Meksika Iqtisodiyotining Asosiy Yo‘nalishlari va Rivojlanish Omillari

Erika Rasure — iste’mol iqtisodiyoti bo‘yicha dunyoga mashhur ekspert, tadqiqotchi va ta’lim beruvchi mutaxassis. U moliyaviy murabbiy va o‘zgarishlar bo‘yicha murabbiy bo‘lib, ayniqsa ayollarni investitsiya qilishga o‘rgatishga e’tibor qaratadi.

Meksika iqtisodiyoti ikki yuzli modelga ega bo‘lib, bir tomoni trillion dollarlik yalpi ichki mahsulot (YIM) bilan yorqin ko‘rinishga ega bo‘lsa, boshqa tomoni aholiining taxminan 36% qismi kambag‘allik chizig‘idan pastda yashaydi. Meksika, Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD)ning 38 a’zo mamlakati ichida daromad tengsizligi bo‘yicha ikkinchi o‘rinda turadi.

Ushbu maqolada Meksikaning yalpi ichki mahsulotiga hissa qo‘shuvchi asosiy sohalar ko‘rib chiqiladi va ularning mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri tahlil qilinadi.

Asosiy Natijalar

• 2022 yilda Meksikaning yalpi ichki mahsuloti 1,41 trillion AQSh dollarini tashkil etdi.
• 2010-2018 yillarda Meksikaning yillik YIM o‘sish sur’ati 1,35% dan 5,12% gacha o‘zgarib, sekin o‘sishni ko‘rsatdi.
• 2020 yilda COVID-19 pandemiyasining ta’siri tufayli YIM 8,24% ga kamaydi.
• 2021 va 2022 yillarda iqtisodiyot tiklanib, YIM o‘sishi mos ravishda 4,7% va 3,1% ga yetdi.
• Agrar soha yalpi ichki mahsulotning atigi 4,1% ini tashkil qiladi, ammo mamlakat ishchi kuchining 12% ini ish bilan ta’minlaydi.
• Sanoat sektori YIMning 32,1% ini, xizmat ko‘rsatish sektori esa 58,8% ini tashkil etadi.

Meksika Iqtisodiyoti Haqida

Meksika qashshoqlik, korrupsiya, daromad tengsizligi va katta norasmiy iqtisodiy sektor mavjudligiga qaramay, iqtisodiy o‘sishni davom ettirmoqda. Jahon banki Meksikani “yuqori o‘rta daromadli” mamlakat deb tasniflaydi. 2022 yilda mamlakatning 1,41 trillion dollarlik yalpi ichki mahsuloti uni nominal YIM bo‘yicha dunyoda 14-o‘ringa olib chiqdi. Xarid qobiliyati pariteti bo‘yicha esa 84-o‘rinda joylashgan.

Latinx Amerikada Braziliyadan keyin ikkinchi yirik iqtisodiyot hisoblanadi va neft eksportchisi sifatida ham muhim o‘rin tutadi.

1980 yildan 2022 yilgacha bo‘lgan davrda Meksika iqtisodiyoti ko‘plab qiyinchiliklarga duch keldi. 2009 yilda global moliyaviy inqiroz tufayli YIMda sezilarli pasayish kuzatildi. 2010-2018 yillarda iqtisodiyot ijobiy o‘sishni ko‘rsatdi, ammo bu o‘sish past sur’atlarda bo‘lib, asosan tovar narxlarining pasayishi va oldingi yillarda kuzatilgan tovarlar supertsiklining tugashi bilan bog‘liq edi.

2019 yilda Meksika iqtisodiy o‘sishi birinchi marta o‘n yil ichida -0,05% ga tushdi. 2020 yilda esa COVID-19 pandemiyasi tufayli iqtisodiyot 8,24% ga qisqarib ketdi. Ammo keyingi yillarda iqtisodiy tiklanish yuz berdi.

Yalpi Ichki Mahsulot Tuzilishi

YIM tarkibi asosiy (qishloq xo‘jaligi), ikkilamchi (sanoat) va uchlamchi (xizmatlar) sektorlarga bo‘linadi. 2022 yilga ko‘ra, qishloq xo‘jaligi, o‘rmonchilik va baliqchilik YIMning 4,1% ini tashkil etsa, sanoat 32,1%, xizmatlar esa 58,8% ni tashkil qilmoqda.

Agrar Sektor: Iqtisodiyotdagi O‘ziga Xos O‘rin

Agrar soha kichik ulushga ega bo‘lishiga qaramay, u Meksika iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi. Ushbu sektor qishloq joylarda aholining yarmidan ko‘p qismini ish bilan ta’minlab, aholining kambag‘allikdan chiqishida va AQSh bilan savdo aloqalarini mustahkamlashda yordam beradi.

Meksikadagi qishloq xo‘jaligi ikki asosiy qismga bo‘linadi:

1. Oilaviy fermer xo‘jaliklariga asoslangan subsistensiya qishloq xo‘jaligi;
2. Eksport yo‘nalishidagi raqobatbardosh agrar ishlab chiqarish.

Eksportga yo‘naltirilgan fermer xo‘jaliklari ishchilarning daromadlarini oshirishga yordam bergan bo‘lsa-da, qishloq xo‘jaligi ishchilari orasida daromad tengsizligini kuchaytirgan.

Agrar Import va Eksport

2021 yilda Meksika qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini taxminan 41,4 milliard dollarga import qilgan va 46,6 milliard dollarga eksport qilgan. AQSh Meksikaning eng yirik savdo hamkori bo‘lib, mamlakatning qishloq xo‘jaligi eksportining taxminan 80% ini sotib oladi.

Meksika va AQSh o‘rtasidagi savdo munosabatlari o‘zaro to‘ldiruvchi bo‘lib, har ikki mamlakat turli qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini bir-biridan import va eksport qiladi. Masalan, Meksika don va yog‘li urug‘larni yetarli miqdorda yetishtirmaydi, shuning uchun ularni AQShdan import qiladi. AQSh esa asosan meva, sabzavot, pivo va aroq mahsulotlarini Meksikadan oladi.

Sanoat Sektori

Sanoat sektori, jumladan ishlab chiqarish, konchilik, neft va gaz sohalari Meksika yalpi ichki mahsulotining 25-35% ini tashkil qiladi. So‘nggi 35 yil ichida bu ko‘rsatkich barqaror ravishda taxminan 32% atrofida bo‘lgan. Sanoat sektorida mamlakat ishchi kuchining 26% ishtirok etadi.

Meksikada eng rivojlangan sanoat tarmoqlari avtomobilsozlik, elektronika va neft sanoatidir.

Avtomobilsozlik

Avtomobilsozlik sohasida Meksika asosan yig‘ish va montaj zavodlari sifatida xizmat qilmoqda, ammo oxirgi yillarda mustaqil tadqiqot va rivojlantirish ishlari ham rivojlanmoqda. General Motors, Ford, Toyota, Mercedes Benz, Honda va Volkswagen kabi yirik kompaniyalar mamlakatda faoliyat yuritadi.

Neft Sanoati

Meksika kuniga 1,9 million barrel neft ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda 12-o‘rinda turadi. Neft sanoati davlat daromadlarining taxminan 16% ini tashkil qiladi. AQSh bilan neft mahsulotlari savdosi Meksika iqtisodiyotining muhim qismidir. 2021 yilda AQSh Meksikadan 212 million barrel og‘ir xom neft import qilgan.

1938 yildan beri Petroleos Mexicanos (PEMEX) davlat neft kompaniyasi bo‘lib, neft qazib olish va sotish bo‘yicha yagona tashkilot edi. Ammo samaradorlik va korrupsiya muammolari tufayli 2013 yilda neft sanoati xorijiy investorlarga ochildi. 2013-2018 yillarda hukumat 107 ta shartnoma bergan bo‘lsa-da, keyinchalik hukumat xususiy investitsiyalarni kamaytirishga qaror qildi.

Elektronika

Elektronika sanoati so‘nggi yillarda tez rivojlanmoqda. Hukumat mamlakatning raqobatbardoshligini oshirish uchun ko‘plab tashabbuslar amalga oshirmoqda va Meksikani elektronika eksportchisi sifatida ilgari surmoqda. Shuningdek, konchilik sanoati ham muhim bo‘lib, Meksika dunyoda kumush ishlab chiqarishda yetakchi hisoblanadi.

Ishlab chiqarish

Ishlab chiqarish sohasida Meksika yuqori mehnat unumdorligi va ko‘plab bepul savdo kelishuvlariga ega bo‘lishi bilan ajralib turadi. Xitoydagi ish haqlarining oshishi Meksikani ishlab chiqarish uchun jozibador joyga aylantirmoqda. Ishlab chiqarish yalpi ichki mahsulotning 19% ini tashkil qiladi.

Xizmatlar Sektori

20-asr davomida Meksika agrar davlatdan sanoat davlatiga aylangan bo‘lsa-da, xizmatlar sektori asta-sekin iqtisodiyotda ustunlik qozondi. Bugungi kunda xizmatlar sektori mamlakat ishchi kuchining 62% ini ish bilan ta’minlab, yalpi ichki mahsulotning 58,8% ini tashkil qiladi.

Moliyaviy xizmatlar sektori kuchli xorijiy investitsiyalarni jalb qilgan. Masalan, Banamex Citigroup, Bancomer BBVA, SERFIN Santander, Inverlat Scotiabank va Bital HSBC kabi xalqaro moliyaviy guruhlar tarkibiga kiradi.

Shuningdek, turizm sektori ham muhim o‘rin tutadi. Meksikada UNESCOning 35 ta madaniy va tabiiy meros ob’ektlari mavjud bo‘lib, bu turizmni rivojlantirish uchun katta imkoniyat yaratadi.

Meksika Iqtisodiy Raqamlari va Jahon Bo‘yicha O‘rni

2022 yilda Meksikaning yalpi ichki mahsuloti 1,414 trillion dollarni tashkil qilib, dunyoda 14-o‘rinni egalladi. Bu ko‘rsatkich Janubiy Koreyaning 1,665 trillion dollari ortida, lekin boshqa ko‘plab mamlakatlardan yuqoridir.

Brazil 1,92 trillion dollarlik YIM bilan Latamdagi eng yirik iqtisodiyot bo‘lib, Meksikadan yuqori o‘rinda turadi.

Dunyo bo‘yicha eng katta yalpi ichki mahsulot AQShga tegishli bo‘lib, u 25,462 trillion dollarni tashkil etadi. Xitoy 17,963 trillion dollar bilan ikkinchi o‘rinda, Yaponiya 4,231 trillion dollar bilan uchinchi o‘rinda joylashgan.

Xulosa

Meksika o‘zining xalqaro erkin savdo kelishuvlari, xususan Shimoliy Amerika Erkin Savdo Bitimi (NAFTA)dan katta foyda ko‘rdi. Ushbu bitim AQSh, Kanada va Meksika o‘rtasida eng yirik erkin savdo maydonini yaratib, uch mamlakat iqtisodiyotlarini bir-biriga yanada yaqinlashtirdi. 2020 yilda NAFTA o‘rnini AQSh-Meksika-Kanada Bitimi (USMCA) egalladi.

Bugungi kunda Meksika neft, AQShdan keladigan remittanslar, eksport, qishloq xo‘jaligi, konchilik, turizm va sanoat kabi ko‘plab tarmoqlarga ega diversifikatsiyalangan kuchli iqtisodiyotga ega. Ammo korrupsiya, norasmiy iqtisodiyot, narkotik kartellar va daromad tengsizligi kabi muammolar barqaror rivojlanish uchun hal qilinishi lozim.

Siz Bozorlar bo'yicha qiziqarli mavzular va tahliliy materiallarni 16-09-2023 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Meksika Iqtisodiyotining Asosiy Yo‘nalishlari va Rivojlanish Omillari " sizga Bozorlar sohasidagi yangi tushunchalar va foydali maslahatlarni beradi. Har bir Mavzu diqqat bilan tahlil qilingan va foydalanuvchiga amaliy ma'lumot yetkazishga qaratilgan.

Meksika Iqtisodiyotining Asosiy Yo‘nalishlari va Rivojlanish Omillari mavzusi sizning Bozorlar bo'yicha qarorlaringizni yanada oqilona qilishga yordam beradi. Saytimizdagi barcha mavzular, unikal va foydalanuvchi uchun qimmatli kontent hisoblanadi.