Psixopat va Sotsiopat: Ularning Asosiy Farqlari Nimalardan Iborat?

Psixopat va sotsiopat atamalari ko‘pincha almashtirib ishlatiladi, ammo ular o‘rtasida sezilarli farqlar mavjud.

Sotsiopat atamasi asosan antisotsial shaxsiylik buzilishi (ASB) uchun ishlatiladi, bu rasmiy tibbiy tashxis hisoblanadi. Psixopat esa rasmiy tashxis emas, balki odatda xulq-atvor va shaxsiyat xususiyatlari asosida tasniflanadigan tushunchadir.

"Sotsiopatlar ko‘pincha ASBning aniq belgilari bilan bog‘langan bo‘lsa-da, psixopatlarning ayrim xususiyatlari ham bu buzilish belgilariga mos kelishi mumkin", deydi psixolog Hannah Owens. "Kimnidir sotsiopat yoki psixopat deb belgilash katta mas’uliyatni talab qiladi, biroq ularni aralashtirish yoki farqlamaslik hech kimga foyda keltirmaydi."

Sotsiopat va Psixopat o‘rtasidagi asosiy farqlar

Psixopatlar odatda kam yoki umuman hamdardlik his qilmaydilar, ammo ijtimoiy qoidalarni o‘z manfaatlari uchun buzmasdan rioya qilishi mumkin. Sotsiopatlar esa biroz zaif hamdardlik qobiliyatiga ega bo‘lib, o‘z xatolari uchun afsuslanishi mumkin. Ular ko‘proq impulsiv va tajovuzkor bo‘lishga moyil.

Sotsiopat xususiyatlari:

• Boshqalar his-tuyg‘ulariga befarq bo‘lish
• Tez jahli chiqish va impulsiv harakatlar
• Doimiy g‘azab va tajovuzkorlik
• O‘zi qilayotgan ishlarini tan olib, oqlash
• Barqaror ish va oilaviy hayotni saqlay olmaslik
• Emotsional aloqalarni o‘rnatish qiyinligi

Psixopat xususiyatlari:

• G‘oyatda mehribonlik qilayotgandek ko‘rinishga harakat qilish
• Sovuq va hissiyotsiz xulq-atvor
• Boshqalar dardini tushunmaslik
• Yuzaki, yolg‘on munosabatlar
• Qonun buzuvchi faoliyatni yashirish uchun normal hayot kechirish
• Chin dildan emotsional bog‘lanish qila olmaslik
• O‘zicha sevgi tuyg‘usiga ega bo‘lishi mumkin

Psixolog Viljem H.J. Martensning fikricha, psixopatlar ham ba’zan hissiy og‘riq va yolg‘izlikni boshdan kechiradilar. Ularning ko‘pchiligi azobli hayot kechirgan va boshqalarga ishonishda qiynaladi, ammo ular ham sevgi va qabul qilinishni istaydi.

Sotsiopat va psixopatni farqlash sizning ularga munosabatingiz, kutganingiz va o‘zingizni himoya qilish strategiyalaringizga ta’sir qiladi.

Zo‘ravonlik va xulq-atvor

Ko‘plab odamlar sotsiopat va psixopatlarni zo‘ravon deb hisoblashadi, ammo bu ko‘proq kino tasvirlari bilan bog‘liq. Zo‘ravonlik bu buzilishning majburiy xususiyati emas. Lekin ASBga ega shaxslar boshqalarni boshqarish uchun turli usullarni qo‘llashi mumkin.

Psixopat zo‘ravonlikka moyil bo‘lsa, ba’zida o‘ziga ham zarar yetkazishi mumkin. Martens ta’kidlaydiki, ijtimoiy izolyatsiya va yolg‘izlik psixopatlarda zo‘ravonlik xavfini oshiradi.

Kelib chiqishi va rivojlanishi

Sotsiopatlar ko‘pincha atrof-muhit ta’siri ostida shakllanadi, psixopatlar esa ko‘proq genetik omillar bilan bog‘liq deb hisoblanadi. Psixopatlarda miyadagi emotsiyalar va impulslilikni boshqaruvchi sohalar yetarlicha rivojlanmagan bo‘lishi mumkin.

Ko‘plab psixopatlar beqaror oilada o‘sadi yoki zo‘ravonlikka moyil kam ta’minlangan hududlarda voyaga yetadi. Shu bilan birga, ota-onalari giyohvandlikka chalingan yoki yetarli e’tibor bermagan bo‘lishi mumkin.

Sotsiopatlar uchun esa og‘ir bolalik travmalari, jinsiy zo‘ravonlik yoki oiladagi beqarorlik asosiy omillar hisoblanadi.

Sotsiopatlar qisman o‘z xatti-harakatlarini noto‘g‘ri deb bilishadi, psixopatlar esa o‘z harakatlarini oqlashadi va pushaymonlik his qilmaydi.

Belgilar va xulq-atvor

ASB rasmiy tashxis bo‘lib, bu shaxslarning o‘zini-o‘zi qanday tutishi, boshqalar bilan munosabatlari va harakatlari orqali aniqlanadi.

O‘zini tutish xususiyatlari:

• O‘zini kuch, foyda yoki zavq orqali qadrlash
• O‘ziga qaratilganlik
• Qonun va axloqdan ko‘ngilsiz ravishda shaxsiy manfaat uchun maqsad qo‘yish

Ijtimoiy munosabatlar:

• Boshqalarning og‘riq va azobiga befarqlik
• Haqiqiy emotsional yaqinlikni tuza olmaslik, boshqarish, qo‘rqitish yoki aldash instinkti

Xulq-atvor:

• Kelishuv va va’dalarni buzish, shu jumladan moliyaviy majburiyatlar
• Rejalar tuzishda qiyinchilik, muammolar paydo bo‘lganda impulsiv harakat qilish
• Takroriy janjallar yoki hujumlar
• Ijtimoiy foyda uchun yolg‘on so‘zlash
• Tezkor va oqilona o‘ylamasdan qaror qabul qilish
• Doimiy jahldorlik va yomon niyatli xatti-harakatlar
• O‘z xatti-harakatlari oqibatlariga sovuq munosabat
• Chegara va qoidalarga bo‘ysunmaslik
• Boshqalarni hissiy jihatdan manipulyatsiya qilish

Davolash usullari

ASB uchun aniq davosi yo‘q. Asosiy maqsad muammoli xulq-atvorni boshqarish, muvofiqlashish ko‘nikmalarini rivojlantirish va yon kasalliklarni davolash hisoblanadi. Quyidagi usullar qo‘llaniladi:

• Individual va guruh terapiyasi
• Kognitiv xulq terapiyasi (KXT)
• Mentalizatsiya asosidagi terapiya (MBT)
• Demokratik terapevtik jamoalar
• Impulsiv hayot tarzi bo‘yicha maslahatlar
• Dori-darmonlar: antidepressantlar, antipsixotiklar, kayfiyatni barqarorlashtiruvchi vositalar

Psixopat, sotsiopat va narsissist o‘rtasidagi farqlar

Har uchala shaxsiylik turi bir-biridan farq qiladi. Narsissistlar o‘z manfaatini birinchi o‘ringa qo‘yadi, o‘zini juda yuqori baholaydi va doimiy tarzda e’tirof etilishni xohlaydi. Ular ba’zan hamdardlik va pushaymonlik qila olishadi.

Sotsiopatlar esa boshqalarga zarar yetkazishni istaydi va bundan zavqlanishi mumkin. Ular ijtimoiy imidj haqida kam qayg‘uradi va ko‘pincha ish va munosabatlarni saqlay olmaydi.

Amerika Psixiatriya Assotsiatsiyasi (APA) ma’lumotlariga ko‘ra, narsissistik shaxsiyat buzilishi aholining 0-6.2% orasida uchraydi, antisotsial shaxsiyat buzilishi esa 0.2-3.3% ni tashkil qiladi. Bu buzilish ko‘proq erkaklar, alkogol yoki giyohvand moddalar qaramligi, qamoqxona muhitida yoki qashshoqlikda yashovchilarda ko‘p uchraydi.

Agar yaqinlaringizda ASB belgilarini sezsangiz

ASB bo‘lgan odamlar ko‘pincha yordam olishni istashmaydi yoki o‘z xulqidagi muammolarni tan olishmaydi. Bunday vaziyatda munosabatlarni saqlab qolish yoki uzish haqida qaror qabul qilish zarur bo‘lishi mumkin. O‘z chegaralaringizni aniq belgilang va ularga rioya qiling. O‘zingizni qo‘llab-quvvatlaydigan, hayotingizga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan odamlar bilan atrofingizni to‘ldiring.

Muallif: Marsiya Pers
Marsiya Pers — ruhiy salomatlik bo‘yicha yozuvchi va bipolyar buzilish faoli bo‘lib, o‘zining chuqur tadqiqotlari va shaxsiy tajribalari bilan maqolalar yozadi.

Siz Psixologiya Nazariyalari bo'yicha foydali maqolalarni 05-04-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Psixopat va Sotsiopat: Ularning Asosiy Farqlari Nimalardan Iborat? " sizga Psixologiya Nazariyalari sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Psixopat va Sotsiopat: Ularning Asosiy Farqlari Nimalardan Iborat? maqolasi sizga Psixologiya Nazariyalari bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.