Karbon Kreditlari: Tabiatni Himoya Qilishdagi Muhim Qadam

Karbon Kreditlari Nima?

Karbon kreditlari — bu egalariga muayyan miqdorda karbon dioksid yoki boshqa issiqxona gazlarini chiqarish huquqini beruvchi ruxsatnomalardir. Bitta kredit bir tonna karbon dioksid yoki unga teng issiqxona gazlari miqdorini chiqarishga imkon beradi. Ular karbon ruxsatnomalari sifatida ham tanilgan.

Ushbu tizimning asosiy maqsadi — atmosfera gazlarining zararli miqdorini kamaytirishdir.

Asosiy Nuqtalar

• Karbon kreditlari issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish uchun yaratilgan mexanizmdir.
• Kompaniyalar belgilangan kreditlar sonini oladi, vaqt o‘tishi bilan bu son kamayadi; ortiqcha kreditlar esa boshqa kompaniyalarga sotilishi mumkin.
• Karbon kreditlari kompaniyalarni chiqindilarni kamaytirishga moliyaviy rag‘bat yaratadi.
• Bu tizim 1990-yillarda oltingugurt chiqindilarini kamaytirishga mo‘ljallangan cap-and-trade modeli asosida ishlaydi.
• 2021-yilgi Glasgow COP26 sammitida global karbon kreditlari bozorini yaratish bo‘yicha kelishuvga erishildi.

Karbon Kreditlari Qanday Ishlaydi?

Birlashgan Millatlar Tashkiloti davlatlarga ma’lum miqdorda kreditlar beradi, har bir davlat esa o‘zining karbon chiqindilarini nazorat qiladi va yillik hisobot beradi. Hukumatlar kompaniyalarga belgilangan cheklovgacha gaz chiqarishga ruxsat beradi; agar kompaniya bu chegaradan oshsa, kredit sotib olishi kerak.

Agar kompaniya kreditlardan ortiqcha sotib olsa, ularni karbon birjasida sotishi mumkin. Bu tizim cap-and-trade deb ataladi.

Amerikadagi Karbon Kreditlari

Qiziqarli tomoni, AQShda cap-and-trade dasturlari hali ham bahslashilmoqda, ammo 13 shtat ushbu tizimni qo‘llab-quvvatlaydi. Ulardan 11 tasi Regionlararo Issiqxona Gazlari Initsiativasi (RGGI) orqali birlashgan shimoliy-sharqiy shtatlardir.

Kaliforniya Cap-and-Trade Dasturi

Kaliforniya 2013-yilda o‘z cap-and-trade dasturini boshladi. Ushbu qoidalar yirik elektr stansiyalari, sanoat korxonalari va yoqilg‘i taqsimotchilariga tatbiq etiladi. Kaliforniya dasturi dunyoda Yevropa Ittifoqi, Janubiy Koreya va Xitoydan keyin to‘rtinchi yirik tizim hisoblanadi.

Qiziqarli Ma’lumot

Cap-and-trade tizimi bozor mexanizmi sifatida qaraladi, u chiqindilarni pul qiymatiga aylantiradi. Qo‘llab-quvvatlovchilar bu tizim kompaniyalarni toza texnologiyalarga sarmoya kiritishga undaydi, raqiblar esa bu tizimda ortiqcha kreditlar paydo bo‘lib, ular faqat daromad manbaiga aylanadi, deb hisoblaydi.

Amerikaning Toza Havo Qonuni

1990-yilda qabul qilingan Toza Havo Qonuni AQShni havo chiqindilarini tartibga solishda dunyoda yetakchi qildi. Bu qonun cap-and-trade dasturining ilk namunasi bo‘lib, unda ruxsatnomalar “allowances” deb ataladi.

Atrof-muhitni muhofaza qilish jamg‘armasi (Environmental Defense Fund) ushbu dastur tufayli 1980-yillarda kislota yomg‘irining asosiy sababi bo‘lgan oltingugurt dioksidi chiqindilari sezilarli darajada kamayganini ta’kidlaydi.

Inflatsiyaga Qarshi Qonun

2022-yil 16-avgustda imzolangan ushbu qonun defitsitni kamaytirish, inflyatsiya bilan kurashish va karbon chiqindilarini qisqartirishga qaratilgan. U yuqori chiqindili kompaniyalarni issiqxona gazlarini yer ostiga saqlash yoki boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishda foydalanish uchun rag‘batlantiradi.

Qonunda karbon tutish uchun beriladigan soliq imtiyozlari sezilarli darajada oshirildi: yer ostiga saqlangan har bir tonna uchun $85, ishlab chiqarishda ishlatilgan har bir tonna uchun esa $60 miqdorida.

Bu rag‘batlar investorlarni karbon tutish loyihalariga yanada ko‘proq sarmoya kiritishga undaydi.

Kimlar Karbon Kreditlarini Sotishi Mumkin?

Karbon kreditlari faqat biznes va davlatlar tomonidan sotilishi yoki sotib olinishi mumkin. Boshqa tomondan, volontyor karbon bozorida sotiladigan karbon kompensatsiyalari har kim tomonidan sotib olinishi mumkin. Ushbu kompensatsiyalar qirollik xarajatlarini o‘zgartirmasdan, atrof-muhitni muhofaza qilish loyihalarini moliyalashtirishga xizmat qiladi.

Muhim Eslatma

Davlatlar karbon kreditlarini biznesga sotadi, ular esa bozor orqali kreditlarni qayta sotishi mumkin. Volontyor karbon kompensatsiyalari esa tashkilotlar, loyihalar yoki shaxslar tomonidan o‘z yashil tashabbuslarini moliyalashtirish uchun sotiladi.

Masalan, yer egalari o‘z yerlarini qamrab olgan reforestation yoki boshqa karbon kamaytirish loyihalariga jalb qilib, karbon kreditlarini sotish orqali daromad olishlari mumkin.

Nega Kompaniyalar Karbon Kreditlarini Sotib Olishadi?

Kompaniyalar qonuniy ravishda ko‘proq issiqxona gazlari chiqarish uchun karbon kreditlarini sotib oladi. Shuningdek, ular karbon chiqindilarini nolga tenglashtirish uchun karbon kompensatsiyalarini ham sotib olishadi.

Jamoatchilik va institutsional bosim ortib borayotgani sababli ko‘plab kompaniyalar net-zero (nol karbon chiqindi) maqsadlariga erishishga intilmoqda.

Ba’zi kompaniyalar chiqindilarni kamaytirishda o‘z ish faoliyatini o‘zgartirsa-da, ko‘pchiligi buning to‘liq amalga oshirishga qodir emas. Shu sababdan, ular karbon kompensatsiyalari orqali daraxt ekish yoki tabiatni asrash loyihalariga mablag‘ ajratadi.

Butun Dunyo Bo‘yicha Karbon Kreditlari Tashabbuslari

BMTning Iqlim O‘zgarishi Bo‘yicha Hukumatlararo Paneli (IPCC) 1997-yilda Kyot protokoli bilan global karbon chiqindilarini kamaytirish uchun taklif ishlab chiqdi. Ushbu kelishuvga imzo chekkan davlatlar chiqindilarni qisqartirish bo‘yicha majburiyat oldi.

Kyot protokoli davlatlarni sanoatlashgan va rivojlanayotgan iqtisodiyotlar sifatida ajratdi. Sanoatlashgan davlatlar o‘zaro chiqindilarni sotish bozorida faoliyat yuritdi. Agar davlat o‘z chiqindilaridan kamroq gaz chiqarsa, ortiqcha kreditlarni boshqa davlatlarga sotishi mumkin edi.

Rivojlanayotgan davlatlar esa Toza Rivojlanish Mexanizmi orqali sertifikatlangan emissiya kamaytirish kreditlarini oldi va alohida bozorda savdo qildi.

Kyot protokolining birinchi davri 2012-yilda yakunlandi, AQSh esa 2001-yilda kelishuvdan chiqib ketdi.

Parij Iqlim Shartnomasi

Kyot protokoli 2012-yilda Doha o‘zgartirishlari bilan yangilandi va 2020-yilda 148 davlat tomonidan ratifikatsiya qilindi.

2015-yilda esa 190 dan ortiq davlat Parij bitimini imzoladi, u chiqindilarni standartlashtirdi va savdoni rasmiylashtirdi. AQSh 2017-yilda bitimdan chiqdi, ammo 2021-yilda qayta qo‘shildi. 2025-yilda esa yana bitimdan chiqdi.

Tez Fakt

Parij bitimi 180 dan ortiq davlat rahbarlarining issiqxona gazlarini kamaytirish va global haroratni sanoatdan oldingi davrga nisbatan 2°C dan kamroq oshirishga qaratilgan xalqaro kelishuvidir.

Glazgow COP26 Iqlim Sammiti

2021-yil noyabr oyida o‘tkazilgan sammitda 200ga yaqin davlat Parij bitimining 6-moddasini amalga oshirishga kelishib oldi. Bu modda davlatlarga chiqindilarni kamaytirgan boshqa davlatlardan kredit sotib olish imkonini beradi.

Bu kelishuv daraxtzorlarni himoya qilish va qayta tiklanadigan energiya loyihalariga sarmoya kiritishni rag‘batlantirishni maqsad qilgan.

Braziliya ushbu bozorning yetakchi ishtirokchisiga aylanishni rejalashtirmoqda.

Bitimda ikki tomonlama kredit savdolariga soliq qo‘ymaslik, umumiy kreditlarning 2% ni bekor qilish, shuningdek daromadlarning 5% ni rivojlanayotgan davlatlarga mo‘ljallangan moslashuv fondiga ajratish kabi qoidalar mavjud.

Karbon Kreditlaridan Kimlar Foydalanadi?

Davlatlar tomonidan berilgan karbon kreditlari kompaniyalar o‘rtasida sotiladi va mablag‘ sotuvchiga tushadi. Volontyor karbon kompensatsiyalaridan tushgan mablag‘ esa ushbu loyihalarni amalga oshiruvchi tashkilot yoki shaxslarga yo‘naltiriladi.

Karbon Kreditlari Foydali yoki Zararlimi?

Rasmiy karbon kreditlari tizimi chiqindilarni kamaytirishga moliyaviy rag‘bat yaratadi va foydali deb hisoblanadi. Volontyor kompensatsiyalar esa chiqindilarni to‘liq kamaytirmaydi, faqat ularni to‘ldiradi, bu esa yaxshi, ammo mukammal emas.

Karbon Kreditining Qiymati Qancha?

Karbon kreditlarining narxi vaqt, hudud, qoidalar va talabga qarab o‘zgarib turadi. 2024-yilda Kaliforniyada o‘rtacha narx tonnasi $42, Yevropada esa $76 atrofida bo‘lishi kutilmoqda.

Xulosa

Karbon kreditlari issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirishga yo‘naltirilgan innovatsion tizimdir. U orqali kompaniyalar o‘z chiqindilarini belgilangan limitlarda ushlab turadi va ortiqcha kreditlarni sotadi. Bu tizim kompaniyalarni chiqindilarni kamaytirishga rag‘batlantiradi, ularni toza texnologiyalarga sarmoya kiritishga undaydi va umumiy chiqindilarni ozaytirishga yordam beradi.

Shuningdek, karbon hisoboti va monitoring tizimlari kompaniyalar, hukumatlar va jamoatchilik uchun o‘z ekologik ta’sirini aniqlashda muhim vositadir.

Siz Davlat va Siyosat bo'yicha qiziqarli mavzular va tahliliy materiallarni 30-04-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Karbon Kreditlari: Tabiatni Himoya Qilishdagi Muhim Qadam " sizga Davlat va Siyosat sohasidagi yangi tushunchalar va foydali maslahatlarni beradi. Har bir Mavzu diqqat bilan tahlil qilingan va foydalanuvchiga amaliy ma'lumot yetkazishga qaratilgan.

Karbon Kreditlari: Tabiatni Himoya Qilishdagi Muhim Qadam mavzusi sizning Davlat va Siyosat bo'yicha qarorlaringizni yanada oqilona qilishga yordam beradi. Saytimizdagi barcha mavzular, unikal va foydalanuvchi uchun qimmatli kontent hisoblanadi.