Iqtisodiy Rag'batlantirish Nima? Ishlash Mexanizmi, Foydalari va Xavflari

Erika Rasure — dunyo miqyosida iqtisodiy iste'molchilar sohasida yetakchi mutaxassis, tadqiqotchi va o‘qituvchi hisoblanadi. U moliyaviy terapevt va transformatsion murabbiy bo‘lib, ayollarga investitsiya qilishni o‘rgatishda alohida qiziqish bildiradi.

Iqtisodiy rag‘batlantirish — bu hukumatning moliyaviy va pul-kredit siyosati orqali xususiy sektor faoliyatini faollashtirishga qaratilgan choralari. Maqsad iqtisodiy o‘sishni tezlashtirishdir.

Asosiy Fikrlar

• Iqtisodiy rag‘batlantirish — bu moliyaviy va pul-kredit siyosatining xususiy sektor faoliyatini rag‘batlantirishga yo‘naltirilgan vositasi.
• U xususiy sektor xaridlarini rag‘batlantirishga asoslanadi, bu esa umumiy talabning pasayishini qoplashga yordam beradi.
• Moliya siyosati choralari orasida budjet defitsitini oshirish va soliqlarni kamaytirish; pul-kredit siyosatida esa markaziy bank tomonidan foiz stavkalarini pasaytirish kabilar mavjud.
• Rag‘batlantirish siyosati ko‘pincha iqtisodiy pasayish davrlarida qo‘llaniladi, lekin iqtisodiy mustahkamlik paytida ham qo‘shimcha turtki berish uchun ishlatilishi mumkin.
• Economistlar orasida rag‘batlantirishning uzoq muddatdagi foydasi haqida turlicha fikrlar mavjud.

Iqtisodiy Rag‘batlantirish Qanday Ishlaydi?

Oddiy biznes sikli davomida hukumatlar turli vositalardan foydalanib iqtisodiy o‘sishni boshqarishga harakat qilishadi. AQSh federal hukumati moliya va pul-kredit siyosati orqali iqtisodiy faollikni rag‘batlantiradi. Shuningdek, hududiy hukumatlar xususiy sektor investitsiyalarini qo‘llab-quvvatlash uchun loyihalar va siyosatlar ishlab chiqadi.

Iqtisodiy rag‘batlantirish konservativ va maqsadli yondashuv bo‘lib, hukumat budjet defitsiti, soliq yengilliklari, foiz stavkalarini pasaytirish yoki yangi kredit yaratish orqali iqtisodiy muhim sohalarga e’tibor qaratadi. Bu esa ko‘paytiruvchi ta’sir orqali xususiy sektor sarf-xarajatlarini oshirishga xizmat qiladi.

Qo‘llaniladigan vositalar orasida foiz stavkalarini pasaytirish, hukumat xarajatlarini ko‘paytirish va markaziy bank tomonidan aktivlarni sotib olish (kvantitatif yumshatish) bor.

Rag‘batlantirish tarafdorlari, xususiy sektor sarf-xarajatlari ko‘payib, iqtisodiy pasayishdan chiqish mumkin deb hisoblaydi. Maqsad — xususiy sektorni rag‘batlantirish orqali hukumat defitsitining o‘zini soliqlar orqali qoplashidir.

Moliya Siyosati va Pul-Kredit Siyosati Orasidagi Farq

Amerikada iqtisodiy rag‘batlantirish Federal Rezerv tomonidan olib boriladigan pul-kredit siyosati bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shu bilan bir qatorda, qonun chiqaruvchilar soliqlarni o‘zgartirish va hukumat xarajatlarini oshirish orqali moliya siyosatini amalga oshiradi.

Moliya siyosati — soliqlarni kamaytirish yoki hukumat xarajatlarini oshirish orqali iqtisodiy faollikni ko‘paytirish choralari; pul-kredit siyosati esa foiz stavkalarini pasaytirish yoki moliyaviy bozorlar orqali aktivlar sotib olish kabi markaziy bankning harakatlaridir. Stimulus paketi — moliya va pul-kredit siyosatining uyg‘unlashgan kombinatsiyasidir.

Qiziqarli Fakt

Iqtisodiy rag‘batlantirish tushunchasi 20-asr iqtisodchisi Jon Meynard Keynes bilan bog‘liq. Keynes nazariyasiga ko‘ra, iqtisodiy pasayish — bu umumiy talabning yetishmovchiligi bo‘lib, iqtisodiyot o‘z-o‘zini to‘g‘rilay olmaydi va yangi iqtisodiy muvozanatga keladi, bunda ishsizlik, ishlab chiqarish pasayishi va o‘sish sekinlashadi. Shu sababli, hukumat soliqlarni kamaytirish va xarajatlarni oshirish orqali talabni tiklashi zarur.

Xavflar

Iqtisodiy rag‘batlantirishning samaradorligi va uzoq muddatli foydalari bo‘yicha turli qarashlar mavjud. Ba’zi iqtisodchilar rag‘batlantirish xususiy sektorning tabiiy tiklanishini kechiktirishi yoki oldini olishi mumkin deb hisoblaydi. Ayniqsa, iqtisodiy pasayishdan eng ko‘p zarar ko‘rgan sohalarga qo‘shimcha rag‘bat berish noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin, chunki bu sohalar iqtisodiy sharoitlarga moslashishi uchun qisqartirilishi kerak bo‘ladi.

Shuningdek, iste’molchilar va bizneslar iqtisodiy rag‘batlarga turlicha javob berib, siyosatning ta’sirini kamaytirishi mumkin. Bu ko‘paytiruvchi ta’sirga qarshilik ko‘rsatadigan xatti-harakatlarni o‘z ichiga oladi.

Masalan, David Ricardo tomonidan ilgari surilgan "Rikardian ekvivalentlik" nazariyasiga ko‘ra, iste’molchilar hukumat xarajatlarini kelajakdagi soliqlar bilan qoplanishini hisobga olib, hozirgi sarf-xarajatlarini kamaytiradi.

Boshqa tanqidlar hukumat defitsitining xususiy investitsiyalarni siqib chiqarishini ta’kidlaydi. Bu ikki yo‘ldan sodir bo‘ladi:

1. Mehnat bozorida talab oshishi natijasida ish haqlari ko‘tarilib, biznesning foydasi kamayadi;
2. Defitsit qisqa muddatda qarz orqali moliyalashtirilgani uchun foiz stavkalari oshadi, bu esa biznesning o‘z investitsiyalari uchun moliyalashtirish xarajatlarini oshiradi.

Iqtisodiy Rag‘batlantirish Dasturlariga Misollar

2007-2009 yillardagi moliyaviy inqiroz va COVID-19 pandemiyasi hukumatlar va markaziy banklarni moliya va pul-kredit siyosatini faol qo‘llashga undadi.

Cash for Clunkers Dasturi

2009 yilda AQShda avtomobil sanoati qiyin ahvolda bo‘lganda, hukumat eski avtomobillarni yangi, yoqilg‘i tejamkor avtomobillar bilan almashtirishni rag‘batlantiruvchi "Cash for Clunkers" dasturini ishga tushirdi. Bu dastur iqtisodiy pasayish vaqtida muhim sohani qo‘llab-quvvatlash va atrof-muhitni asrashni maqsad qilgan edi.

Biroq, tanqidchilar dastur ishlatilgan avtomobillar yetishmasligiga va avtomobil narxlarining oshishiga olib kelganini, shuningdek, foydaning ko‘pchiligi chet el avtomobil ishlab chiqaruvchilariga ketganini ta’kidlashdi. Bundan tashqari, atrof-muhitga ta’siri ham arzirli bo‘lmagan, chunki eskirgan avtomobillarni yo‘q qilish jarayonida zararli chiqindilar paydo bo‘lgan.

CARES Qonuni

COVID-19 pandemiyasi davrida AQSh hukumati 2020 yil mart oyida "Coronavirus Aid, Relief, and Economic Security" (CARES) qonunini qabul qildi. Bu 2,2 trillion dollarlik moliyaviy rag‘batlantirish paketi kichik va yirik bizneslarni, sanoatlarni, oilalarni, gig ishchilarni va sog‘liqni saqlash tizimini qo‘llab-quvvatlashni maqsad qilgan edi.

CARES qonuni orqali aholiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘lovlar (har bir kattaga 1,200 dollar, har bir farzandga 500 dollar), ishsizlik nafaqalari oshirildi va kichik bizneslar xodimlarini saqlab qolishga yordam berildi. Shuningdek, aviakompaniyalarga milliardlab dollar yo‘naltirildi.

Bu paket pandemiya tufayli yo‘qolgan xususiy sektor sarf-xarajatlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri qoplashga harakat qilgan noyob misol bo‘ldi. Uzoq muddatdagi ta’siri esa hali ham bahs-munozaralarga sabab bo‘lyapti.

Iqtisodiy Rag‘batlantirish Qanday Amalga Oshiriladi?

Hukumat iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish uchun maqsadli va kengaytiruvchi moliya hamda pul-kredit siyosati choralarini qo‘llaydi. Bu choralarning maqsadi xususiy sektor faoliyatini jonlantirishdir.

Foiz stavkalarini pasaytirish, hukumat xarajatlarini oshirish va kvantitatif yumshatish kabi vositalar yordamida iqtisodiyotning muhim sohalariga ta’sir ko‘rsatish orqali ko‘paytiruvchi ta’sirga erishishga harakat qilinadi.

Stimulus Iqtisodiyot Uchun Foydalimi?

Iqtisodchilar rag‘batlantirish dasturlarining foydalari haqida turlicha fikrda. Ularning qisqa muddatdagi ta’siri talabni oshirib, iqtisodiy sohalarni jonlantirishda yordam berishi mumkin, ammo uzoq muddatli natijalar murakkab va noaniq bo‘lishi mumkin. Masalan, haddan tashqari rag‘batlantirish xususiy investitsiyalarni siqib chiqarishi mumkin.

Kvantitatif Yumshatish Iqtisodiyotga Qanday Ta’sir Ko‘rsatadi?

Markaziy banklar, jumladan AQSh Federal Rezervi, kvantitatif yumshatish orqali moliya bozoridan qimmatli qog‘ozlarni sotib olib, pul miqdorini oshiradi. Bu banklarga ko‘proq zaxira beradi va kreditlash hamda investitsiyalarni jonlantiradi.

Xulosa

Iqtisodiy rag‘batlantirish — bu hukumat tomonidan xususiy sektor faoliyatini faollashtirish uchun joriy etiladigan moliyaviy va pul-kredit siyosati choralari majmuasi. Ushbu choralarning maqsadi muhim sohalarda ko‘paytiruvchi ta’sir orqali kengroq iqtisodiy o‘sishga erishishdir.

Iqtisodiy rag‘batlantirishning uzoq muddatdagi ta’siri hali bahs-munozaralarga sabab bo‘lib, tarafdorlar uni resessiyaga qarshi samarali vosita deb bilsa, tanqidchilar uning kutilmagan va salbiy oqibatlari bo‘lishi mumkinligini ta’kidlaydi.

Siz Pul-kredit siyosati bo'yicha foydali maqolalarni 23-02-2025 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Iqtisodiy Rag'batlantirish Nima? Ishlash Mexanizmi, Foydalari va Xavflari " sizga Pul-kredit siyosati sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Iqtisodiy Rag'batlantirish Nima? Ishlash Mexanizmi, Foydalari va Xavflari maqolasi sizga Pul-kredit siyosati bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.