Ichki Zo‘ravonlikning Asosiy Turlari va Belgilari

Zo‘ravonlik faqat jismoniy bo‘lib qolmay, boshqa ko‘plab shakllarda ham namoyon bo‘lishi mumkin.

Ichki zo‘ravonlik – bu yaqin inson ustidan nazorat va hokimiyatni saqlab qolish uchun qo‘llaniladigan xatti-harakatlar naqshidir. Afsuski, bu hodisa keng tarqalgan bo‘lib, har uchinchi ayol va har to‘rtinchi erkak hayoti davomida yaqin sherik tomonidan kuchli jismoniy zo‘ravonlikka duch kelganini bildiradi.

Bu turdagi zo‘ravonlik ko‘pincha romantik sheriklar o‘rtasida yuz beradi, ammo u bolalar, qarigan qarindoshlar yoki boshqa oila a'zolariga ham ta'sir qilishi mumkin. Bunday holatlar oilaviy zo‘ravonlik deb ataladi.

Ichki zo‘ravonlikning ko‘plab turlari mavjud bo‘lib, jismoniy zo‘ravonlik ko‘pincha uning sinonimi deb qabul qilinadi va uning aniq belgilarini aniqlash oson. Biroq, jismoniy zarar yetkazmasa ham, boshqa zo‘ravonlik turlari ham kuchli zarar yetkazishi mumkin.

Umumiy Ko‘rinish

Ichki zo‘ravonlik millionlab odamlarni har yili ta’sir qiladigan jiddiy muammo hisoblanadi. Jismoniy zo‘ravonlik eng keng tarqalgan turlardan biri bo‘lsa-da, ruhiy zo‘ravonlik, moliyaviy bosim, ijtimoiy izolyatsiya va ta'qib qilish kabi shakllari ham mavjud. Ushbu maqola ichki zo‘ravonlikning asosiy turlarini tanib olish va yordam olish uchun kerakli bilimlarni beradi.

Ichki Zo‘ravonlikning Eng Ko‘p Uchraydigan Turlari

Ko‘pchilik ichki zo‘ravonlik deyanda avvalo jismoniy zo‘ravonlikni tasavvur qiladi. Bu haqiqat bo‘lsa-da, yaqin insonlar o‘rtasidagi munosabatlarda boshqa turdagi zo‘ravonliklar ham uchraydi.

Ichki zo‘ravonlikning eng keng tarqalgan turlari quyidagilar:

Jismoniy Zo‘ravonlik

Bu zo‘ravonlik turi quyidagi shakllarni o‘z ichiga oladi:

• Tutib olish
• Itarish
• Qoqish
• Surish
• Urish
• Pichoq bilan jarohatlash
• Yondirish
• Tishlash

Shuningdek, boshqa jismoniy zo‘ravonlik shakllari:

• Uyqu yoki ovqat kabi jismoniy ehtiyojlarni rad etish
• Dori-darmonlarni berishni to‘xtatish
• Qarorni uyga kiritmaslik
• Kasallik yoki jarohatga yordam bermaslik

Jinsiy Zo‘ravonlik

Jinsiy zo‘ravonlik va zo‘rlash ichki zo‘ravonlikning keng tarqalgan va jiddiy shakllaridan biridir. Har yili taxminan 1,5 million ayol o‘z munosabatlarida jinsiy zo‘ravonlikka uchraydi.

2022-yilgi Milliy Intim Sherik Jinsiy Zo‘ravonlik So‘rovi natijalariga ko‘ra, ayollar jinsiy tajovuzga erkaklarga nisbatan ko‘proq duch keladi. AQShda har to‘rt ayoldan biri va har 26 erkakdan biri hayoti davomida to‘liq yoki urinish darajasida zo‘rlash qurboni bo‘lgan.

Qariyalar orasida taxminan 2% jismoniy hujumga, 1% jinsiy zo‘ravonlikka, va 5% e'tiborsizlikka uchraydi. Bolalar orasida esa har yili taxminan 10% ichki zo‘ravonlikka duch keladi.

Ruhiy Zo‘ravonlik

Ruhiy zo‘ravonlik so‘zlar va harakatlar orqali boshqa insonning o‘zini qadrlashini pastlatish, haqorat qilish yoki ruhiy zarar yetkazishdir. Bu turdagi zo‘ravonlik insonning ruhiy va psixologik holatiga bevosita ta'sir qiladi.

Ruhiy zo‘ravonlik belgilariga quyidagilar kiradi:

• Gaslighting (haqiqatni inkor qilish)
• Jismoniy zarar yetkazish bilan tahdid qilish
• Yaqqol tahdidlar yoki yaqinlariga zarar yetkazish bilan qo‘rqitish
• Ortacha bo‘lmagan talablar qo‘yish
• His-tuyg‘ularni inkor etish
• Doimiy tanqid va haqorat qilish
• Notinchlik yaratish
• Qayg‘u va hissiy bosim o‘tkazish
• Javobsiz qoldirish
• Kontrol va izolyatsiya qilish
• O‘z joniga qasd qilish bilan qo‘rqitish
• Shaxsiy ehtiyojlarni e’tiborsiz qoldirish

Tadqiqotlarga ko‘ra, 40% ayollar va 32% erkaklar o‘z munosabatlarida kuchli agressiyani boshdan kechirgan. Shuningdek, 41% ayollar va 43% erkaklar sheriklarining bosimi ostida bo‘lgan.

Ruhiy zo‘ravonlik faqat yaqin munosabatlarda emas, balki qarigan insonlar va bolalar orasida ham keng tarqalgan.

Moliyaviy Zo‘ravonlik

Moliyaviy zo‘ravonlikda tajovuzkor sherik moliyaviy imkoniyatlar ustidan nazoratni qo‘lga olib, qurbonni cheklaydi yoki moliyaviy erkinlikdan mahrum qiladi. Bu qurbonning pulga kirishini cheklash, ishga borishini to‘xtatish yoki moliyaviy resurslarni noto‘g‘ri sarflash ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.

Qarilar ayniqsa moliyaviy zo‘ravonlikka duchor bo‘lib, ular moliyaviy vositalarining ruxsatsiz ishlatilishi, imzolarining soxtalashtirilishi kabi holatlarga duch keladi.

Izolyatsiya

Izolyatsiya ichki zo‘ravonlikning o‘ziga xos turi bo‘lib, unda tajovuzkor sherik qurbonni oilasi, do‘stlari va ijtimoiy aloqalaridan uzoqlashtiradi. Bu orqali ularni boshqalarning yordamidan mahrum qiladi va nazoratni kuchaytiradi.

Bundan tashqari, ba’zan qurbon o‘zini himoya qilish uchun ijtimoiy aloqalarni kamaytiradi, shikastlanish belgilari ko‘rinmasligi uchun o‘zini izolyatsiya qiladi.

Ta'qib Qilish

Ta'qib qilish ruhiy va psixologik zo‘ravonlikning bir ko‘rinishidir. Statistik ma'lumotlarga ko‘ra, ayollar erkaklarga nisbatan ko‘proq ta'qibga uchraydi. AQShda har olti ayoldan bir va har 17 erkakdan biri hayoti davomida ta'qibga uchragan.

Ta'qib qilish doimiy va istalmagan kuzatuv, qo‘rqitish, uyga bostirib kirish, maktublarini o‘qish, hayotiy faoliyatini kuzatish kabi harakatlarni o‘z ichiga oladi.

Bu holat qurbonlarda uyqusizlik, stress, depressiya, g‘azab, ovqatlanish buzilishlari va boshqa ruhiy muammolarni keltirib chiqaradi.

Ichki Zo‘ravonlikka Sabab Bo‘luvchi Omillar

Zo‘ravonlikka hech qanday asos yoki oqlov bo‘la olmaydi, ammo ko‘pchilik tajovuzkorlar o‘z qurbonlarini nazorat qilish uchun bunday harakatlarga qo‘l uradi. Bu istak ko‘pincha g‘azabni boshqara olmaslik, o‘zini past baholash, rashk, shaxsiy kamchiliklar, shaxsiyat buzilishlari, o‘rganilgan xulq-atvor yoki spirtli ichimlik va giyohvand moddalar ta’siridan kelib chiqadi.

Zo‘ravonlik rivojlanishiga ta’sir qiluvchi xavf omillari:

• Past ta’lim darajasi
• Bolalikda zo‘ravonlikka duchor bo‘lish
• Giyohvandlik va spirtli ichimlik iste’moli
• Ayollarni past baholash
• Zo‘ravon muhitda ulg‘ayish
• Bolalikda ichki zo‘ravonlik guvohi bo‘lish

Qisqacha

Tajovuzkorlar qurbon ustidan nazorat o‘rnatish uchun jismoniy, ruhiy, jinsiy, moliyaviy zo‘ravonlik yoki ta'qib, izolyatsiya qilish usullaridan foydalanadi.

Ichki Zo‘ravonlikni Qanday Aniqlash Mumkin?

Ichki zo‘ravonlik turli ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin, ba’zilari aniq, boshqalari esa kamroq seziladi. Quyidagi belgilar siz yoki yaqinlaringiz zo‘ravonlik ostida ekanligini ko‘rsatishi mumkin:

• Ancha yoki yashirin yirik shikastlanishlar
• Sherik huzurida qo‘rqinchli yoki ehtiyotkorona xulq-atvor
• Jamoat oldida sherikning yomon xatti-harakatlari uchun doimiy bahona topish
• Moliya ustidan cheklangan nazorat
• Oila va do‘stlar bilan kam uchrashish
• Doimiy qo‘rquv: noto‘g‘ri gapirish, sherikka qarshi chiqish, jinsiy aloqadan bosh tortishdan qo‘rqish

Zo‘ravon sherik moliyaviy, ijtimoiy, va jinsiy jihatdan nazoratni o‘rnatadi. U sherikining ish joyiga tez-tez, ba’zan kutilmagan tarzda qo‘ng‘iroq qilish yoki tashrif buyurish orqali uni nazorat qilishi mumkin.

Yordam Qanday Olish Mumkin?

Zo‘ravon munosabatlardan qutulish juda qo‘rqinchli jarayon bo‘lishi mumkin, lekin uni yolg‘iz boshdan kechirish shart emas.

Quyidagi qadamlarni amalga oshirish tavsiya etiladi:

• Yashirin qochish rejasi tuzing: xavfsiz joylar va yordam bera oladigan shaxslarni belgilang.
• Zo‘ravonlik dalillarini saqlang: shikastlanish suratlari, tahdidli xabarlar va boshqa dalillarni maxfiy saqlang.
• Mahalliy yordam markazlari bilan bog‘laning: imkon qadar sir saqlagan holda yordam so‘rang.
• Yordam telefon liniyasiga qo‘ng‘iroq qiling: maxfiy va malakali yordamni ta’minlaydi.

Agar siz yoki yaqinlaringiz ichki zo‘ravonlik qurboni bo‘lsa, milliy yordam telefon liniyasiga 1-800-799-7233 raqami orqali murojaat qiling. Favqulodda vaziyatlarda 911 raqamiga qo‘ng‘iroq qilish mumkin.

Yaqinlaringiz zo‘ravonlikda bo‘lsa, ularni qo‘llab-quvvatlash uchun xavfsiz vaqtni belgilash, qochish rejasini tuzishda yordam berish, mahalliy yordam markazlari haqida ma’lumot ulashish va zarur bo‘lsa favqulodda xizmatlarga murojaat qilish mumkin.

Xulosa

Ichki zo‘ravonlik butun dunyo bo‘ylab keng tarqalgan muammo bo‘lib, u jismoniy, ruhiy, jinsiy, moliyaviy yoki boshqa shakllarda namoyon bo‘lishi mumkin. Zo‘ravonlik qurbonining jismoniy va psixologik salomatligiga jiddiy zarar yetkazadi. Zo‘ravonlikdan chiqish uchun qiyin qaror qabul qilish katta jasorat talab etadi.

Ko‘plab xizmatlar va tashkilotlar qurbonlarga yordam berishga tayyor. Siz yoki yaqinlaringiz yordamga muhtoj bo‘lsa, mahalliy markazlar, yordam liniyalari va favqulodda xizmatlar orqali xavfsiz hayot sari qadam qo‘yishingiz mumkin.

Siz Munosabatlar bo'yicha qiziqarli mavzular va tahliliy materiallarni 10-01-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Ichki Zo‘ravonlikning Asosiy Turlari va Belgilari " sizga Munosabatlar sohasidagi yangi tushunchalar va foydali maslahatlarni beradi. Har bir Mavzu diqqat bilan tahlil qilingan va foydalanuvchiga amaliy ma'lumot yetkazishga qaratilgan.

Ichki Zo‘ravonlikning Asosiy Turlari va Belgilari mavzusi sizning Munosabatlar bo'yicha qarorlaringizni yanada oqilona qilishga yordam beradi. Saytimizdagi barcha mavzular, unikal va foydalanuvchi uchun qimmatli kontent hisoblanadi.