Markaziy Bankning Pul Siyosati: Maqsadlari, Turlari va Asboblari

Pul Siyosati Nima?

Pul siyosati – bu markaziy bank tomonidan mamlakatdagi umumiy pul massasini boshqarish va iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlash uchun qo‘llaniladigan usullar majmuasidir. Bu jarayon foiz stavkalarini o‘zgartirish, banklarning zaxira majburiyatlarini tartibga solish kabi strategiyalarni o‘z ichiga oladi.

Masalan, AQShda Federal Rezerv tizimi pul siyosatini ikki asosiy maqsad – maksimal bandlikni ta’minlash va inflyatsiyani nazorat qilish orqali amalga oshiradi.

Asosiy nuqtalar

• Pul siyosati mamlakatdagi pul hajmini boshqarish va iqtisodiy o‘sishni ta’minlash uchun qo‘llaniladi.
• U foiz stavkalari va banklarning zaxira talablari kabi vositalar bilan amalga oshiriladi.
• Asosan kengaytiruvchi va qisqartiruvchi turlarga bo‘linadi.
• Federal Rezerv asosiy vositalar sifatida zaxira talablari, foiz stavkalari va ochiq bozor operatsiyalarini qo‘llaydi.

Pul Siyosatining Tushunchasi

Pul siyosati – bu iqtisodiyotdagi pul miqdorini va yangi pul oqimini boshqarish jarayonidir. Iqtisodiy ko‘rsatkichlar, jumladan yalpi ichki mahsulot (YaIM), inflyatsiya darajasi va sanoat sohasi o‘sish sur’atlari siyosatni shakllantirishda asosiy rol o‘ynaydi.

Markaziy bank foiz stavkalarini ko‘tarish yoki pasaytirish orqali banklarga beriladigan kredit stavkalarini belgilaydi, bu esa yakuniy iste’molchilar va korxonalar foiz stavkalariga ta’sir qiladi. Shuningdek, davlat obligatsiyalarini sotib olish yoki sotish, chet el valyutasi kurslarini nazorat qilish va banklarning zaxira mablag‘larini o‘zgartirish orqali ham pul siyosatini boshqaradi.

Pul Siyosatining Turlari

Kisqartiruvchi Siyosat

Kisqartiruvchi siyosatda foiz stavkalari oshiriladi va iqtisodiy o‘sish sekinlashtiriladi. Bu inflyatsiyani pasaytirishga qaratilgan bo‘lib, pulning xarid qilish qobiliyatini saqlashga xizmat qiladi.

Kengaytiruvchi Siyosat

Iqtisodiy sekinlashish yoki inqiroz paytida kengaytiruvchi siyosat qo‘llaniladi. Foiz stavkalari pasaytiriladi, bu esa tejashga qiziqishni kamaytirib, iste’mol va qarz olishni rag‘batlantiradi.

Pul Siyosatining Maqsadlari

Inflyatsiya

Kisqartiruvchi siyosat inflyatsiyani nazorat qilishga qaratilgan bo‘lsa, kengaytiruvchi siyosat pul massasini ko‘paytirish orqali iqtisodiy faollikni oshiradi.

Ishsizlik

Kengaytiruvchi siyosat orqali ish o‘rinlari yaratilib, ishsizlik darajasi kamayadi.

Valyuta Kurslari

Pul siyosati milliy valyutaning chet el valyutalariga nisbatan qiymatiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Pul massasining oshishi milliy valyutaning qadrsizlanishiga olib keladi.

Asboblar

Ochiq Bozor Operatsiyalari

Federal Rezerv davlat obligatsiyalarini sotib olish yoki sotish orqali iqtisodiyotdagi pul massasini o‘zgartiradi. Bu qisqa muddatli foiz stavkalarini boshqarish uchun qulay usul hisoblanadi.

Foiz Stavkalari

Markaziy bank qarz olish uchun foiz stavkalarini belgilaydi. AQShda bu "diskont stavkasi" deb ataladi. Foiz stavkalari yuqori bo‘lsa, banklar kamroq qarz beradi, past bo‘lsa, ko‘proq kredit taqdim etadi.

Zaxira Talablari

Banklar mijozlarning depozitlaridan ma’lum bir qismini zaxira sifatida saqlashlari shart. Bu talabni kamaytirish banklarga ko‘proq kredit berishga imkon yaratadi, oshirish esa kreditlashni cheklaydi.

Pul Siyosati va Moliya Siyosati Farqi

Pul siyosati markaziy bank tomonidan amalga oshiriladi va iqtisodiy barqarorlikni saqlashga qaratilgan. Moliya siyosati esa hukumat tomonidan soliqlar va davlat xarajatlari orqali iqtisodiy faollikni boshqaradi. Ikkalasi ham birgalikda iqtisodiy muvozanatni ta’minlashda muhimdir.

Pul Siyosati Qancha Tez O‘zgaradi?

Federal Ochiq Bozor Qo‘mitasi yiliga sakkiz marotaba yig‘ilib, pul siyosatining o‘zgarishlarini ko‘rib chiqadi. Favqulodda vaziyatlarda esa tezkor qarorlar qabul qilinishi mumkin, masalan, 2007-2008-yillardagi iqtisodiy inqiroz va COVID-19 pandemiyasi paytida.

Inflyatsiyani Nazorat Qilishdagi Pul Siyosati Misoli

1980-yillarda AQShda ikki xonali inflyatsiya darajasini pasaytirish uchun Federal Rezerv foiz stavkalarini 20% ga ko‘tarib, iqtisodiy sekinlashishga olib keldi. Natijada inflyatsiya bir necha yil ichida 3-4% darajasiga tushdi.

Federal Rezerv Nima Uchun "Oxirgi Kredit Beruvchi" Deb Ataladi?

Federal Rezerv banklarga likvidlik ta’minlab, moliyaviy inqirozning oldini olish uchun oxirgi kredit beruvchi sifatida xizmat qiladi.

Xulosa

Pul siyosati markaziy banklar tomonidan iqtisodiy barqarorlik, inflyatsiyani nazorat qilish va ishsizlikni kamaytirish uchun qo‘llaniladigan asosiy vositadir. Kengaytiruvchi siyosat sekinlashayotgan iqtisodiyotni jonlantirsa, qisqartiruvchi siyosat inflyatsiyani kamaytirishga xizmat qiladi. Ko‘pincha pul siyosati moliya siyosati bilan uyg‘unlashgan holda amalga oshiriladi.

Siz Pul-kredit siyosati bo'yicha qiziqarli mavzular va tahliliy materiallarni 26-02-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Markaziy Bankning Pul Siyosati: Maqsadlari, Turlari va Asboblari " sizga Pul-kredit siyosati sohasidagi yangi tushunchalar va foydali maslahatlarni beradi. Har bir Mavzu diqqat bilan tahlil qilingan va foydalanuvchiga amaliy ma'lumot yetkazishga qaratilgan.

Markaziy Bankning Pul Siyosati: Maqsadlari, Turlari va Asboblari mavzusi sizning Pul-kredit siyosati bo'yicha qarorlaringizni yanada oqilona qilishga yordam beradi. Saytimizdagi barcha mavzular, unikal va foydalanuvchi uchun qimmatli kontent hisoblanadi.