Mukammal Raqobat: Haqiqiy Hayotda Mavjudmi?

Neoklassik iqtisodiyotda mukammal raqobat — bu beshta muhim iqtisodiy shart bajarilishi kerak bo‘lgan nazariy bozor tuzilmasi hisoblanadi. Neoklassik iqtisodchilar fikricha, mukammal raqobat iste’molchilar va jamiyat uchun eng yaxshi iqtisodiy natijalarni ta’minlaydi.

Biroq, mukammal raqobat faqat nazariyada mavjud bo‘lib, haqiqiy dunyoda amalda uchramaydi. Amaliyotda esa bu tuzilmaning yuzaga kelishiga ko‘plab jiddiy to‘siqlar mavjud.

Asosiy Nuqtalar

• Mukammal raqobat nazariy bozor modeli sifatida eng yaxshi iqtisodiy natijalarni ta’minlashga intiladi.
• Haqiqiy bozorlar mukammal raqobat modelidan tashqarida joylashgan, chunki u nazariy va abstrakt tushunchadir.
• Bozorlarning mukammal raqobatga ega bo‘lishiga to‘siq bo‘luvchi ko‘plab omillar mavjud.
• Ba’zi iqtisodchilar mukammal raqobatni amalda foydali vosita deb hisoblamaydi, boshqalar esa uni maqsadga muvofiq natija deb baholamaydi.

Mukammal Raqobatning Asosiy Talablari

Mukammal raqobat mavjud bo‘lishi uchun quyidagi beshta shart bajarilishi zarur:

1. Hammasi bir xil mahsulotni sotishi kerak.
2. Firmalar narx belgilashda mustaqil emas, narx qabul qiluvchilar bo‘lishi lozim.
3. Har bir firma bozor ulushi jihatidan kichik bo‘lishi kerak.
4. Xaridorlar barcha mahsulotlar va narxlar haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lishi zarur.
5. Bozorga kirish va chiqish erkinligi mavjud bo‘lishi kerak.

Amalda esa bunday mukammal shartlarning barchasini bajarish deyarli imkonsiz.

Mukammal Raqobatga To‘siq Bo‘luvchi Omillar

Mukammal raqobatga xalaqit beruvchi eng asosiy to‘siq — mahsulotlarning farqlanishidir. Misol uchun, bir xil mahsulot ko‘rinishida bo‘lgan ichimlik suvi ham ishlab chiqaruvchilarning tozalash usullari, hajmi va brendi jihatidan farqlanadi.

Qishloq xo‘jaligi kabi xomashyo mahsulotlari esa eng yaqin namunadir, ammo ular ham sifati jihatidan farq qilishi mumkin. Bu bozorlarda ko‘pincha bir necha yirik firma hukmronlik qiladi, ya’ni oligopoliya yuzaga keladi.

Bozorga kirish va chiqish erkinligi ham ko‘plab sanoatlarda cheklangan. Masalan, avtomobilsozlikda boshlang‘ich xarajatlar yuqori, kommunal sohada esa qattiq hukumat tartibotlari mavjud.

Qiziqarli Fakt

Yuqori boshlang‘ich xarajatlar avtomobil sanoati uchun xos bo‘lsa, kommunal soha qat’iy me’yoriy cheklovlar bilan boshqariladi.

Yana bir talab — xaridorlarning barcha mahsulotlar va narxlar haqida to‘liq xabardorligi — global iqtisodda deyarli imkonsizdir. Misol uchun, bitta divan uchun internetda yuzlab turli ishlab chiqaruvchilar va sotuvchilarning takliflari mavjud bo‘lib, bularning barchasini bir xaridor bilishi qiyin.

Mukammal Raqobat va Neoklassik Iqtisodiyot

Neoklassik iqtisodchilar mukammal raqobatni ideal bozor shakli sifatida ko‘radilar va uning eng yaxshi iqtisodiy natijalarni ta’minlashiga ishonadilar. Lekin ular bu modelni haqiqiy dunyo uchun ideal deb hisoblamaydilar.

Shu sababli, mukammal raqobat ko‘pincha nazariy baholash vositasi sifatida qo‘llaniladi. U haqiqiy bozorlarning xatti-harakatlarini tahlil qilishda yordam beradi.

Boshqa iqtisodiy maktablar esa bu modelning foydaliligi va ijobiy natijalar keltirishiga shubha bilan qaraydilar.

Mukammal Raqobatga Tanqidi Qarashlar

Ba’zi iqtisodchilar mukammal raqobatga juda tanqidiy. Tanqidchilar ikki guruhga bo‘linadi: birinchilari modeldagi taxminlar juda real emas deb hisoblaydi, ikkinchilari esa mukammal raqobatni maqsadga muvofiq natija deb bilmaydi.

Masalan, 1974 yilda iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofoti sovrindori Fridrix Hayek mukammal raqobatni haqiqiy raqobat deb atash noto‘g‘ri ekanligini ta’kidlagan. Uning fikricha, bu model xaridor va sotuvchilarni faqat narx qabul qiluvchilar darajasiga tushiradi.

Avstriyalik iqtisodchi Jozeph Shumpeter esa innovatsiya va tadqiqotlar iqtisodiy foyda oladigan firmalar tomonidan amalga oshirilishini, shuning uchun mukammal raqobat uzoq muddatda samaraliroq emasligini ta’kidlagan.

Qishloq Xo‘jaligi: Mukammal Raqobatga Eng Yaqin Sanoat

Qishloq xo‘jaligi sanoati ko‘p hollarda mukammal raqobatga yaqin bo‘lib ko‘rinadi. Bu sohada ko‘plab kichik ishlab chiqaruvchilar mavjud, ular mahsulot narxini o‘zgartirish imkoniyatidan mahrum. Xaridorlar odatda mahsulotlar haqida yaxshi xabardor bo‘ladi va bozorga kirish ko‘pincha nisbatan oson.

Neoklassik Iqtisodiyot Nima?

Neoklassik iqtisodiyot bozor xulq-atvorini asosan taklif va talab asosida tahlil qiluvchi iqtisodiy maktabdir. Ushbu nazariyaga ko‘ra, mahsulot yoki xizmat qiymatini ishlab chiqarish xarajatlari emas, balki iste’molchilarga foydasi belgilaydi. Neoklassik iqtisodiyot XIX asr oxiri va XX asr boshlarida shakllangan.

Mukammal Raqobatga Asosiy Tanqidlar Nimalardan Iborat?

Mukammal raqobatga tanqidchilar uning ikki asosiy jihatini qayd etadilar: birinchidan, u haqiqiy bozorlar uchun maqsadga muvofiq emas; ikkinchidan, u juda real bo‘lmagan taxminlarga asoslangan. Shu sababli, ular bu modelni haqiqiy sanoatlarni baholashda yordamchi vosita deb hisoblamaydilar.

Xulosa

Mukammal raqobat — bu beshta shart bajarilgan nazariy bozor shakli: barcha firmalar bir xil mahsulotni sotadi, narxni qabul qiluvchi bo‘lib, kichik bozor ulushiga ega; xaridorlar barcha mahsulotlar va narxlar haqida to‘liq ma’lumotga ega; va bozorga kirish-chiqish erkin. Neoklassik iqtisodchilar bu tuzilmadan eng yaxshi iqtisodiy natijalar uchun foydalanishni tavsiya qiladi, ammo amalda mukammal raqobat mavjud emas. Ko‘plab tanqidchilar esa uni haqiqiy iqtisodiyotlarni tushunishda foydasiz deb hisoblaydi.

Siz Iqtisodiyot bo'yicha foydali maqolalarni 02-09-2023 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Mukammal Raqobat: Haqiqiy Hayotda Mavjudmi? " sizga Iqtisodiyot sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Mukammal Raqobat: Haqiqiy Hayotda Mavjudmi? maqolasi sizga Iqtisodiyot bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.