Kutilmagan Yurak To‘xtashi: Sabablari, Belgilari va Oldini Olish Yo‘llari

Kutilmagan yurak to‘xtashi sindromi nima?

Kutilmagan yurak to‘xtashi sindromi (KYTS) yurakning to‘satdan faoliyatini to‘xtatishi va natijada o‘limga olib kelishi mumkin bo‘lgan turli yurak kasalliklarini ifodalaydi.

Ba’zi holatlarda bu sindrom yurakning tuzilishidagi muammolar natijasida yuzaga keladi, boshqalarida esa yurakning elektr impulslarini boshqaruvchi kanallardagi buzilishlar sabab bo‘ladi. Bu holatlar sog‘lom insonlarda ham birdaniga yurak to‘xtashiga olib kelishi mumkin.

Aksariyat odamlar bu sindromga ega ekanliklarini yurak to‘xtashi sodir bo‘lguncha bilmaydi. Ko‘p hollarda KYTS noto‘g‘ri tashxislanadi va o‘lim yurak xurujiga yoki tabiiy sababga bog‘liq deb ko‘rsatiladi. Ammo o‘lim sababini aniq aniqlash uchun o‘tkazilgan tergovlarda KYTS alomatlari topilishi mumkin.

Taxminlarga ko‘ra, KYTS bo‘lganlarning kamida 4 foizida yurakda struktural o‘zgarishlar yo‘q, bu esa avtotaksiya paytida aniqlash eng oson bo‘lgan holatdir. Elektr kanallaridagi buzilishlarni aniqlash esa murakkabroq.

KYTS ko‘pincha yosh va o‘rta yoshdagi kattalarda uchraydi va bu holat kutilmagan kattalar o‘limi sindromi (KOS) deb ataladi. Shuningdek, u chaqaloqlarda ham paydo bo‘lishi mumkin va bu holat kutilmagan chaqaloq o‘limi sindromi (KCOS) doirasiga kiradi.

Masalan, Brugada sindromi deb nomlangan holat tungi kutilmagan o‘lim sindromiga (TKOS) sabab bo‘lishi mumkin.

KYTS ko‘p hollarda aniqlanmay qolganligi sababli uning tarqalish darajasi aniq emas. Brugada sindromining keng tarqalishi 10,000 kishidan 5 tasi deb baholanadi, uzun QT sindromi esa 7,000 kishidan 1 da uchraydi. Qisqa QT sindromi esa juda kam uchraydi, so‘nggi 20 yil ichida atigi 70 ta holat qayd etilgan.

Ba’zan sizda xavf borligini oldindan bilib, asosiy sababni davolash imkoniyati ham mavjud.

Keling, KYTS bilan bog‘liq holatlarni aniqlash va yurak to‘xtashining oldini olish bo‘yicha choralarni ko‘rib chiqamiz.

Kimlar xavf ostida?

KYTS bilan og‘rigan odamlar ko‘pincha birinchi yurak to‘xtashi yoki o‘limdan oldin sog‘lom ko‘rinadi. Bu sindrom ko‘pincha ko‘rinadigan belgilarni keltirib chiqarmaydi, lekin ba’zi xavf omillari KYTS yuzaga kelish ehtimolini oshiradi.

Tadqiqotlarga ko‘ra, ma’lum genlar KYTS xavfini oshiradi. Masalan, KOSda birinchi darajali qarindoshlarning 20 foizidan ortig‘ida ham ushbu sindrom aniqlanadi.

Biroq, har bir KYTS holati genetik emas. Misol uchun, Brugada sindromi kasallarning faqat 15-30 foizida tegishli gen topilgan.

Boshqa xavf omillari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Jins – erkaklarda KYTS xavfi ko‘proq uchraydi.
• Itnik kelib chiqish – Yaponiya va Janubi-Sharqiy Osiyo aholisi orasida Brugada sindromi ko‘proq kuzatiladi.

Bundan tashqari, quyidagi kasalliklar KYTS xavfini oshiradi:

• Bipolyar buzilish – Ba’zan bu kasallikni davolashda qo‘llaniladigan litiy Brugada sindromini qo‘zg‘atishi mumkin.
• Yurak kasalliklari – Koronar arter kasalligi KYTS bilan bog‘liq eng keng tarqalgan omil bo‘lib, yurak xurujining yarmi kutilmagan o‘lim bilan yakunlanadi.
• Epilеpsiya – Har yili epilеpsiya kasallari orasida 1,000 kishi ichida 1 kishi kutilmagan o‘limga uchraydi, ko‘pincha xurujdan so‘ng darhol.
• Arritmiyalar – Yurak urishining buzilishi, bu hushdan ketish yoki bosh aylanishiga olib kelishi mumkin va kutilmagan o‘lim xavfi mavjud.
• Gipertrofik kardiomiopatiya – Yurak devorlarining qalinlashishi va elektr tizimining buzilishi natijasida yurak urishi buziladi.

Shuni ta’kidlash kerakki, bu xavf omillari KYTS borligini anglatmaydi. Har kim, har yoshda KYTS ga duchor bo‘lishi mumkin.

Sabablari nimalar?

KYTS sabablari hali to‘liq aniqlanmagan.

Ko‘plab KYTS bilan bog‘liq sindromlarda gen mutatsiyalari aniqlangan, ammo har doim ham genetik omil mavjud emas. Ehtimol, hali aniqlanmagan genlar ham ta’sir qilishi mumkin. Bundan tashqari, ba’zi holatlar genetik emas.

Ba’zi dori vositalari KYTSga olib keluvchi sindromlarni qo‘zg‘atadi. Masalan, uzun QT sindromi antihistaminlar, burun tiqilishi uchun dorilar, antibiotiklar, diuretiklar, antidepressantlar va antipsixotiklar qo‘llanishi natijasida yuzaga kelishi mumkin.

Shuningdek, ba’zi odamlar dori qabul qilishni boshlaganidan keyin KYTS simptomlarini ko‘rsatishi mumkin.

Belgilar qanday?

Afsuski, KYTSning birinchi alomati ko‘pincha kutilmagan o‘lim bo‘ladi.

Biroq, quyidagi ogohlantiruvchi belgilar paydo bo‘lishi mumkin:

• Jismoniy faollik vaqtida ko‘krak og‘rig‘i
• Hushdan ketish
• Nafas olishda qiynalish
• Bosh aylanishi
• Yurak urishining tezlashishi yoki titrashi
• Jismoniy faollik paytida tushuntirib bo‘lmaydigan hushdan ketish

Agar siz yoki farzandingiz ushbu belgilarni sezsangiz, darhol shifokorga murojaat qiling. Shifokor kerakli tekshiruvlarni o‘tkazib, sababni aniqlaydi.

Qanday tashxis qo‘yiladi?

KYTS faqat yurak to‘xtashi sodir bo‘lganda tashxislanadi. Yurakning elektr faolligini yozib oluvchi elektrokardiogramma (EKG) ko‘plab KYTS sindromlarini aniqlashga yordam beradi.

Malakali kardiologlar EKG natijalarini tahlil qilib, uzun yoki qisqa QT sindromi, aritmiya, kardiomiopatiya kabi muammolarni aniqlashi mumkin.

Agar EKG natijalari noaniq bo‘lsa yoki qo‘shimcha tekshiruvlar zarur bo‘lsa, yurakning ultratovush tekshiruvi (ehokardiogramma) tavsiya qilinadi. Bu test yurakning real vaqtdagi ish faoliyatini ko‘rishga yordam beradi va tuzilishdagi nuqsonlarni aniqlaydi.

Belgilarga ega yoki oilaviy tarixida KYTS bo‘lganlar shifokor tavsiyasi bilan ushbu tekshiruvlardan o‘tishlari mumkin.

Erta aniqlash yurak to‘xtashining oldini olish uchun muhimdir.

Davolash usullari

Agar yurak to‘xtasa, tez yordam xodimlari hayotni saqlab qoluvchi choralarni, masalan, sun’iy nafas berish va defibrillyatsiyani qo‘llashi mumkin.

Keyinchalik shifokorlar implantabllash mumkin bo‘lgan kardioverter-defibrillyator (IKD) o‘rnatishni tavsiya qilishi mumkin. Bu qurilma yurak to‘xtashini qayd etib, zarur bo‘lganda elektr zarbasini yuboradi.

IKD o‘rnatilgandan keyin ham bosh aylanishi va hushdan ketish mumkin, ammo bu qurilma yurakni qayta ishga tushirish imkonini beradi.

Hozirgi kunda KYTSning ko‘plab shakllarini to‘liq davolash usuli mavjud emas. Ammo tashxis qo‘yilgandan so‘ng, yurak to‘xtashining oldini olish uchun choralar ko‘riladi.

Simptomlari bo‘lmagan odamlar uchun davolash usullari haqida shifokorlar orasida turlicha fikrlar mavjud.

Oldini olish mumkinmi?

Erta tashxis kutilmagan o‘limning oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.

Agar oilangizda KYTS tarixi bo‘lsa, shifokor sizda ham ushbu sindrom bor-yo‘qligini aniqlashi mumkin. Agar bor bo‘lsa, quyidagi choralar yordamida yurak to‘xtashini oldini olish mumkin:

• Simptomlarni keltirib chiqaruvchi dori vositalaridan, masalan, antidepressantlar va natriy kanal blokatorlaridan voz kechish
• Isitmani tezda davolash
• Jismoniy mashqlarni ehtiyotkorlik bilan bajarish
• Muvozanatli ovqatlanish va yurak salomatligini qo‘llab-quvvatlash
• Doimiy tibbiy nazorat va kardiolog bilan muntazam maslahatlashuv

Xulosa

KYTS uchun hozircha aniq davosi yo‘q, lekin erta tashxis va profilaktik choralar yurak to‘xtashining oldini olishga yordam beradi.

Tashxis qo‘yilganda, bu holat ruhiy jihatdan ham qiyin bo‘lishi mumkin. Shuning uchun shifokor bilan birga psixolog yoki ruhiy salomatlik mutaxassisi bilan maslahatlashish tavsiya etiladi. Ular yangilikni qabul qilish va hayotdagi o‘zgarishlarga moslashishda yordam beradi.

Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha foydali maqolalarni 17-06-2019 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Kutilmagan Yurak To‘xtashi: Sabablari, Belgilari va Oldini Olish Yo‘llari " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Kutilmagan Yurak To‘xtashi: Sabablari, Belgilari va Oldini Olish Yo‘llari maqolasi sizga Jinsiy Salomatlik bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.