Kyoto Protokoli: Global iqlim o'zgarishiga qarshi xalqaro hamkorlik

Kyoto Protokoli nima?

Kyoto Protokoli – bu sanoatlashgan davlatlarni issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirishga majbur qilgan xalqaro kelishuvdir. 1997-yilda Yaponiya poytaxti Kyoto shahrida qabul qilingan ushbu protokol, global iqlim barqarorligini ta'minlash maqsadida karbonat angidrid chiqindilarini pasaytirishni ko‘zlagan. Keyinchalik, 2016-yilda Parij Kelishuvi bilan almashtirildi.

Asosiy nuqtalar

• Kyoto Protokoli sanoatlashgan mamlakatlarga issiqxona gazlari chiqindilarini sezilarli darajada kamaytirishni talab qildi.
• Doha O‘zgartirishlari kabi boshqa kelishuvlar ham mamlakatlarni iqlim inqiroziga qarshi harakat qilishga chaqirdi.
• 2015-yildagi Parij Iqlim Kelishuvi barcha yirik chiqindi chiqaruvchi davlatlarning o‘z majburiyatlarini oshirishga undadi.
• 2020-yilda AQSh Parij Kelishuvidan chiqdi, ammo 2021-yilda qayta qo‘shildi, keyin esa 2025-yilda yana chiqish niyatini bildirdi.

Kyoto Protokolini tushunish

Kyoto Protokoli global isish xavfi kuchayib borayotgan davrda sanoatlashgan davlatlardan issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirishni talab qildi. Bu protokol BMTning Iqlim O‘zgarishi doirasida qabul qilindi va 2005-yilda xalqaro huquqiy kuchga ega bo‘ldi.

Protokolga qo‘shilgan davlatlarga maxsus karbon chiqindilarining maksimal chegaralari belgilandi va karbon kreditlari savdosi mexanizmi yo‘lga qo‘yildi. Belgilangan limiti oshib ketgan mamlakatlar keyingi davrda kamaytirilgan chiqindi limitiga duch kelgan.

Yuqori darajada rivojlangan davlatlar 2012-yilgacha o‘rtacha 5,2% issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirishni maqsad qilgan, ammo har bir davlat uchun bu raqam farq qilgan. Masalan, Yevropa Ittifoqi 8%, AQSh va Kanada esa mos ravishda 7% va 6% qisqartirishga va'da bergan.

Muqaddas ahamiyatga ega fond

Kyoto Protokoli doirasida rivojlanayotgan mamlakatlarga issiqxona gazlarini chiqarishni kamaytiradigan sanoat jarayonlari va texnologiyalarni tanlashda yordam berish uchun fond tashkil etilgan.

Kyoto Protokoli mexanizmlari

Protokol mamlakatlarga o‘z chiqindilarini kamaytirish uchun uchta asosiy mexanizmni taqdim etdi:

• Xalqaro chiqindi savdosi mexanizmi: ortiqcha chiqindi birligini sotib olish orqali chegarasidan oshib ketgan mamlakatlarga yordam.
• Toza rivojlanish mexanizmi: rivojlanayotgan mamlakatlarda chiqindilarni kamaytirish loyihalarini amalga oshirish orqali sertifikatlangan kreditlar olish.
• Qo‘shma amalga oshirish mexanizmi: ikki tomonlama loyihalar orqali chiqindilarni kamaytirish birliklarini olish.

Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarning majburiyatlari

Kyoto Protokoli rivojlangan davlatlar atmosferaga ko‘proq issiqxona gazlari chiqarishlariga asoslanib, ularga ko‘proq yuklama yukladi. 37 ta sanoatlashgan davlat va Yevropa Ittifoqi majburiyat oldi, rivojlanayotgan davlatlar esa ko‘ngilli tarzda ishtirok etdi, xususan Xitoy va Hindiston protokoldan ozod qilindi.

Rivojlanayotgan davlatlar uchun maxsus imkoniyatlar

Davlatlar ikki guruhga bo‘lingan: Annex I (rivojlangan davlatlar) va Non-Annex I (rivojlanayotgan davlatlar). Annex I davlatlar chiqindilarni cheklashga majbur bo‘lgan, Non-Annex I davlatlar esa chiqindilarni kamaytirishga qaratilgan loyihalarga investitsiya qilgan. Bu loyihalar orqali rivojlanayotgan davlatlar karbon kreditlari orttirib, ularni rivojlangan davlatlarga sotgan.

AQShning roli

AQSh dastlab protokolni ratifikatsiya qilgan, ammo 2001-yilda undan chiqib ketgan. U bu kelishuvni rivojlangan davlatlar uchun nohaq deb hisoblagan va iqtisodiy zarar keltirishi mumkinligini ta'kidlagan.

Kyoto Protokolidagi o‘zgarishlar

2005-yilda protokol kuchga kirganida global chiqindilar hali ham o‘sishda edi – 1990-2009 yillar orasida ular taxminan 40%ga oshdi. Yevropa Ittifoqi o‘z maqsadlarini oshib bajardi, ammo AQSh va Xitoy kabi yirik chiqaruvchilar buni bekor qildi.

Doha O‘zgartirishlari va Parij Kelishuvi

2012-yilda Qatarning Doha shahrida protokolning ikkinchi majburiyat davri uchun yangi chiqindi kamaytirish maqsadlari belgilandi. Ammo 2015-yilda Parijda qabul qilingan yangi kelishuv Kyoto Protokolini deyarli butunlay almashtirdi.

Parij Iqlim Kelishuvi

Parij Kelishuvi dunyo miqyosida iqlim o‘zgarishi ta’sirini kamaytirishga qaratilgan muhim kelishuvdir. Unda barcha yirik issiqxona gazlari chiqaruvchi davlatlar o‘z chiqindilarini qisqartirishga va vaqt o‘tishi bilan majburiyatlarini kuchaytirishga rozi bo‘ldi. Maqsad – bu asrda global harorat o‘sishini sanoatdan oldingi davrga nisbatan 2°C dan past, imkon qadar 1,5°C darajasida saqlash.

Kelishuv rivojlangan davlatlarga rivojlanayotgan mamlakatlarga iqlim o‘zgarishiga moslashishda yordam berish, shuningdek, ochiq va aniq monitoring tizimini yaratishni ko‘zda tutadi.

Tezkor ma’lumot

Har besh yilda davlatlar Parij Kelishuvi doirasida o‘z yutuqlarini baholaydigan Global hisobotni taqdim etadi.

Kyoto Protokoli bugungi kunda

2016-yilda Parij Kelishuvi kuchga kirganida, AQSh ushbu kelishuvga faol yetakchi sifatida qo‘shildi va Prezident Obama uni “Amerika yetakchiligining ramzi” deb atadi. Ammo 2017-yilda Prezident Tramp AQShning Parij Kelishuvidan chiqishini e'lon qildi. Rasmiy chiqish jarayoni 2020-yilda yakunlandi.

2021-yilda Prezident Bayden ish boshlagan kuni AQSh Parij kelishuviga qayta qo‘shildi. Biroq, 2025-yilda Tramp qayta prezident bo‘lib, yana kelishuvdan chiqishga qaror qildi.

Kyoto Protokoli tarixidan muhim sanalar

• 1997-yil 11-dekabr – Kyoto shahrida Protokol qabul qilindi.
• 1998-yil 14-noyabr – Buenos-Ayres harakat rejasi qabul qilindi.
• 1999-yil 15-mart – Protokolni 84 mamlakat imzoladi.
• 2005-yil 16-fevral – Protokol kuchga kirdi.
• 2012-yil 8-dekabr – Doha O‘zgartirishlari qabul qilindi.
• 2013-yil 25-mart – Afg‘oniston 192-mamlakat sifatida protokolga qo‘shildi.
• 2015-yil 12-dekabr – Parij Kelishuvi qabul qilindi.
• 2016-yil 4-noyabr – Parij Kelishuvi kuchga kirdi.
• 2020-yil 31-dekabr – Doha O‘zgartirishlari rasmiy qabul qilindi.

Kyoto Protokolining asosiy maqsadi nima edi?

Asosiy maqsad – rivojlangan mamlakatlar o‘rtasida karbonat angidrid va boshqa issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish orqali iqlim o‘zgarishining salbiy ta’sirlarini kamaytirish edi.

Nega AQSh Kyoto Protokolini imzolamadi?

AQSh 2001-yilda kelishuvdan chiqdi, chunki u faqat rivojlangan davlatlarga chiqindilarni kamaytirishni yuklaganini va bu iqtisodiy o‘sishga salbiy ta’sir ko‘rsatishini bildirgan.

Kyoto Protokoliga necha davlat qo‘shildi?

2013-yilda Afg‘oniston protokolga qo‘shilib, umumiy a'zo davlatlar soni 192 ta bo‘ldi.

Kyoto Protokoli nima uchun yaratilgan?

Protokol iqlim o‘zgarishi xavfi ortib borayotganiga javoban ishlab chiqildi. U global isish, dengiz sathining ko‘tarilishi, ba'zi orollar yo‘qolishi, muzliklarning erishi va ekstremal iqlim hodisalarining ko‘payishi kabi muammolarni oldini olishga qaratilgan edi.

Xulosa

Kyoto Protokoli iqlim o‘zgarishiga qarshi xalqaro hamkorlikda muhim qadam bo‘ldi. Garchi undan keyin Parij Kelishuvi qabul qilingan bo‘lsa-da, Kyoto Protokoli ekologiya va tabiatni muhofaza qilish tarixida ahamiyatli o‘rin tutadi.

Siz Tovarlar bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 30-05-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Kyoto Protokoli: Global iqlim o'zgarishiga qarshi xalqaro hamkorlik " sizga Tovarlar sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

Kyoto Protokoli: Global iqlim o'zgarishiga qarshi xalqaro hamkorlik haqidagi ma'lumotlar sizga Tovarlar bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.