Konvulsiyalar turlari va ularga birinchi yordam ko‘rsatish usullari

Konvulsiyalar ko‘plab turlarga ega bo‘lib, har biri jismoniy, ruhiy va xulq-atvor o‘zgarishlarini keltirib chiqaradi.

Eng ko‘p tanilgan konvulsiya boshqarib bo‘lmaydigan titrashlar va qaltirashlar bilan namoyon bo‘ladi. Biroq boshqa turlarda odam yiqilib tushishi yoki harakatsiz qolishi mumkin. Ba’zan kimdir konvulsiyaga uchrayotganini aniqlash qiyin bo‘ladi.

Har bir konvulsiya epilepsiya bilan bog‘liq emas; ayrim insonlar hayotida faqat bir marta konvulsiyaga uchraydi.

Konvulsiyalarning turli belgilari ularni aniqlashda yordam beradi. Quyida konvulsiyalar qanday tasniflanishi, ularning asosiy alomatlari va birinchi yordam ko‘rsatish usullari haqida ma’lumot beramiz.

Konvulsiya nima?

Miyning asab hujayralari – neyronlar, miyadan ma’lumot yuboradi. Bu jarayon tartibli elektr impulslarini chiqarish orqali amalga oshadi.

Agar bu elektr faoliyati birdan ortsa, konvulsiya yuzaga keladi. Bu ko‘plab neyronlarning bir vaqtda kuchli elektr impulslari chiqarishi natijasida boshqarilmaydigan, vaqtinchalik alomatlar paydo bo‘lishiga olib keladi.

Konvulsiyalar turlari

Konvulsiyalar miya qaysi qismida yuzaga kelishiga qarab tasniflanadi:

Markaziy (fokal) konvulsiyalar

Markaziy konvulsiyada elektr faollik bitta miyaning ma’lum bir hududida boshlanadi. Ilgari bular qisman konvulsiyalar deb atalgan.

Markaziy konvulsiyalar epilepsiya bilan kasallanganlar orasida eng ko‘p uchraydi, ularning taxminan 60 foizi ushbu turga ega.

Umumiy (generalizatsiyalashgan) konvulsiyalar

Umumiy konvulsiyalar miya ikkala yarim sharisida boshlanadi. Ba’zida markaziy konvulsiya boshqa yarim shariga tarqalib, umumiy konvulsiyaga aylanishi mumkin.

Markaziy konvulsiyalar turlari

Markaziy konvulsiyalar miyadan faqat bir tomonida yuz beradi. Ular quyidagilardan iborat:

Xabardor markaziy konvulsiya

Oldin oddiy markaziy konvulsiya deb atalgan ushbu turda shaxs ongini yo‘qotmaydi va o‘zini hamda atrofdagilarni his qiladi.

Asosiy belgilar:

• bosqichli bosh yoki ko‘z harakatlari
• pupillarning kengayishi
• mushaklarning qattiqlashishi
• qo‘zg‘almaslik yoki karıncalanma
• terining qichishi
• gallyutsinatsiyalar
• ko‘ngil aynishi va ter bezlari faollashishi
• yuzning qizishi
• yurak urishining tezlashishi
• ko‘rish va kayfiyat o‘zgarishlari
• so‘zlashishda qiyinchilik
• deja vu hissi

Konvulsiya davomiyligi odatda bir necha soniyadan 2 daqiqagacha bo‘ladi.

Ongni qisman yo‘qotish bilan markaziy konvulsiya

Ilgari murakkab markaziy konvulsiya deb atalgan ushbu turda shaxs qisman yoki to‘liq ongini yo‘qotadi. Tashqi ko‘rinishda u uyg‘oqdek ko‘rinadi, ammo atrofni sezmaydi.

Belgilar:

• javob bermaslik
• bo‘sh nazar
• uyqudagi kabi ko‘rinish
• lablarni siqish
• yugurish, qichqirish
• kulish yoki yig‘lash
• so‘zlarni takrorlash
• xavfli avtomatik harakatlar, masalan, yo‘l o‘rtasida yurish
• harakatsiz va qattiq holatda bo‘lish

Bu turdagi konvulsiyalar odatda 1-2 daqiqa davom etadi va keyin charchoq va tushunmovchilik yuzaga keladi.

Markaziydan umumiyga o‘tuvchi tonik-klonik konvulsiya

Ushbu konvulsiyalar markaziy konvulsiyadan miya ikkala yarim shariga tarqalib, kengayadi.

Ikkita bosqichdan iborat:

Tonik bosqich: mushaklarning qattiqlashishi, ong yo‘qolishi, yiqilish, qichqiriq, lablar yoki ichki jag‘ni tishlash, nafas olish qiyinlashishi.

Klonik bosqich: qo‘l va oyoqlarda titrashlar, yuz mushaklarining qisqarishi, siydik yoki ichakni boshqarishda muammo.

Konvulsiya davomiyligi 30 soniyadan 3 daqiqagacha bo‘lishi mumkin.

Gelastik va dakristik konvulsiyalar

Ushbu kam uchraydigan konvulsiyalar gipotalamusda boshlanadi. Gelastiklar – nazoratdan tashqari kulish, dakristiklar esa ko‘z yoshining bexosdan oqishi bilan kechadi. Ongni yo‘qotish kuzatilmaydi.

Umumiy konvulsiyalar turlari

Umumiy konvulsiyalar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

Tonik-klonik umumiy konvulsiya

Bu konvulsiya miya ikki yarim sharida bir vaqtning o‘zida yuz beradi. Tonik bosqichda mushaklar qattiqlashadi, ong yo‘qoladi va odam yiqiladi. Klonik bosqichda esa mushaklar tez-tez qisqarib, titraydi va siydik yoki ichakni nazorat qilish qiyinlashadi.

Davomiyligi 1 dan 3 daqiqagacha.

Tonik konvulsiyalar

Faqat mushaklarning qattiqlashishi bilan kechadi, ko‘pincha uyqu paytida yuz beradi va orqa, oyoq hamda qo‘l mushaklarini qamrab oladi.

Turish yoki yurish paytida yuzaga kelsa, odam yiqilishi mumkin.

Klonik konvulsiyalar

Takroriy mushak titrashlari va qisqarishlari bilan namoyon bo‘ladi.

Absans konvulsiyalar

Oldin «petit mal» deb atalgan, ko‘pincha odamning ongini yo‘qotmay, uzoq vaqtli bo‘sh nazar bilan qarab qolishi bilan namoyon bo‘ladi.

Oddiy absans konvulsiyalar bir necha soniya davom etadi va ko‘z qimirlatish bilan birga bo‘ladi. Murakkab absans konvulsiyalar esa uzoq davom etib, qo‘l harakatlari va ko‘z qimirlatish bilan birga keladi.

Mioklonik konvulsiyalar

Bu konvulsiyalar qisqa muddatli mushaklarning kutilmagan titrashlari bo‘lib, ongni saqlab qoladi. Ko‘pincha har ikki tomonda yuz beradi va bir necha soniya davom etadi.

Atonik konvulsiyalar

Mushak tonusi birdan yo‘qoladi. Natijada odam turib turgan joyidan yiqiladi yoki boshini pastga egadi.

Bola chaqaloqlarida spazmlar

Bu spazmlar qo‘l, oyoq yoki boshning qisqa muddatli siljishi yoki egilishi bilan namoyon bo‘ladi. Ko‘pincha 2 yoshgacha bolalarda uchraydi.

Epileptik bo‘lmagan konvulsiyaga o‘xshash holatlar

Ba’zi kasalliklar konvulsiyaga o‘xshash alomatlar beradi, ammo ularga davolash usullari boshqacha:

Isitma konvulsiyalari

6 oydan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalarda isitma paytida yuzaga keladi. Oddiy isitma konvulsiyasi butun tanani qamrab olib, 15 daqiqadan kam davom etadi. Murakkab isitma konvulsiyasi esa tananing bir qismini qamrab oladi yoki 15 daqiqadan ko‘p davom etadi.

Psixogen konvulsiyalar

Ular ruhiy zo‘riqish yoki psixologik muammolar natijasida yuzaga keladi va miyaning elektr faolligi bilan bog‘liq emas. Ko‘pincha posttravmatik stress, depressiya va shunga o‘xshash psixik kasalliklarda uchraydi.

Bolalar va kattalarda konvulsiyalar turlari

Bolalar va kattalarda konvulsiyalar ko‘pincha quyidagi turlarga bo‘linadi:

• Markaziy xabardor konvulsiyalar
• Markaziy ongni qisman yo‘qotish bilan konvulsiyalar
• Tonik-klonik konvulsiyalar
• Gelastik va dakristik konvulsiyalar
• Tonik va klonik konvulsiyalar
• Absans konvulsiyalar
• Mioklonik konvulsiyalar
• Atonik konvulsiyalar
• Isitma konvulsiyalari (bolalarda)
• Psixogen konvulsiyalar (ayniqsa kattalarda)

Konvulsiyalarning sabablari

Har qanday miya faoliyatining buzilishi konvulsiyaga sabab bo‘lishi mumkin. Sabablarga quyidagilar kiradi:

• Neyroloji kasalliklar
• Yangi tug‘ilgan va chaqaloqlarda tug‘ma travmalar
• Tug‘ma yurak nuqsonlari
• Miyaga infektsiyalar (masalan, meningit)
• Isitma
• Altsgeymer kasalligi
• Miya insultlari
• Miya o‘smalari
• Bosh jarohatlari
• Narkotik va spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilish
• Qon shakarining pasayishi
• Elektrolit muvozanatining buzilishi
• Dori vositalari

Ba’zan konvulsiya sababi noma’lum bo‘lishi mumkin.

Konvulsiyalarning xavf va asoratlari

Konvulsiya davomida xavfsizlik bilan bog‘liq muammolar yuzaga kelishi mumkin:

• Yiqqilish va shikastlanish
• Tilni tishlash
• Homiladorlikdagi asoratlar
• Suvda nafas olish qiyinlashishi
• Avtomobil boshqarishdagi xavf
• Stress, xavotir va depressiya
• Kutilmagan o‘lim xavfi (SUDEP)

Konvulsiya boshlanishidan oldin nima qilish kerak?

• Atrofdagi xavfli narsalarni olib tashlang
• Bo‘ynidagi kiyimni bo‘shating
• Boshqalarga voqea haqida xabar bering
• Agar haydab ketayotgan bo‘lsangiz, mashinani to‘xtating
• Suv yoki olov manbasidan uzoqlashing
• Oldindan belgilangan yordam rejangizga amal qiling
• Yotish yoki o‘tirish holatiga o‘ting

Yordam ko‘rsatish qoidalari

• Atrofdagi qattiq yoki o‘tkir narsalarni olib tashlang
• Agar odam turib turgan bo‘lsa, uni ehtiyotkorlik bilan yerga qo‘ying
• Yerda bo‘lsa, uni chap yoniga burib qo‘ying, shu orqali nafas olish osonlashadi
• Ko‘zoynaklarini echib oling
• Boshini yumshoq biror narsaga qo‘ying
• Bo‘ynidagi kiyimlarni bo‘shating
• Konvulsiya davomida uni ushlamang
• Tiliga hech narsa solmang
• To‘liq uyg‘onganicha ovqat yoki suv bermang
• Uyg‘onayotganida muloyim gapiring

Konvulsiya boshlanish vaqtini kuzatib boring, odatda u bir necha daqiqa davom etadi.

TEZ YORDAMNI QO‘NG‘IROQ QILING:

Konvulsiya 3 daqiqadan uzoq davom etsa, yoki quyidagi holatlarda darhol yordam so‘rang:

• Birinchi konvulsiya bo‘lsa
• Konvulsiyadan keyin tez orada boshqa konvulsiya boshlansa
• Nafas olishda qiyinchilik yuzaga kelsa
• Konvulsiyadan keyin uyg‘onmasa
• Homilador bo‘lsa
• Qandli diabet yoki yurak kasalligi kabi surunkali kasalliklar mavjud bo‘lsa

Qachon vrachga murojaat qilish kerak?

Agar konvulsiya 3 daqiqadan ko‘p davom etsa, zudlik bilan shifokorga murojaat qiling. Shuningdek, birinchi konvulsiya yuzaga kelganda yoki konvulsiya jarayonida jarohat olgan bo‘lsangiz, homiladorlik paytida konvulsiya bo‘lgan bo‘lsa yoki yangi simptomlar paydo bo‘lsa, shifokorga murojaat qilishingiz zarur.

Xulosa

Konvulsiyalar turli belgilarda kechadi: boshqarilmaydigan titrashlar, mushaklarning qattiqlashishi, yiqilish, bexosdan kulish yoki yig‘lash, bo‘sh nazar bilan qarash va qo‘l harakatlari kabi. Agar kimdir konvulsiyaga uchrayotgan bo‘lsa, atrofini xavfsiz qilib, uni ehtiyotkorlik bilan yerga yotqizing. Uni ushlash yoki og‘izga biror narsa solishdan saqlaning. Agar konvulsiya 3 daqiqadan uzoq davom etsa, darhol tez yordam chaqiring.

Siz Sog‘lom Turmush va Wellness bo'yicha qiziqarli mavzular va tahliliy materiallarni 29-11-2021 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Konvulsiyalar turlari va ularga birinchi yordam ko‘rsatish usullari " sizga Sog‘lom Turmush va Wellness sohasidagi yangi tushunchalar va foydali maslahatlarni beradi. Har bir Mavzu diqqat bilan tahlil qilingan va foydalanuvchiga amaliy ma'lumot yetkazishga qaratilgan.

Konvulsiyalar turlari va ularga birinchi yordam ko‘rsatish usullari mavzusi sizning Sog‘lom Turmush va Wellness bo'yicha qarorlaringizni yanada oqilona qilishga yordam beradi. Saytimizdagi barcha mavzular, unikal va foydalanuvchi uchun qimmatli kontent hisoblanadi.