Soxta Xotiralarni Qanday Ajratib Bilish Mumkin?

Kendra Cherry, MS, psixososial reabilitatsiya mutaxassisi, psixologiya o'qituvchisi va "Psixologiya haqida hamma narsa" kitobining muallifi.

Soxta xotiralar kutilganidan ham ko‘proq uchraydi. Ularni tanib olishni o‘rganish sizga haqiqat va yolg‘onlarni ajratishda yordam beradi.

Ko‘pchiligimiz aqlimiz yaxshi ishlaydi deb o‘ylaymiz. Albatta, ba'zida kalitlarni qaerga qo‘yganimizni unutamiz yoki kimningdir ismini, muhim telefon raqamini esdan chiqaramiz. Ammo bolalikdagi eng qadrli voqealarni eslashda xotiramiz ishonchli deb o‘ylaymiz, to‘g‘rimi?

Asosiy Fikrlar

Haqiqat shundaki, xotira mukammal emas va har bir inson vaqti-vaqti bilan soxta xotiralar bilan duch keladi. Bu xotiralar noto‘g‘ri qabul qilish, boshqa ma'lumotlarning aralashuvi yoki kuchli emotsiyalar ta'siri ostida yuzaga kelishi mumkin. Xotiraning bunday zaifligini tushunish sizga soxta xotiralarni yaxshiroq aniqlashga yordam beradi.

Soxta Xotiralar Nima?

Soxta xotira - bu o'tgan voqealarning noto‘g‘ri eslab qolinishlari, xotiradagi tafsilotlarning adashishi yoki umuman bo‘lmagan voqealarning yaratilib qolishi hisoblanadi.

Xotirani kamera kabi tasvirlash mumkin, deb o‘ylaymiz, har bir lahzani to‘liq va aniq saqlaydi deb, ammo haqiqatda xotira ko‘pincha turli parchalar yig‘indisiga o‘xshaydi, ba'zida esa noto‘g‘ri yoki qo‘shimcha tafsilotlar bilan to‘ldiriladi.

Tadqiqotlar inson xotirasining qanchalik nozik ekanini ko‘rsatmoqda. Biz kichik xatolarga juda moyil bo‘lib, nazorat ostidagi kichik illyuziyalar soxta xotiralarga olib kelishi mumkin.

Qiziqarli jihati shundaki, ajoyib xotiraga ega odamlar ham ko‘pincha ongli ravishda bilmasdan voqealar yaratadi. Hatto katta guruhlar bir xil soxta xotirani baham ko‘rishi mumkin, buni Mandela effekti deyishadi.

Soxta Xotiralar Bo‘yicha Tadqiqotlar

1995 yilda o'tkazilgan mashhur tajribada, xotira bo‘yicha mutaxassis Elizabeth Loftus ishtirokchilarning 25 foizini bolaligida savdo markazida yo‘qolganliklari haqida soxta xotiraga ishontira olgan. 2002 yilda esa, manipulyatsiya qilingan foto tasvirlar yordamida ishtirokchilarning yarmi bolalikda issiq havo sharida uchganliklarini noto‘g‘ri ishonishlari aniqlangan.

Ko‘p hollarda, bunday soxta xotiralar oddiy va ahamiyatsiz voqealarga taalluqlidir. Ammo ba'zida ular jiddiy, hatto halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Masalan, jinoyat bo‘yicha guvohlik berishda noto‘g‘ri eslab qolish aybsiz insonning aybdor deb topilishiga sabab bo‘lishi mumkin.

Soxta Xotiralar Nima Uchun Paydo Bo‘ladi?

Soxta xotiralarni aniqlash uchun avvalo ularning qanday shakllanishini tushunish kerak. Bu jarayonda bir nechta omillar rol o‘ynaydi.

Noto‘g‘ri Qabul Qilish

Inson qabul qilishi mukammal emas. Ba'zida ko‘rmagan narsani ko‘rib qolamiz yoki yaqinimizdagi aniq narsalarni ko‘rmaymiz. Masalan, biror avariya guvohi bo‘lsangiz, voqeani to‘liq ko‘rmagan bo‘lishingiz mumkin, shuning uchun xotirangizda bo‘shliqlar paydo bo‘lib, ongli yoki ongsiz ravishda ularni to‘ldirishga harakat qilasiz.

Tahlil Qilish

Eski xotiralar yangi ma'lumotlar bilan aralashib ketishi mumkin. Eski xotiralar yangi xotiralarning shakllanishiga to‘sqinlik qilishi yoki yangi ma'lumotlar eski xotiralarni o‘zgartirishi mumkin. Masalan, 11 sentyabr teraktlari paytidagi voqealarni eslab, yangiliklardan olingan ma'lumotlar xotirangizni ta'sir qilgan bo‘lishi mumkin.

Emotsiyalar

Qattiq emotsiyalar bilan bog‘liq voqealarni eslashga harakat qilganingizda, ba'zida tafsilotlar noto‘g‘ri eslab qolinganini sezishingiz mumkin. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kuchli emotsiyalar voqeani yaxshiroq eslab qolishga yordam bersa-da, tafsilotlar ko‘pincha xavf ostida bo‘ladi.

Ba'zi tadqiqotlarga ko‘ra, salbiy emotsiyalar soxta xotiralarning hosil bo‘lishiga ko‘proq sababchi bo‘ladi, boshqalar esa bu holat emotsional uyg‘onish darajasiga bog‘liqligini ko‘rsatadi.

Notog‘ri Ma'lumotlar

To‘g‘ri va noto‘g‘ri ma'lumotlar aralashganda xotira buzilishi mumkin. Loftusning tadqiqotlarida ishtirokchilar oldida avariya tasvirlari ko‘rsatilgan va keyin noto‘g‘ri savollar berilgan. Natijada, noto‘g‘ri ma'lumotlar soxta xotiralarga sabab bo‘lgan.

Bu holat jinoyat sudlarida noto‘g‘ri ayblovlarga olib kelishi mumkin, ba'zan hayot va o‘lim farqi bo‘lishi mumkin.

Notog‘ri Manba Belgilash

Ba'zida bir voqeaning tafsilotlari bilan boshqa voqeaning tafsilotlari aralashib ketadi. Masalan, do‘stga so‘nggi ta'tilingiz haqidagi hikoyada oldingi yillardagi ta'tilda bo‘lgan voqeani aytib qo‘yishingiz mumkin.

Noaniq Xotira Izlari

Xotira shakllayotganda, biz ko‘pincha voqeaning asosiy mazmunini eslab qolamiz, tafsilotlarga emas. "Fuzzy trace" nazariyasi shuni ko‘rsatadiki, ba'zida biz haqiqiy voqealarning aniq izlarini, ba'zida esa voqealarning o‘zimizdagi ta'rifini saqlaymiz. Bu noto‘g‘ri talqinlar soxta xotiralarga olib kelishi mumkin.

Soxta Xotiralarni Qanday Aniqlash Mumkin?

Xotiraning haqiqiy yoki soxta ekanligini aniqlash uchun mustaqil, tashqi dalillarga ega bo‘lish zarur.

• Tashqi dalillarni qidiring. Agar boshqa ma'lumotlar xotirangizga zid bo‘lsa, xotirangiz ishonchliligini shubha ostiga oling.
• Soxta xotiralar hammaga ham yuz beradi. Qanchalik ishonch bilan eslasangiz ham, noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin.
• Tashqi ta'sirlarga e’tibor bering. Hatto savolning qanday berilishi ham xotira tafsilotlarini o‘zgartirishi mumkin.
• Notog‘ri ma'lumotlardan saqlaning. Manbalarni tekshiring, emotsional sarlavhalardan ehtiyot bo‘ling va tasvirlar yoki ma'lumotlarning o‘zgartirilgan yoki noto‘g‘ri manbaga tegishli ekanligini onlayn vositalar yordamida aniqlang.

Xulosa

Soxta xotiralar har kimning boshidan o‘tishi mumkin bo‘lgan hodisadir. Ular oddiy voqealardan tortib hayotga ta'sir qiluvchi holatlarga qadar bo‘lishi mumkin.

"Xotira buzilishlari bo‘yicha ikki o‘n yillik tadqiqotlar xotiraning takliflar orqali o‘zgartirilishi mumkinligini shubhasiz ko‘rsatdi," deb yozadi Loftus va Pickerell 1995 yilda.

Asosiysi shuki, har bir inson o'tmishni o‘zicha eslaydi va bu eslash har doim ham to‘g‘ri bo‘lmaydi. Xotira buzilishlari, noto‘g‘ri ma'lumotlar va boshqa omillar soxta xotiralarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Xotira zaifligini anglash sizga haqiqat va soxta xotiralarni farqlashda yordam beradi.

Qo‘shimcha ma'lumotlar uchun psixologiya, nazariyalar va kognitiv psixologiya bo‘yicha manbalarga murojaat qilishingiz mumkin.

Siz Psixologiya Nazariyalari bo'yicha foydali maqolalarni 02-01-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Soxta Xotiralarni Qanday Ajratib Bilish Mumkin? " sizga Psixologiya Nazariyalari sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Soxta Xotiralarni Qanday Ajratib Bilish Mumkin? maqolasi sizga Psixologiya Nazariyalari bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.