Ijtimoiy Tarmoqlar va Ruhiy Salomatlik: Depressiya bilan Bog‘liqligi Nimalardan Dalolat beradi?

Nadra Nittle — NBC News, The Guardian, Vox va Civil Eats kabi nashrlarda maqolalar yozgan jurnalist.

Dunyo bo‘ylab taxminan 4 milliard odam Facebook, Twitter va Instagram kabi ijtimoiy tarmoqlardan foydalanadi. Ushbu keng tarqalgan foydalanish ruhiy salomatlik mutaxassislarini ijtimoiy tarmoqlarning depressiyaga ta’siri bor-yo‘qligini o‘rganishga undadi.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ijtimoiy tarmoqlarda sarflangan vaqtni cheklaydigan odamlar boshqalarga qaraganda baxtliroq bo‘lishadi. Shu bilan birga, ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilarda salbiy hissiyotlarni keltirib chiqarishi, bu esa depressiya alomatlarini kuchaytirishi mumkin.

Amerika Qo‘shma Shtatlari Bosh Jarrohining Ogohlantirishi

2023-yil may oyida AQSh Bosh Jarrohi Dr. Vivek Murthy yoshlar ruhiy salomatligiga ijtimoiy tarmoqlarning ta’siri haqida ogohlantirish berdi. U o‘smirlarning miyasi rivojlanishining muhim davrlarida ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish hayotdan qoniqish darajasining pasayishiga, shuningdek, tana imiji, uyqu muammolari va boshqa ko‘plab muammolarga olib kelishini ta’kidladi.

Bugungi kunda deyarli barcha o‘smirlar ijtimoiy tarmoqlardan foydalanayotganligi sababli, u qo‘shimcha tadqiqotlarning zarurligini urg‘uladi.

Depressiya Haqida Bilish Zarur

Klinik depressiya yoki asosiy depressiv buzilish — bu doimiy qayg‘u va ilgari yoqtirilgan faoliyatlarga qiziqishning yo‘qolishi bilan tavsiflanadigan kayfiyat buzilishi.

Depressiya yengil yoki og‘ir bo‘lishi mumkin, bu esa bemorlarning diqqatni jamlash, uyqu, ovqatlanish, qaror qabul qilish yoki kundalik ishlarni bajarishda qiyinchiliklarga duch kelishiga olib keladi.

Depressiyaga chalingan odamlar o‘lim yoki o‘z joniga qasd qilish haqida o‘ylashi, o‘zini qadrsiz his qilishi, xavotirga tushishi yoki charchoq, bosh og‘rig‘i kabi jismoniy alomatlarga duchor bo‘lishi mumkin. Psixoterapiya va dori-darmonlar depressiyani davolashda qo‘llaniladi. Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishni cheklash va haqiqiy hayotdagi munosabatlarga ustuvorlik berish ruhiy salomatlik uchun foydalidir.

Ijtimoiy Tarmoqlar va Depressiya Haqidagi Faktlar

• Ijtimoiy tarmoqlar hech qachon hozirgi kabi mashhur bo‘lmagan — dunyo aholisining yarmi undan faol foydalanadi, bu esa ko‘p hollarda salbiy yangiliklarni doimiy ravishda taqdim etadi.
• 2018-yilda Lancet jurnalida chop etilgan tadqiqotda kechasi Facebook’ni tez-tez tekshiradigan odamlar ko‘proq depressiya va norozilik his qilishlari aniqlangan.
• Yana bir 2018-yil tadqiqoti shuni ko‘rsatdiki, ijtimoiy tarmoqlarda kamroq vaqt o‘tkazgan odamlar kamroq depressiya va yolg‘izlik alomatlarini boshdan kechiradi.
• 2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqotda Facebook foydalanuvchilari orasida hasad hissi bo‘lganlar ko‘proq depressiya simptomlarini rivojlantirganligi aniqlangan.

Sebab va Natija Munosabatimi yoki Faqat Bog‘liqlikmi?

Ba’zi tadqiqotlar ijtimoiy tarmoqlar va ruhiy salomatlik o‘rtasida bog‘liqlikni ko‘rsatadi, boshqalari esa ijtimoiy tarmoqlarning bevosita depressiyaga sabab bo‘lishi mumkinligini ta’kidlaydi. 2018-yilda Journal of Social and Clinical Psychology jurnalida chop etilgan "No More FOMO: Limiting Social Media Decreases Loneliness and Depression" nomli tadqiqot bunga misol bo‘la oladi.

Tadqiqot natijasida ijtimoiy tarmoqlardan kamroq foydalangan odamlar kamroq depressiya va yolg‘izlik his qilgani aniqlandi.

Bu esa ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish darajasi va ruhiy farovonlik o‘rtasida sabab-natija bog‘liqligini ko‘rsatadi. Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, bu ilmiy tadqiqotlar orasida birinchi marta ushbu bog‘liqlikni aniq isbotlagan ishdir.

Tadqiqot muallifi Jordyn Young shunday deydi: "Bundan oldin biz faqat ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish va ruhiy salomatlikdagi yomon natijalar o‘rtasida bog‘liqlik borligini aytishimiz mumkin edi."

Tadqiqotda 143 nafar Pensilvaniya universiteti talabalari ikki guruhga bo‘lingan: bir guruh ijtimoiy tarmoqlardan cheksiz foydalanishi mumkin edi, ikkinchi guruh esa Facebook, Instagram va Snapchatdan jami 30 daqiqa foydalanishga ruxsat berilgan.

Har bir ishtirokchi iPhone orqali ijtimoiy tarmoqlarga kirgan va tadqiqotchilar ularning telefon ma’lumotlarini kuzatib borgan. Cheklangan guruhda depressiya va yolg‘izlik darajasi tadqiqot boshidagiga nisbatan kamaygan.

Ikkala guruhda ham xavotir va "FOMO" (qo‘rqish hissi) kamaygani kuzatilgan, bu esa tadqiqotga qo‘shilish orqali ishtirokchilar o‘zlarining ijtimoiy tarmoqlarda qancha vaqt sarflayotganini yaxshiroq anglaganidan dalolat beradi.

Ijtimoiy Tarmoqlardan Kamroq Foydalanish — Kamroq FOMO

Ishtirokchilar kuniga atigi 30 daqiqa ijtimoiy tarmoqlarda vaqt o‘tkazganlarida depressiyaning kamayishi sababi aniq emas, ammo tadqiqotchilar bu yoshlarning do‘stlarining plyajdagi ta’tillari, oliy ta’limga qabul xati yoki baxtli oilaviy hayot kabi ularga o‘zlarini yomon his qilishga majbur qiladigan kontentlardan himoyalanganini taxmin qilishadi.

"Mukammal" hayot ko‘rsatilgan suratlar yoki postlar ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilarida o‘zini boshqalar bilan solishtirib, o‘zini kamroq qadrlashga olib kelishi mumkin. 2015-yilda Missuri universitetida o‘tkazilgan tadqiqotda Facebook foydalanuvchilari orasida hasad hissi bo‘lganlar ko‘proq depressiya rivojlanishiga moyil bo‘lgani aniqlangan.

Ijtimoiy tarmoqlar, shuningdek, "FOMO"ni kuchaytirishi mumkin: masalan, do‘stlarining plyajdagi ta’tiliga taklif qilinmagani yoki umuman taklif qilinmagani foydalanuvchida o‘zini yolg‘iz va qadrsiz his qilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bu esa do‘stlik va o‘z-o‘zini qadrlashga shubha tug‘diradi.

Shuningdek, sobiq sevgilisi yangi sherigi bilan suratlarini ko‘rgan foydalanuvchilar ham "FOMO"ni boshdan kechirishi mumkin. Ular sobiq sevgilisining ularga shunday e’tibor ko‘rsatmaganini o‘ylab, o‘zini yomon his qilishi mumkin.

Natijada, ijtimoiy tarmoqlarda sarflangan vaqtni cheklash o‘zini boshqalar bilan solishtirishni kamaytiradi va depressiyaga olib keluvchi salbiy fikrlarni kamaytirishga yordam beradi.

Yoshlar Nega Ko‘proq Xavf Ostida?

Ijtimoiy tarmoqlardan oldin bolalar asosan maktab hududida zo‘ravonlikdan xavotirda bo‘lgan. Ammo ijtimoiy tarmoqlar zo‘ravonlarga yangi imkoniyatlar yaratdi.

Bir marta bosish bilan zo‘ravonlar o‘z maqsadlarini haqorat qiluvchi videolarni tarqatishi, ijtimoiy tarmoqlarda salbiy sharhlar qoldirishi yoki noto‘g‘ri ma’lumot tarqatishi mumkin. Ba’zi holatlarda bunday zo‘ravonlik qurbonlari o‘z joniga qasd qilgan.

Maktablarda zo‘ravonlikka qarshi siyosatlar mavjud bo‘lsa-da, ota-onalar va o‘qituvchilar uchun ijtimoiy tarmoqlardagi zararli xatti-harakatlarni nazorat qilish qiyin bo‘lishi mumkin.

Yana bir muammo shundaki, qurbonlar ota-ona, o‘qituvchi yoki ma’murga murojaat qilganda zo‘ravonlik kuchayishidan qo‘rqadi. Bu esa bolani yanada yolg‘iz his qilishiga va zarur emotsional yordamdan mahrum bo‘lishiga olib keladi.

Agar siz yoki yaqinlaringiz o‘z joniga qasd qilish haqida o‘ylayotgan bo‘lsa, 988 raqamiga qo‘ng‘iroq qilib Milliy O‘z Joniga Qasdni Oldini Olish Lifeline xizmatidan yordam oling. Agar favqulodda holat bo‘lsa, 911 raqamiga murojaat qiling.

Qo‘shimcha ruhiy salomatlik resurslari uchun Milliy Yordam Bazasi sahifasiga murojaat qiling.

Salbiy Yangiliklar va "Doomscrolling"

Amerikaliklarning beshdan biri yangiliklarni ijtimoiy tarmoqlardan oladi, bu an’anaviy bosma ommaviy axborot vositalaridan ko‘proqdir.

Ko‘p vaqtini ijtimoiy tarmoqlarda o‘tkazadiganlar uchun bu ko‘pincha tabiiy ofatlar, terror hujumlari, siyosiy mojaro va mashhurlar vafoti kabi salbiy yangiliklarga tez-tez duch kelishni anglatadi.

Internet va ijtimoiy tarmoqlar paydo bo‘lishidan oldin odamlar yangiliklarni faqat ma’lum vaqtlarda efirga uzatiladigan dasturlardan yoki gazetalar orqali olardi.

Salbiy yangiliklarni uzluksiz tomosha qilish odati "doomscrolling" deb ataladi va bu ruhiy salomatlikka zarar yetkazishi, xavotir va depressiya simptomlarini kuchaytirishi mumkin.

2018-yilda Lancet Psychiatry jurnalida chop etilgan tadqiqotda Facebook’ga kechasi kiradiganlar asosiy depressiv buzilish xavfi 6% ga yuqori ekanligi va ularning baxt darajasi 9% ga pastroq ekani aniqlangan.

Psixolog Amelia Aldao NPRga bergan intervyusida doomscrolling odamlarni salbiylikning halqasi ichiga olishini ta’kidlagan. Uning so‘zlariga ko‘ra, "bizning miyamiz doimo xavflarni qidirishga tayyorlangan. Qancha ko‘p skroll qilsak, shuncha ko‘p xavf topamiz, shuncha ko‘p bezovta bo‘lamiz". Natijada, dunyo juda qorong‘i ko‘rinadi va doomscrolling qiluvchilar umidsizlikka tushadi.

Ijtimoiy Tarmoqlardan Foydalanishni Cheklash Bo‘yicha Tavsiyalar

The Verywell Mind Podcastning ushbu epizodida ekran oldida sarflanadigan vaqtni kamaytirishning samarali usullari haqida so‘z boradi. Hozir tinglash uchun quyidagi havolaga bosing.

Kuzatish uchun: Apple Podcasts / Spotify / Google Podcasts / Amazon Music

Ijtimoiy Tarmoqlardan Xavfsiz Foydalanish

Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish ruhiy salomatlikka xavf tug‘dirishi mumkin, ammo ularni butunlay chetlab o‘tish kerak degani emas. Mutaxassislar ushbu platformalardan me’yorida foydalanishni tavsiya qiladi.

Ijtimoiy tarmoqlarda qancha vaqt sarflayotganingizni bilish uchun taymer o‘rnating yoki telefoningizga vaqtni kuzatuvchi ilova o‘rnating.

Bu taymerlar yoki ilovalarsiz ijtimoiy tarmoqlarda soatlar o‘tkazib yuborish oson. Vaqtingizni cheklash uchun haqiqiy hayotdagi faoliyatlarni rejalashtiring: kitob o‘qing, film tomosha qiling, sayr qiling, o‘yin o‘ynang, non pishiring yoki do‘stingiz bilan telefon orqali suhbatlashing. Hayotdan bahramand bo‘lish uchun vaqt ajrating.

Ko‘proq ma’lumot uchun:

• Kasalliklar A-dan Z-gacha
• Depressiya
• Sabablar

Ushbu maqola yuqori sifatli, ilmiy tekshirilgan manbalarga tayangan. Bizning tahririy jarayonimiz haqida batafsil ma’lumot uchun saytimizga murojaat qiling.

Muallif: Nadra Nittle
Los-Anjelesda faoliyat yurituvchi jurnalist va yozuvchi. U sog‘liq, ta’lim, irq, iste’mol, oziq-ovqat va davlat siyosati kabi ko‘plab mavzularni yoritgan.

Siz Depressiya bo'yicha foydali maqolalarni 28-05-2023 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Ijtimoiy Tarmoqlar va Ruhiy Salomatlik: Depressiya bilan Bog‘liqligi Nimalardan Dalolat beradi? " sizga Depressiya sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Ijtimoiy Tarmoqlar va Ruhiy Salomatlik: Depressiya bilan Bog‘liqligi Nimalardan Dalolat beradi? maqolasi sizga Depressiya bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.