Tashvish va Panika Huquqlari: Farqlari va Ularni Boshqarish Yo‘llari

“Tashvish hujumi” tibbiyotda rasmiy atama emas. Baʼzilar uni stressli vaziyatlarga javoban yuzaga keladigan hissiy va jismoniy reaksiyalar deb tushunishi mumkin. Panik hujumlar esa kuchli tashvishning birdan paydo bo‘lib, aqliy, hissiy va jismoniy simptomlarga olib keladigan holatidir.

Panik hujumlar asosan panik buzilishiga chalingan odamlarda uchraydi, ammo har kim hayoti davomida bunday holatni boshdan kechirishi mumkin.

Tashvish hujumi nima?

Diagnostika va statistik qo‘llanma (DSM-5-TR) tashvish hujumini mustaqil tashxis sifatida qabul qilmaydi. Uning o‘rniga u tashvish buzilishlarini tasniflaydi.

Ushbu buzilishlarga quyidagilar kiradi:

• Umumiy tashvish buzilishi
• Panik buzilish
• Ajralish tashvishi
• Panik buzilishsiz agorafobiya
• Ijtimoiy tashvish buzilishi
• Maxsus fobiya

Tashvish ko‘pincha stressli vaziyatga tayyorgarlik yoki uni boshqarish bilan bog‘liq bo‘ladi va asta-sekin yoki birdan paydo bo‘lishi mumkin.

Tashvish simptomlariga quyidagilar kiradi:

• bezovtalik
• qiyinchilik
• qo‘rquv

Agar bu simptomlar birdan va kuchli tarzda paydo bo‘lsa, ko‘pincha odamlar buni tashvish hujumi deb atashadi, ammo aslida ular panik hujum yoki kuchli tashvish epizodini tasvirlayotgan bo‘lishi mumkin.

Panik hujum nima?

Panik hujumlar birdan paydo bo‘lib, juda kuchli va qo‘rqinchli bo‘ladi. Ular tez yurak urishi, nafas qisishi yoki ko‘ngil aynishi kabi jiddiy jismoniy simptomlar bilan birga keladi.

DSM-5-TR panik hujumlarni kutilmagan va kutilgan deb ajratadi.

Kutilmagan panik hujumlar aniq sababsiz yuzaga keladi. Kutilgan panik hujumlar esa tashqi stress omillari, masalan, fobiyalar tomonidan chaqiriladi.

Panik hujumlar har kimda bo‘lishi mumkin, ammo bir nechta hujumlar panik buzilish belgisi bo‘lishi mumkin.

Panik va tashvish hujumlarining simptomlari

Tashvish hujumi rasmiy tashxis emasligi sababli, uning aniq simptomlari va kriteriyalari yo‘q.

Panik hujumlar quyidagi jismoniy va hissiy simptomlarni keltirib chiqarishi mumkin:

• bezovtalik va xavotir
• jiddiy qiyinchilik
• o‘limoq yoki nazoratni yo‘qotish qo‘rquvi
• dunyo yoki o‘zidan ajralish hissi (derealizatsiya va depersonalizatsiya)
• tez yurak urishi
• ko‘krakda og‘riq
• nafas qisishi
• tomog‘ingizda siqilish yoki to‘lg‘oq tuyg‘usi
• quruq og‘iz
• terlash
• sovuq yoki issiq to‘lqinlar
• titroq yoki silkinish
• qo‘l-oyoqlarda uyushish yoki qichishish
• ko‘ngil aynishi, qorin og‘rig‘i
• bosh og‘rig‘i
• cho‘chib qolish yoki bosh aylanishi

Panik hujum borligini farqlash uchun quyidagilarni yodda tuting:

• Sababi: Tashvish ko‘pincha stressli yoki xavfli deb hisoblangan vaziyatga bog‘liq. Panik hujumlar esa ko‘pincha kutilmagan tarzda yuz beradi.
• Qiyinchilik darajasi: Tashvish yengildan kuchligacha o‘zgarishi mumkin, panik hujumlar esa juda kuchli va harakat qilishni qiyinlashtirishi mumkin.
• “Jang yoki qoch” javobi: Panik hujumda organizmning avtomatik himoya mexanizmi ishga tushadi va jismoniy simptomlar kuchayadi.
• Paydo bo‘lish tezligi: Panik hujumlar birdan ro‘y beradi va bir necha daqiqa yoki soat davom etishi mumkin.
• Ta’siri: Panik hujumlar keyingi hujumlardan qo‘rqishga olib kelishi va bu sizning hayotingizdagi joylar yoki vaziyatlardan qochishga sabab bo‘lishi mumkin.

Panik va tashvish hujumlari sabablarining farqi

Har bir inson turli vaziyatlardan tashvishlanishi mumkin, bu birinchi uchrashuv, ish intervyusi yoki kutilmagan muammolarga yechim topish bo‘lishi mumkin. Tashvish darajasi hissiy holatingizga bog‘liq ravishda o‘zgaradi.

Panik hujumlar kutilgan yoki kutilmagan sabablarga ko‘ra yuzaga kelishi mumkin.

Kutilmagan panik hujumlar tashqi sabablarisiz paydo bo‘ladi. Masalan, uyqudan uyg‘onganda hujum boshlanishi mumkin.

Kutilgan panik hujumlar esa sizga ma’lum bo‘lgan qo‘rqinchli vaziyatlarda yuzaga keladi, masalan, uchishga qo‘rqish bo‘lsa, parvoz oldidan panik hujum bo‘lishi mumkin.

Boshqa omillar qatoriga quyidagilar kiradi:

• stressli ish
• haydash
• ijtimoiy vaziyatlar
• turli fobiyalar (masalan, ochiq joylardan, tor joylardan yoki balandlikdan qo‘rqish)
• travmatik xotiralar
• surunkali kasalliklar (yurak kasalligi, diabet, astma)
• surunkali og‘riq
• alkogol yoki giyohvand moddalarni tashlab ketish
• kofein iste’moli
• ba’zi dori-darmonlar
• qalqonsimon bez muammolari

Panik va tashvish hujumlariga moyillik omillari

Tashvish ko‘proq quyidagi holatlarda yuzaga kelishi mumkin:

• bolalik yoki kattalikda travma yoki stressli voqealarga duch kelish
• yaqin kishining o‘limi yoki ajralish kabi hayotiy qiyinchiliklar
• doimiy stress, masalan, ish yoki oilaviy muammolar
• surunkali kasalliklar bilan yashash
• tashvishga moyil shaxsiy xususiyatlar
• depressiya kabi boshqa ruhiy kasalliklar
• yaqin qarindoshlar orasida tashvish yoki panik buzilish mavjudligi
• giyohvand moddalar yoki spirtli ichimliklarni iste’mol qilish

Tashvish buzilmasiga ega odamlar panik hujumlarga ko‘proq duch kelishlari mumkin, ammo tashvish borligi har doim panik hujum bo‘lishini anglatmaydi.

Panik va tashvish hujumlarini aniqlash

Tashvish hujumi rasmiy tashxis emas, shuning uchun shifokorlar uni aniqlamaydi. Agar tashvish yoki panik hujumlar doimiy bo‘lsa, ular tashvish buzilishi tashxisi qo‘yishlari mumkin.

Shifokor simptomlar haqida so‘raydi va yurak kasalligi yoki qalqonsimon bez muammolari kabi boshqa holatlarni istisno qilish uchun testlar o‘tkazadi.

Diagnostika uchun quyidagilar amalga oshirilishi mumkin:

• jismoniy tekshiruv
• qon tahlillari
• elektrokardiogramma (EKG)
• psixologik baholash yoki so‘rovnoma

Yurak hujumi va panik hujumlarni qanday farqlashni ham o‘rganing.

Panik va tashvish hujumlarini davolash

Ruhiy salomatlik mutaxassislari tashxis qo‘yilgan holatlarda psixoterapiya, turmush tarzini o‘zgartirish va dori-darmonlarni tavsiya qilishi mumkin.

Psixoterapiya

Tashvish va panik hujumlarni davolashda qo‘llaniladigan usullar:

• Kognitiv-xulq terapiyasi (CBT): Sizni bezovta qiladigan fikrlarni yangi nazar bilan ko‘rishga yordam beradi va stressga qarshi strategiyalarni rivojlantirishga ko‘maklashadi.
• Kognitiv terapiya: Salbiy fikrlarni aniqlash, ularni qayta shakllantirish va neytrallashtirishga yo‘naltirilgan terapiya.
• Ekspozitsiya terapiyasi: Qo‘rqinchli vaziyatlarga nazorat ostida duch kelish orqali qo‘rquvni yengishga o‘rgatadi.
• Dam olish texnikalari: Nafas olish mashqlari, tasavvur qilish, progressiv mushaklarni bo‘shatish, biofeedback va avtogenn trening.

Shifokor individual yoki guruh mashg‘ulotlarini tavsiya qilishi mumkin.

Dori-darmonlar

Tashvish simptomlarini kamaytirish uchun quyidagi dori turlari buyurilishi mumkin:

• Antidepressantlar: SSRI va SNRI guruhlari
• Beta-blokerlar: Yurak urishini nazorat qilishda yordam beradi
• Anti-tashvish dorilar: Benzodiazepinlar, tez ta’sir qiluvchi sedativlar, ammo qisqa muddatda qo‘llanadi

Bu dorilar yon ta’sirga ega bo‘lishi mumkin va uzoq muddatli yoki qisqa muddatli qo‘llanilish uchun moslashtiriladi.

Ko‘pincha, davolash usullari kombinatsiyasi tavsiya etiladi va vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi mumkin.

Uy sharoitida yordam beruvchi usullar

Agar tashvish yoki panik hujumlar yuzaga kelsa, quyidagilar foydali bo‘lishi mumkin:

• sekin va chuqur nafas olish: nafas olayotganda qorin to‘lishiga e’tibor qarating, nafas chiqarishda to‘rtga qadar hisoblang va takrorlang
• hissiyotlaringizni qabul qilish: simptomlar vaqtinchalik ekanini eslatib o‘ting
• mindfulness amaliyoti: hozirgi lahzada ongni jamlash va fikrlarni baholamasdan kuzatish
• dam olish usullarini qo‘llash: tasavvur qilish, aromaterapiya, mushaklarni bo‘shatish, iliq vannalar va lavanda moyidan foydalanish

Turmush tarzini o‘zgartirish

Quyidagi odatlar tashvish va panik hujumlarning oldini olish va simptomlarni yengillashtirishga yordam beradi:

• stressni kamaytirish va boshqarish
• salbiy fikrlarni aniqlash va to‘xtatish
• muntazam jismoniy faollik
• meditatsiya yoki yoga
• muvozanatli ovqatlanish
• qo‘llab-quvvatlash guruhlariga qo‘shilish
• alkogol va kofeinni cheklash

Xulosa

“Tashvish hujumi” atamasi ko‘pincha kuchaygan tashvish holatlarini ifodalasa-da, bu rasmiy tibbiy tushuncha emas. Panik hujumlar esa kuchli va birdan paydo bo‘ladigan tashvish epizodlari bo‘lib, jiddiy jismoniy va ruhiy simptomlar bilan kechadi.

Agar sizda tez-tez panik hujumlar yoki uzoq davom etadigan kuchli tashvish bo‘lsa, mutaxassisga murojaat qiling.

Maqolani ispan tilida ham o‘qing.

Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha qiziqarli mavzular va tahliliy materiallarni 14-02-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Tashvish va Panika Huquqlari: Farqlari va Ularni Boshqarish Yo‘llari " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi yangi tushunchalar va foydali maslahatlarni beradi. Har bir Mavzu diqqat bilan tahlil qilingan va foydalanuvchiga amaliy ma'lumot yetkazishga qaratilgan.

Tashvish va Panika Huquqlari: Farqlari va Ularni Boshqarish Yo‘llari mavzusi sizning Jinsiy Salomatlik bo'yicha qarorlaringizni yanada oqilona qilishga yordam beradi. Saytimizdagi barcha mavzular, unikal va foydalanuvchi uchun qimmatli kontent hisoblanadi.