Tabiiy Kuzatuv Nima va U Qanday Ishlaydi?

Kendra Cherry, MSEd, psixososial reabilitatsiya mutaxassisi, psixologiya o'qituvchisi va "Hammasi Psixologiya Kitobi" muallifi.

Tabiiy kuzatuv — bu sub'ektlarni ularning tabiiy muhitida kuzatish usuli bo'lib, ko'pincha psixologlar va ijtimoiy fanlar olimlari tomonidan qo'llaniladi. Bu sifatli tadqiqot usuli bo'lib, raqamli bo'lmagan ma'lumotlarni yig'ish, tahlil qilish va ta'riflashga qaratilgan.

Laboratoriya sharoitida tadqiqot o'tkazish norealistik, qimmat yoki sub'ektning xatti-harakatlariga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lsa, tabiiy kuzatuv juda foydali bo'lishi mumkin. Uning maqsadi — sub'ektlarning xatti-harakatlarini aralashuvsiz, o'zgaruvchilarni boshqarishga urinishlarsiz, ularning tabiiy sharoitida kuzatishdir.

Ushbu maqolada tabiiy kuzatuv qanday ishlashi, uning afzalliklari va kamchiliklari, ma'lumot yig'ish usullari hamda psixologiya tadqiqotlarida qo'llanish misollari haqida so'z boradi.

Tabiiy Kuzatuv Qanday Ishlaydi?

Insonlar laboratoriya sharoitida tabiiy muhitdagidek harakat qilmasligi mumkin. Tadqiqotchilar ba'zan sub'ektlarning xatti-harakatlarini bevosita, ya'ni "tabiatda" kuzatishni xohlashadi. Bu usul yordamida psixologlar odamlarning turli vaziyatlarga va stimullarga qanday javob berishini yaxshiroq tushunishlari mumkin.

Tabiiy kuzatuv strukturaviy kuzatuvdan farq qiladi, chunki bunda tadqiqotchi hech qanday aralashuv qilmaydi, faqat sub'ektning tabiiy muhitidagi xatti-harakatlarini kuzatadi.

Misol uchun, sinfdagi o'quvchilar va o'qituvchilar o'rtasidagi munosabatlarni o'rganmoqchi bo'lgan tadqiqotchi tabiiy kuzatuv usulidan foydalanishi mumkin. Laboratoriyada bunday sharoitni yaratish qiyin va ishtirokchilarning xatti-harakatlariga ta'sir ko'rsatishi mumkin.

Tabiiy muhitda — ya'ni sinfda — kuzatuv olib borish orqali tadqiqotchilar haqiqiy hayotdagi xatti-harakatlarni aniqroq ko'rish imkoniga ega bo'lishadi.

Tabiiy Kuzatuvning Afzalliklari va Kamchiliklari

Har qanday tadqiqot usuli kabi, tabiiy kuzatuvning ham o'ziga xos ijobiy va salbiy tomonlari mavjud.

Afzalliklari

• Tabiiy sharoitda kuzatilgani sababli realistikroq natijalar beradi.
• Laboratoriya tadqiqotlariga nisbatan arzonroq va osonroq amalga oshiriladi.
• Ma'lum xatti-harakat yoki hodisalardagi naqshlarni aniqlashga yordam beradi.

Kamchiliklari

• O'zgaruvchilarni boshqarish yoki manipulyatsiya qilish imkoniyati yo'q.
• Xatti-harakatlarning sabablarini aniq tushuntirish qiyin.
• Kuzatuvchining shaxsiy qarashlari natijalarga ta'sir qilishi mumkin (kuzatuvchi tarafkashligi).

Afzalliklari haqida batafsil

Tabiiy kuzatuv tadqiqotchilarga sub'ektlarni ularning tabiiy muhitida bevosita kuzatish imkonini beradi. Bu usul laboratoriya sharoitida uchramaydigan ijtimoiy xatti-harakatlarni aniqlashga yordam beradi. Shuningdek, olinadigan ma'lumotlar keyingi tadqiqotlar uchun ilhom manbai bo'lishi mumkin.

Tabiiy kuzatuvning boshqa afzalliklari:

• Etik cheklovlar tufayli laboratoriyada amalga oshirish mumkin bo'lmagan xatti-harakatlarni o'rganishga imkon beradi. Masalan, qamoqxonadagi sharoitlarni tabiiy kuzatuv orqali o'rganish mumkin.
• Tadqiqot natijalarining tashqi haqiqiyligini qo'llab-quvvatlaydi, ya'ni laboratoriya natijalari haqiqiy hayotga qanchalik mos kelishini tasdiqlash imkonini beradi.

Kamchiliklari haqida batafsil

Tabiiy kuzatuvning asosiy kamchiligi — sabab-oqibat bog'liqligini aniqlash qiyinligi. Bundan tashqari, tadqiqotchi tashqi omillarni nazorat qila olmaydi va bu natijalarga ta'sir qilishi mumkin.

Shuningdek, kuzatilayotgan shaxslar o'zlarini kuzatilayotganini bilib, xatti-harakatlarini o'zgartirishi mumkin (Hawthorne effekti). Kuzatuvchi tarafkashligi ham ma'lumotlarni noto'g'ri talqin qilishga olib kelishi mumkin.

Tabiiy kuzatuv ko'pincha korrelyatsion tadqiqotlar doirasida qo'llaniladi, ya'ni o'zgaruvchilar orasidagi statistik munosabatlarni aniqlashga qaratilgan. Biroq, bu usul sabab-oqibat munosabatini aniqlay olmaydi.

Ma'lumotlarni Yig'ish Usullari

Tabiiy kuzatuvda ma'lumotlar turli usullar bilan yig'iladi. Tadqiqotchilar kuzatilgan xatti-harakatlar sonini yozib borishi, audio yoki video yozuvlar qilishlari mumkin.

• Audio va video yozuvlar: Kuzatuv seanslarini yozib olib, keyinchalik tahlil qilish uchun foydalaniladi.
• Kuzatuvchining yozuvlari: Kuzatuvchi kuzatuv davomida eslatmalar olib, keyin ular asosida naqshlarni aniqlaydi.
• Hisoblashlar: Ma'lum xatti-harakatlar qachon va necha marta sodir bo'lganini qayd etish.

Ma'lumotlar Qancha Tez-tez Yig'iladi?

Har bir lahzani kuzatish amaliy emas, shuning uchun tadqiqotchilar namunaviy kuzatuv usullaridan foydalanadilar. Maqsad — sub'ektning umumiy xatti-harakatlarini aks ettiruvchi vakil namunani olish.

• Vaqt bo'yicha namunaviy kuzatuv: Turli vaqt oralig'ida kuzatuv olib borish (tasodifiy yoki tizimli).
• Vaziyat bo'yicha namunaviy kuzatuv: Turli muhitlarda kuzatuv olib borish, masalan, bola sinfda, uyda va jamiyatda qanday harakat qilishini o'rganish.
• Voqea bo'yicha namunaviy kuzatuv: Ma'lum voqea har safar yuz berishini yozib borish, bu esa naqshlarni aniqlashga yordam beradi.

Tabiiy Kuzatuvga Misollar

Masalan, yoshlarning xavf-xatarli xatti-harakatlarini o'rganmoqchi bo'lsangiz, ularni turli joylarda — chang'ida, toqqa chiqishda, muzda uchishda va avtomobil o'yin maydonchasida kuzatishingiz mumkin. "Xavf-xatarli xatti-harakat"ni aniq belgilab, har bir holatni qayd etasiz.

Tarixiy misollarga Charlz Darvinning HMS Beagle kemasidagi sayohati va Jeyn Gudollning shimpanzelarni ularning tabiiy yashash muhitida o'rganishi kiradi.

Xulosa

Tabiiy kuzatuv tadqiqot jarayonida muhim o'rin tutadi. U ko'pincha arzonroq va kamroq aralashuv talab qiladigan usul bo'lib, haqiqiy hayotdagi xatti-harakatlarni yaxshiroq tushunishga yordam beradi.

Ba'zi hollarda, tadqiqotchilar tabiiy kuzatuv orqali ma'lum bir aholi orasida yuz berayotgan hodisalarni o'rganib, keyinchalik sinovga olinadigan gipotezalar ishlab chiqishlari mumkin.

Qo'shimcha o'qish uchun:

• Psixologiya
• Nazariyalar

Manbalar:

1. Mehl MR, Robbins ML, Deters FG. "Psixosomatikada sog'liq bilan bog'liq ijtimoiy jarayonlarning tabiiy kuzatuvi: elektron faollashtirilgan yozuvchi metodologiyasi." Psychosom Med. 2012;74(4):410-7. doi:10.1097/PSY.0b013e3182545470
2. Amerika Qo'shma Shtatlari Milliy Tibbiyot Kutubxonasi. "Tabiat kitobini qayta yozish — Darvin va Beagle sayohati."

Qo'shimcha adabiyotlar:

• Angrosino MV. Tabiiy Kuzatuv. Left Coast Press.
• DiMercurio A, Connell JP, Clark M, Corbetta D. "Hayotning dastlabki 2 oyida tanaga va atrof-muhitga tasodifiy tegishlarning tabiiy kuzatuvi." Front Psychol. 2018;9:2613. doi:10.3389/fpsyg.2018.02613
• Pierce K, Pepler D. "25 yil o'tgach kuzatuv usullari." In: Smith PK, Norman JO, eds. The Wiley Blackwell Handbook of Bullying. 1st ed. Wiley; 2021:215-232. doi:10.1002/9781118482650.ch12

Muallif: Kendra Cherry, MSEd
Kendra Cherry — psixososial reabilitatsiya bo'yicha mutaxassis, psixologiya o'qituvchisi va "Hammasi Psixologiya Kitobi" muallifi.

Siz Psixologiya Nazariyalari bo'yicha qiziqarli mavzular va tahliliy materiallarni 06-12-2023 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Tabiiy Kuzatuv Nima va U Qanday Ishlaydi? " sizga Psixologiya Nazariyalari sohasidagi yangi tushunchalar va foydali maslahatlarni beradi. Har bir Mavzu diqqat bilan tahlil qilingan va foydalanuvchiga amaliy ma'lumot yetkazishga qaratilgan.

Tabiiy Kuzatuv Nima va U Qanday Ishlaydi? mavzusi sizning Psixologiya Nazariyalari bo'yicha qarorlaringizni yanada oqilona qilishga yordam beradi. Saytimizdagi barcha mavzular, unikal va foydalanuvchi uchun qimmatli kontent hisoblanadi.