Sir Tom Stoppard: O‘zbek o‘quvchilari uchun aqlli va hazilkash dramaturg

Sir Tom Stoppard dunyo teatrlari olamida aqlli fikrlar, yengil hazil va chuqur falsafiy muhokalar bilan namoyon bo‘ladigan dramaturg sifatida yodda qoladi. Uning asarlari nafaqat ijodiy o‘ziga xoslik, balki insoniy hayotga oid chuqur savollarni ham o‘z ichiga oladi.

Shuningdek, u kino olamida ham mashhur bo‘lgan yozuvchi edi. U Shakespeare in Love filmidagi qismi uchun eng yaxshi ekranasiyaga mukofotga loyiq ko‘rinishlar qo‘shgan va ko‘plab kino loyihalarida muhim maslahat berib kelgani bilan tanilgan.

Biografiya va kelib chiqishi

Tom Stoppard asl nomi Tomas Straussler bo‘lib, 1937-yilda Czechoslovakiya hududida tug‘ilgan. Oila tezda nemis bosqinchilaridan qochdi; otasi Yevropa oroliday, doktorlik darajasidagi kasb egasi bo‘lgan Yahudi oilasidan chiqqan edi. Oila Sinqapurga ko‘chib o‘tdi, ammo ota Yapon xavfi ostida qiynoqqa tortilgan lagerda vafot etdi. Keyinchalik ona va ukasi Avstraliyaga, so‘ng Hindistonga yo‘l oladi. Ona ingliz askari Majors Stoppard bilan turmush qurib, Stoppard familiyasini qabul qildi.

Yoshligida Stoppard Bristolda nashriyotchi bo‘lib ishlashni boshladi. 1963-yilda uning birinchi sahna asari A Walk on the Water (keyinchalik Enter a Free Man deb o‘zgartirilgan) ITV orqali namoyish etildi. 1966-yilda Edinburgh festivalida taqdim etilgan Rosencrantz and Guildenstern Are Dead nomli asari Londondagi National Theatre’da 1967 yilda sahnaga chiqarilib, uning mashhurligini oshirdi.

Asarlar pardasidagi o‘ziga xos stil

Shaxsiy klassiklaridan biri bo‘lgan Rosencrantz and Guildenstern Are Dead Hamlet qahramonlaridan ikki kamtarlı obrazni markazga qo‘yadi va ularning huddi tasodifiy voqealar ichida tushunmasligi ta’riflanadi. Bu asar Beckettga o‘xshash yondashuv bilan hazil berib, diniy yoki romantik o‘zgarishlardan ko‘ra fikr va nutqga ko‘proq urg‘u beradi.

Jumpers komediyaga o‘xshab, falsafa bilan jismoniy faoliyat — qayd etilgan sport shaklini birlashtiradi; Travesties esa Birinchi jahon urushidan oldin Zürixda bo‘lib o‘tadi va Lenin, Jeyms Jous, Tristan Tzara hamda Oscar Wilde asarlari bilan o‘zaro o‘ynaydi. Ularning o‘ziga xos ijrochilik tevarag‘i Stoppard asarlarida noyob mantiqiy o‘yinni uyg‘unlashtiradi.

Hapgood, Arcadia kabi asarlar esa nazariy bilimlar, ilm-fan va madaniy merosni sahna yuzasiga olib chiqadi. Stoppard yozishni nafaqat mavjud g‘oyalarni kengaytirish, balki o‘z fikrlarini kashf etish yo‘li deb ko‘rardi: “Men o‘z fikrlarimni ko‘proq topish uchun yozaman” — deb o‘ziga xos yondashuvini ifodalardi.

Quvurli sahna va yozuvchilik mehnati

Stoppard radio uchun ham ishlagan, If You're Glad I’ll Be Frank kabi ko‘plab qiziqarli loyihalarda o‘z ovozini kuydirdi. U insonlarning hayotiy qarorlaridan tashqari, falsafa va matematika kabi ilmiy mavzularni ham sahnaga olib chiqdi. Night and Day jurnalistikaga oid bo‘lib, The Real Thing esa muhabbat va xiyonat mavzusini badiiy yondashuv bilan talqin qiladi. Every Good Boy Deserves Favour bilan sahnada orkestrning qo‘shilishi siyosiy dissidentlar mavzusini keskin tahlil qiladi.

Uning ovozi ko‘p qirrali bo‘lib, The Coast of Utopia nomli uch tom dan iborat drama tsikliga qadar borib yetadi; bu asarda 19-asr ruslarining liberal fikrlar davomiyligi yoritiladi. Rock'n'Roll esa Jalqinliklarda tanta sovet tizimining tiqilib qolishini tahlil qiladi.

Kino va ssenariy yozuvi

Stoppard nafaqat sahna uchun, balki kinoda ham chuqur ishlagan. U Three Men in a Boat asarini teleko‘rsatuvga moslashtirib, Brazil mavhum fantastikasi uchun kopiraytlar yozdi, Last Crusade filmining deyarli barcha dialoglariga hissa qo‘shdi va Shakespeare in Love uchun eng yaxshi ekranasiyaga nomzod bo‘ldi. 1997-yilda knyazlik sharafiga sovg‘a bo‘lib, 2000-yilda Vatan Orderi mukofotiga sazovor bo‘ldi; 2014-yilda uchinchi turmush o‘rtog‘i Sabrina Guinness bilan turmush qurgan.

Boshqa yozuvlarida ham yozishni davom ettirgan Stoppard asarlar yozish jarayoni har doim o‘ziga xos qizilchilik bo‘lib kelganini ta’kidlar edi: “O‘tgan asarni eslab o‘ramasam, yozishni boshlay olmayman.” U yozuvida ilmiy mavzularga bo‘lgan qiziquvchanlikni yoqtirardi — bu uning dramatik tilini yanada boyitdi.

Ekspert fikri

Mutaxassis izohi: Stoppardning asarlaridagi fikrlar insoniy hikoyalar bilan uyg‘unlashib, sahnada yangi kontekstlar yaratadi. Uning dialoglari nafaqat bilim berish, balki hayotiy tafakkur yo‘nalishini kengaytiradi.

Qisqa xulosa

Tom Stoppard nafaqat ajoyib hazilchi, balki falsafiy fikrlarni sahna tomosha bo‘lib keladigan san’atga aylantira olgan daho yozuvchi edi. U asarlari orqali ilm-fan, madaniyat va siyosiy mavzularni o‘zaro aralashtirib, keng auditoriyani ilhomlantirdi. Yillar davomida uning ishlarida insoniylik, bilim va ijtimoiy mas’uliyat o‘z ajoyib rangini yo‘qotmagan holda namoyon bo‘ldi.

Tom Stoppardning yuqori darajadagi fikrli drama yaratish yo‘li: insoniylikni saqlab qolgan holda ilmiy va intellektual g‘oyalarni sahnaga tarzida olib chiqish. Manba