Tajribali Shifokor: Diabet va Hayotdan Olingan Muhim Sabaklar

Dr. Robert Eckelni Amerika Diabet Assotsiatsiyasidagi (ADA) ko‘plab yetakchi shifokorlar orasida noyob qiladigan narsa nima? Endokrinologiya va yurak kasalliklari sohasida 40 yildan ortiq tajribaga ega bo‘lishidan tashqari, u o‘zi ham 60 yildan ortiq Type 1 diabet kasalligi bilan yashaydi, shuningdek, besh farzandining ikki nafari ham ushbu kasallikka chalingan.

Bu esa Eckelga ADAning tibbiyot va ilmiy ishlari prezidenti sifatida boshqalar tushunmaydigan jihatlarni chuqur anglash imkonini beradi. Ayniqsa, Kolorado Universiteti tibbiyot maktabida o'tgan to‘rt o‘n yillik amaliyoti davomida bu tajriba katta yordam berdi.

Yaqinda biz ADAning birinchi virtual yillik konferensiyasi (#ADA2020)dan so‘ng Eckel bilan suhbatlashish imkoniga ega bo‘ldik. U ushbu tadbir dasturini shakllantirishda muhim rol o‘ynadi.

Dr. Eckel, ADAning birinchi virtual ilmiy sessiyalari haqida fikringiz qanday?

COVID-19 pandemiyasi butun dunyo va ADAga katta ta’sir ko‘rsatdi. Mart oyida Qo‘shma Shtatlarda virus tarqala boshlagach, ADA ilm-fan va tibbiyot sohasida o‘z faoliyatini qayta ko‘rib chiqishga majbur bo‘ldi, shu jumladan byudjet va xodimlar sonini qisqartirishga to‘g‘ri keldi.

Orqaga nazar tashlaganda, virtual sessiyalar juda muvaffaqiyatli bo‘ldi. 12,500 dan ortiq ishtirokchi ro‘yxatdan o‘tganidan hayratdamiz — dastlab 10,000 kishini kutgan edik. Dastlab ishtirokchilar soni kam edi, ammo oxirgi oyda bu raqam 4,000 dan 12,000 ga oshdi. Ro‘yxatdan o‘tganlar tadbirdan keyin 90 kungacha taqdimotlarga kirish huquqiga ega. Oldin bir vaqtning o‘zida bir nechta sessiyalarda bo‘la olmasdim, endi esa o‘z vaqtimda taqdimotlarni qayta ko‘rib chiqish imkonim bor. Bu imkoniyat faqat virtual formatda amalga oshirilishi mumkin edi.

Virtual ko‘rgazma zalining o‘rnini hech narsa bosa olmaydi, to‘g‘rimi?

Ha, virtual ko‘rgazma zali mavjud edi, lekin u an’anaviy ko‘rgazma kabi emas. Mahsulot yoki dori vositalari haqida ma’lumot olish, o‘sha yerda odamlar bilan yuzma-yuz suhbatlashish his-tuyg‘usini berolmadi. Shaxsiy muloqot, yangi insonlar bilan uchrashish va bilim olish tajribasi virtual muhitda to‘liq qayta yaratilmaydi. Bu biz uchun muhim tajriba bo‘lib qolmoqda.

Bu kelajakdagi ADA tadbirlariga qanday ta’sir ko‘rsatadi?

Pandemiya muloqot va uchrashuv usullarini sezilarli darajada o‘zgartirdi. Ko‘pchiligimiz Zoom yoki Skype kabi platformalardan foydalanishga o‘rganib qoldik. Tadbirlarni virtual tarzda o‘tkazish imkoniyati mavjud, ammo shaxsiy bo‘lishining o‘rnini bosa olmaydi. Tadqiqotchilar bilan tarmoq o‘rnatish, jonli nutqni tinglash kabi jihatlar boshqacha bo‘ladi.

Biroq 2020 yilgi virtual konferensiya muvaffaqiyati ADAni kelajakda «gibrid» formatdagi tadbirlarni o‘tkazishga undadi. Bu usulda ishtirokchilar shaxsiy qatnashish bilan bir qatorda, masofadan ham ma’lum sessiyalarga kirish imkoniga ega bo‘ladi. Bu esa moliyaviy yoki boshqa sabablar bilan sayohat qila olmaydiganlar uchun juda qulay.

Shaxsiy diabet tajribangiz haqida gapirib bera olasizmi?

Men diabetsiz hayotni eslay olmayman, chunki 1953 yil fevralida, besh yoshimda tashxis qo‘yilgan. Hozir bilamizki, tashxisdan oldin uch yil davomida kasallikning oldindan belgilar bo‘lishi mumkin, ammo men bunday davrni eslay olmayman. Onaim meni Cincinnati bolalar shifoxonasiga olib bordi, u yerda men diabetik ketoatsidoz holatida edim.

Shifoxonada birinchi marta bo‘lib, onam meni kechasi ko‘rishga kela olmasligini eslayman. Qon tekshiruvi uchun qo‘l barmog‘imga uriladigan lancetlar juda og‘riqli edi, hozirgi kichik va og‘riqsiz texnologiyalar bilan solishtirganda ular jarohat singari edi. Bu og‘riq diabet bilan birinchi kunlarimning yodda qolgan qismiga aylandi.

O‘sha davrda diabetni boshqarish qanday edi?

Bu davrda diabetni nazorat qilish juda oddiy va noaniq edi. Asosan siydikdagi glyukoza miqdorini o‘lchash uchun Clinitest tabletkalari qo‘llanilar edi. Ular siydikka solinsa, ranglar ko‘kdan jigarranggacha o‘zgarardi, bu esa qondagi glyukoza darajasini taxmin qilishga yordam berdi. Toza siydikda glyukoza bo‘lmasa, A1C darajasi 9% gacha bo‘lishi mumkin edi. Men esa ko‘pincha yuqori darajadagi ranglarni ko‘rganman, bu esa A1C 12-13% gacha bo‘lganini anglatadi.

Clinitest tabletkalari siydikka tushganda qizib ketar, uzoq ushlab tursangiz teringizni kuydirardi. Agar suyuqlik teriga to‘kilsa, jiddiy kuyishlar yuz berardi. Bugungi FDA bunday qurilmalarga ruxsat bermas edi.

Hayvon insulinidan foydalanganmisiz?

Ha, bolaligimda kuniga bir marta qo‘yiladigan toza bo‘lmagan cho‘chqa insulinidan foydalandim, hozirda topilishi qiyin. Keyinchalik 1970-yillarda Lente yoki NPH insuliniga o‘tdim. Shpritslarni qaynatib tozalash kerak edi va ba’zan ignalar sindirilardi. Kichik bola bo‘lib ko‘p hipoglikemik holatlarim bo‘lganligi sababli, qon shakarimni biroz yuqori darajada ushlab turish xavfsizroq edi. Onam ikki ishda ishlardi, otam vafot etganidan keyin faqat ona va katta aka yordam berardi.

Diabet sizning kasbiy tanlovingizga qanday ta’sir ko‘rsatdi?

Men odamlar nima uchun kasal bo‘lishi va davolash usullari nima ekanligi haqida ko‘proq bilishni istadim. Asosiy qiziqishim diabet emas, balki odamlarning sog‘lig‘i va davolanish jarayonlariga oid ilmiy tadqiqot edi. Bakteriologiya bo‘yicha tahsil oldim va klinik ish bilan shug‘ullanishni xohladim. Endokrinologiyani tanladim, chunki agar tadqiqot yo‘qsa ham, shifokor sifatida diabet va metabolik kasalliklarda yordam berish imkoniyati bor edi. Aslida men lipidlar va metabolizm sohasida tadqiqot olib bordim, bu esa yurak-qon tomir kasalliklari bilan bog‘liq.

Tibbiyotda o‘qish paytida qanday qiyinchiliklarga duch keldingiz?

Ba’zan kechayu kunduz navbatchilikda bo‘lardim, qon shakarini o‘lchash uchun zamonaviy texnologiyalar yo‘q edi. O‘zini yaxshi his qilmaslik holatlari ko‘p bo‘lardi. Ikkinchi kursda patologiya fanidan mas’ul professor mening diabetimni bilib, tibbiyotda uzoq yashay olmasligimni, shuning uchun yaxshi shifokor bo‘la olmasligimni aytganida, bu so‘zlar yodimda qolgan.

Shuningdek, rezidentlik davrida qon shakarim juda past bo‘lib, bemor aylanish paytida aqlimda muammo bo‘lganini ham eslayman. Bu tajribalar menga o‘z kasalligimni boshqarishda mas’uliyatni oshirishga yordam berdi.

Qanday yutuqlar diabetni boshqarishda siz uchun eng muhim bo‘ldi?

1990-yillarda Kolorado universitetida insulin nasosi qo‘llashni boshladim. Eng katta yutuq esa uzluksiz glyukoza monitoringi (CGM) tizimini qo‘llash bo‘ldi. Bu tizim diabetni aniq va samarali boshqarishda muhim yordam berdi.

Farzandlaringizdan ikkitasi ham T1D bilan kasallangan ekan?

Ha, shunday. Rafiqam Sharon, farzandlarimning onasi, ko‘p yillar oldin saraton kasalligidan vafot etdi va u ham avtoimmun qalqonsimon bez kasalliklariga chalingan edi. Farzandlarimdan ikkisi, ayniqsa, onam vafotidan keyin qisqa muddatda kasallikni boshdan kechirdi. Bu ilmiy nuqtai nazardan juda qiziqarli, chunki T1D otalarining farzandlarida kasallik onalarinikidan ikki baravar ko‘p uchraydi. Bu sirli holatga hali javob topilmagan.

Diabet bilan yashovchilarga qanday maslahatlar berasiz?

Kelajak qanday bo‘lishini hech kim bilmaydi, shuning uchun men odamlarni shuni tushunishga chaqiraman: diabet – bu kasallik emas, hayotning bir qismidir. U 24 soat, haftada yetti kun siz bilan hamroh bo‘ladi. Bu o‘z hayotingizga egalik qilish demakdir. Men o‘zimni uzoq yillar davomida ushbu kasallik bilan yashab kelayotgan omon qoluvchi deb bilaman va boshqalarga ham kuch to‘plashni tavsiya qilaman.

Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha qiziqarli mavzular va tahliliy materiallarni 13-07-2020 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Tajribali Shifokor: Diabet va Hayotdan Olingan Muhim Sabaklar " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi yangi tushunchalar va foydali maslahatlarni beradi. Har bir Mavzu diqqat bilan tahlil qilingan va foydalanuvchiga amaliy ma'lumot yetkazishga qaratilgan.

Tajribali Shifokor: Diabet va Hayotdan Olingan Muhim Sabaklar mavzusi sizning Jinsiy Salomatlik bo'yicha qarorlaringizni yanada oqilona qilishga yordam beradi. Saytimizdagi barcha mavzular, unikal va foydalanuvchi uchun qimmatli kontent hisoblanadi.