Gomoziq Genlar: Mohiyati, Misollar va Ularning Sog'liqka Ta'siri

Gomoziq Genlar Nima?

Inson organizmi odatda bir xil genlarga ega, ammo ayrim genlar o‘zgaruvchan bo‘lib, ular tashqi ko‘rinish va sog‘lik xususiyatlarimizni belgilaydi.

Har bir genning turli versiyalari allel deb ataladi. Har bir gen uchun siz ikki allel olasiz: biri onangizdan, biri otangizdan.

Agar bu allellar bir xil bo‘lsa, siz gomoziq genotipga egasiz. Masalan, siz ikkita jigarrang ko‘z rangi alleliga ega bo‘lishingiz mumkin.

Allellar orasida dominant va resessiv turlari mavjud. Dominant allel kuchliroq ifodalanadi va resessiv allelni yashiradi. Ammo gomoziq holatda, ya’ni ikki bir xil allel bo‘lsa, bu o‘zaro ta’sir bo‘lmaydi. Siz ikki dominant allelga (gomoziq dominant) yoki ikki resessiv allelga (gomoziq resessiv) ega bo‘lasiz.

Quyida gomoziq genotip haqida qo‘shimcha ma’lumotlar, misollar va kasallik xavflari bilan tanishing.

Gomoziq va Geteroziq Genlar Farqi

Geteroziq deganda, bir genning ikki alleli turlicha bo‘lishi tushuniladi. Ya’ni siz ota va onangizdan har xil allel olasiz.

Geteroziq genotipda dominant allel resessivni yengadi va dominant xususiyat namoyon bo‘ladi. Resessiv xususiyat ko‘rinmaydi, ammo siz uning tashuvchisi bo‘lasiz va bu genni farzandlaringizga o‘tkazishingiz mumkin.

Gomoziq genotip esa ikki bir xil allelga ega bo‘lib, aynan shu allellarning xususiyati ifodalanadi.

Gomoziq Genlarga Misollar

Gomoziq genotip quyidagi holatlarda yuzaga keladi:

Ko‘z rangi

Jigarrang ko‘z rangi alleli ko‘k ko‘zgacha resessiv allel ustun turadi. Siz jigarrang ko‘zli bo‘lishingiz mumkin, agar siz gomoziq bo‘lsangiz (ikki allel jigarrang) yoki geteroziq bo‘lsangiz (bitta jigarrang, bitta ko‘k).

Ko‘k ko‘z rangi resessiv bo‘lib, ko‘k ko‘zga ega bo‘lish uchun ikki ko‘k allelga ega bo‘lishingiz kerak.

Chaqaloq dog‘lari

Chaqaloq dog‘lari teridagi kichik jigarrang dog‘lardir, ular melanin pigmentidan hosil bo‘ladi.

MC1R geni chaqaloq dog‘larini boshqaradi va bu xususiyat dominantdir. Agar sizda chaqaloq dog‘lari bo‘lmasa, demak sizda bu genning resessiv, ya’ni dog‘larni keltirib chiqarmaydigan ikki alleli bor.

Soch rangi

Qizil soch rangi resessiv xususiyat hisoblanadi. Agar siz qizil soch uchun geteroziq bo‘lsangiz, demak bir allelingiz dominant (masalan, jigarrang) va biri qizil.

Bu allelni siz farzandlaringizga o‘tkazishingiz mumkin. Agar farzandingiz ham ota-onasidan qizil allel olgan bo‘lsa, u gomoziq bo‘lib, qizil sochga ega bo‘ladi.

Gomoziq Genlar va Kasalliklar

Ba’zi kasalliklar genlardagi mutatsiyalar natijasida yuzaga keladi. Agar mutatsiyalangan allel resessiv bo‘lsa, kasallik ko‘proq gomoziq resessiv genotipga ega odamlarni ta’sir qiladi.

Geteroziq bo‘lsangiz, dominant allel kasallik belgilarini kamaytirishi yoki umuman ko‘rsatmasligi mumkin.

Gomoziq resessiv holatda sizda kasallik xavfi yuqori bo‘ladi, chunki dominant allel uning ta’sirini yashirmaydi.

Quyidagi genetik kasalliklar gomoziq genotipga ega shaxslarda ko‘proq uchraydi:

Tsistik fibroz

CFTR geni hujayralardagi suyuqlik harakatini boshqaruvchi oqsillarni ishlab chiqaradi.

Agar siz ikkita mutatsiyalangan nusxani olsangiz, sizda tsistik fibroz kasalligi rivojlanadi. Har bir tsistik fibroz kasalligi bilan og‘rigan inson gomoziq mutatsiyaga ega.

Kasallik quyidagilarga olib keladi:

• tez-tez o‘pka infeksiyalari
• oshqozon osti bezi shikastlanishi
• o‘pkada chandiqlar va kistalar
• hazm muammolari

Qamish shaklidagi qon tanqisligi (Sickle Cell Anemia)

HBB geni qizil qon hujayralaridagi gemoglobinning beta qismiga javob beradi, bu qon orqali kislorod yetkazilishida muhimdir.

Agar sizda ikkita mutatsiyalangan HBB alleli bo‘lsa, beta-globin noto‘g‘ri ishlab chiqariladi, bu qizil qon hujayralarining kamayishi va qon aylanishining yomonlashishiga olib keladi.

Fenilketonuriya (PKU)

Fenilketonuriya PAH genining mutatsiyasi natijasida yuzaga keladi.

Bu gen fenilalanin aminokislotasini parchalaydigan fermentni ishlab chiqaradi. Mutatsiya ferment ishlab chiqilmasligiga olib keladi va fenilalanin organizmda to‘planadi.

PKU bilan og‘rigan odamlar fenilalaninni dietadan cheklashlari kerak, aks holda quyidagi muammolar yuzaga keladi:

• teri toshmalari
• nerv tizimi muammolari
• hidi o‘ziga xos nafas, teri yoki siydik
• giperaktivlik
• ruhiy kasalliklar

MTHFR geni mutatsiyasi

MTHFR geni homotsisteinni parchalaydigan ferment ishlab chiqarishni boshqaradi.

Agar bu gen mutatsiyaga uchrasa, ferment yetishmasligi tufayli homotsistein qonda ko‘payadi.

Eng ko‘zga ko‘ringan mutatsiyalar:

• C677T — ikki nusxasi bo‘lsa, homotsistein darajasi yuqori va folat darajasi past bo‘ladi. Shimoliy Amerika oq tanlilarining 10-15 foizi va ispan tilli aholining 25 foizi shu holatda.
• A1298C — ikki nusxasining homotsistein darajasiga ta’siri kamroq, ammo C677T bilan birga bo‘lsa, ta’siri kuchayadi.

MTHFR mutatsiyalari quyidagi kasalliklar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin:

• yurak-qon tomir kasalliklari
• qon ivish muammolari
• homiladorlikda asoratlar, masalan, preeklampsiya
• neyro-rivojlanish nuqsonlari, masalan, orqa miya yopiq emasligi
• depressiya va demensiya
• osteoporoz
• migren
• polikistik tuxumdon sindromi
• ko‘p skleroz

Asosiy Xulosa

Har bir inson ikki allelga ega bo‘lib, gomoziq genotipda ular bir xil bo‘ladi. Bu geteroziq holatdan farq qiladi, unda allellar turlicha bo‘ladi.

Resessiv xususiyatlar, masalan ko‘k ko‘z yoki qizil soch, faqat gomoziq shaxsda ifodalanadi, chunki dominant allel yo‘q va resessiv allel o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.

Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha qiziqarli mavzular va tahliliy materiallarni 18-01-2020 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Gomoziq Genlar: Mohiyati, Misollar va Ularning Sog'liqka Ta'siri " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi yangi tushunchalar va foydali maslahatlarni beradi. Har bir Mavzu diqqat bilan tahlil qilingan va foydalanuvchiga amaliy ma'lumot yetkazishga qaratilgan.

Gomoziq Genlar: Mohiyati, Misollar va Ularning Sog'liqka Ta'siri mavzusi sizning Jinsiy Salomatlik bo'yicha qarorlaringizni yanada oqilona qilishga yordam beradi. Saytimizdagi barcha mavzular, unikal va foydalanuvchi uchun qimmatli kontent hisoblanadi.