildenstern Are Dead asari bilan boshlangan. Ushbu asar Edinburgh Fringe Festivalda namoyish etilib, keyinchalik National Theatre va Broadway sahnalarida ham tomoshabinlar diqqatiga tushdi. Asarda Hamletning kam tarqatilgan qahramonlariga tayanib, qiziquvchan kashfiyotlar kuzatiladi va 1968-yilda to‘rtta Tony mukofotiga sazovor bo‘lgan.

U 1997-yilda Qirollik faxriy unvoni bilan taqdirlangan. Olivier Mukofotlari tashkiloti esa uning o‘ziga xos xilma-xilligi va teatrlardagi davomiy ta’sirini ta’kidlab, 2-dekabr kuni teatrlar вентиляциясини qisqa muddatga o‘chaklitib yoqishni e’lon etdi.

Qahramonlar va ta’kidlashlar

Tanqidchilar, aktyorlar va nashrlar Stoppardning ijodini yuqori baholashda davom etmoqda. Tim Rice uning ilmiy fikrlar bilan hazilni uyg‘unlashtirishi uning eng kuchli tomonlaridan biri deb ta’riflagan bo‘lsa, Almeida Teatrining ijodiy direktori Ruport Goold ham uning “ko‘rsatkichlaridan hayratda qoldiruvchi” yozuvchi ekanligini aytgan. Royal Court Theatre esa ularning asarlarida insoniy dolzarb mavzular yoritilgan deb ta’kidlagan.

INLIBER News nashrining mualliflari Tim Rice “ijodiy meros kelajak avlodlarga yo‘l ko‘rsatadigan” deb yozganlar.

• National Theatre: Stoppard Britaniya teatrining markazi bo‘lgandan beri unga etkazilgan ta’sir cheksiz edi.
• Sean Ono Lennon: Stoppardning “absolyut dahosi” sifatida ta’riflangan va uning ijodiga ta’rif berishni uddalagan.
• Writers' Guild: U yozuvchilikka qo‘shgan hissasi uchun 2017-yilda mukofotga sazovor bo‘lgan.

Shu kunda kurashayotgan madaniyat olamidagi yoshlar uchun uning merosi: hazil, bilim va insoniy ezgu qadriyatlarni uyg‘un tarzda namoyish etgan yozuvchi sifatida yodda qoladi.

Mutaxassislarning fikri: Stoppardning ijodi nafaqat zamonaviy savollarni ko‘taradi, balki yosh yozuvchilar uchun mustahkam model bo‘lib qoladi. Uning aktyorlar, qahramonlar va asarlar orasidagi tashqi standartlarni sindirib, chuqur ma’no izlashtirish uslubi kelajakda ham o‘rnak bo‘lib xizmat qiladi.

Mutaxassislar fikri

Tim Rice uning ilmiy o‘ylash doirasini hazil bilan aralashtira olish qobiliyatini yoqtirgan bo‘lsa, Ruport Goold uning ijodining boshqalar uchun ham ilhom bo‘lganini ta’kidladi.

Qisqa xulosa

Sir Tom Stoppardning hayoti va ijodi sahnalarga, kinolarga hamda radio dasturlariga chuqur ta’sir ko‘rsatdi. Uning asarlari nafaqat o‘z davrining savollarini yoritdi, balki kelajak avlodlar uchun ham intellektual meros bo‘lib qoldi. Shuning uchun uning yo‘li, fikrlar va hazil har doim yodda qoladi.

Tom Stoppardning intellektual hazil va fanga bo‘lgan chuqur hurmati uning teatrdagi va ekrandagi merosini abadiy saqlab qoldi. BBC xabarlari