Mavsumiy Kayfiyat Buzilishi: Belgilar, Sabablar va Davolash Usullari

Mavsumiy kayfiyat buzilishi nima?

Mavsumiy kayfiyat buzilishi (SAD) — bu asosiy depressiya buzilishining mavsumiy o‘zgarishlarga bog‘liq shakli. Bu turdagi depressiya ko‘pincha kuz yoki qish oylarida boshlanadi va tabiiy yorug‘lik miqdorining o‘zgarishi bilan bog‘liq.

Qo‘shma Shtatlardagi aholi orasida bu holat 0,5 dan 2,4 foizgacha uchrashi mumkin. SAD ko‘proq ayollarda va yosh kattalarda, ayniqsa shimoliy hududlarda yashovchilarda aniqlanadi.

Mavsumiy kayfiyat buzilishining belgilari qanday?

SADning belgilari odatda kuz oxiri yoki qish boshida yuzaga kelib, bahorga qadar davom etadi. Biroq, ba'zan boshqa mavsumlarda ham simptomlar paydo bo‘lishi mumkin va har yili takrorlanmasligi ham ehtimoldan holi emas.

Umuman olganda, SADning ikkita asosiy turi mavjud: qish mavsumiga xos va yoz mavsumiga xos shakli. Yoz mavsumiga xos SAD holatlari taxminan 10 foizni tashkil etadi.

Har ikkala turdagi simptomlar taxminan 4-5 oy davom etadi va quyidagilarni o‘z ichiga olishi mumkin:

• depressiya
• uxlashda qiyinchilik
• energiya yetishmasligi
• diqqatni jamlashdagi muammolar
• o‘z joniga qasd qilish fikrlari

Qish mavsumiga xos SAD belgilari qo‘shimcha ravishda:

• kunduzgi charchoq
• ortiqcha ovqatlanish
• ijtimoiy faoliyatlarga qiziqishning pasayishi
• og‘irlik ortishi

Yoz mavsumiga xos SAD esa:

• bezovtalik
• uxlashda qiyinchilik
• ortiqcha bezovtalik
• ishtahaning kamayishi
• og‘irlik yo‘qotilishi
• beqaror xatti-harakatlar

Mavsumiy kayfiyat buzilishining sabablariga nima kiradi?

Hozircha SADning aniq sabablari noma'lum bo‘lsa-da, turli omillar ta'sir qilishi mumkin.

Eng keng tarqalgan nazariyaga ko‘ra, qish oylarida quyosh nurining kamayishi va bahor hamda yozda ko‘payishi tananing biologik soatini — gormonlar, uyqu va kayfiyatni boshqaruvchi tizimni buzadi. SAD bilan og‘rigan odamlarning ichki biologik soati, ya'ni tsirkadiyalik ritmida muammolar bo‘lishi mumkin.

Shuningdek, serotonin va melatonin gormonlarining darajalaridagi o‘zgarishlar ham tsirkadiyalik ritmni buzishi mumkin. 2016-yilda o‘tkazilgan tadqiqotlarga ko‘ra, SADga chalinish ehtimoli yuqori bo‘lgan insonlarda serotonin tashuvchilarining ko‘p bo‘lishi natijasida serotonin darajasi past bo‘lishi kuzatilgan.

Bundan tashqari, SAD bilan kasallangan shaxslarda melatonin — uyquni boshqaruvchi gormon ortiqcha ishlab chiqarilishi mumkin.

Mavsumiy depressiyaning belgilarini, sabablarini va davolash usullarini batafsil o‘rganing.

Xavf omillari

Qish kechalari uzoq va quyosh nuri yetishmaydigan shimoliy hududlarda yashovchilar SADga ko‘proq moyil bo‘ladi. Masalan, Kanadada va Alyaskada bu holat Florida kabi quyoshli joylarga qaraganda ko‘proq uchraydi.

Ayollar bu kasallikka erkaklarga nisbatan ko‘proq chalinadi va odatda yosh kattalar, ya'ni 18-30 yoshdagilar orasida ko‘proq kuzatiladi.

Oilaviy tarixda SAD yoki boshqa psixologik kasalliklar mavjud bo‘lgan shaxslar xavf ostida bo‘ladi.

Shuningdek, boshqa ruhiy kasalliklarga ega insonlarda SAD yuzaga kelish ehtimoli yuqoriroq. Masalan, bipolyar buzilish bilan og‘riganlarning taxminan 25 foizi, asosiy depressiya bilan kasallanganlarning 10-20 foizi ham SAD simptomlarini ko‘rsatadi.

Mavsumiy kayfiyat buzilishi qanday tashxis qilinadi?

Shifokor yoki ruhiy salomatlik mutaxassisi sizdan simptomlar va ularning qachon boshlangani haqida savollar beradi.

SAD tashxisi qo‘yish uchun quyidagilar talab qilinadi:

• depressiya belgilarining mavjudligi
• kamida 2 yil davomida faqat ma'lum bir mavsumda yuzaga keladigan epizodlar
• ushbu mavsumda tez-tez takrorlanadigan depressiya epizodlari

Agar mavsumiy kayfiyat o‘zgarishlari yengil bo‘lsa, sizda subsyndromal SAD bo‘lishi mumkin.

Agar simptomlar mavsum o‘zgarishidan keyin ham davom etsa, tashxis bipolyar buzilish yoki asosiy depressiya bo‘lishi mumkin.

Mavsumiy kayfiyat buzilishini qanday davolash mumkin?

SADni davolashda maslahatlashuv, dori-darmonlar va terapiya qo‘llaniladi.

Kognitiv xulq-atvor terapiyasi (KXT) odamlarni salbiy fikrlardan ko‘ra ijobiy tafakkur va faoliyatlarga e'tibor qaratishga o‘rgatadi.

Ba'zi bemorlar antidepressant dori-darmonlardan foyda ko‘radi. Eng ko‘p qo‘llaniladigan dorilar quyidagilar:

• fluoksetin (Prozak)
• paroksetin (Paksil)
• sertalin (Zoloft)
• bupropion (Wellbutrin)

Shifokoringiz bilan simptomlaringizga mos eng yaxshi dori haqida maslahatlashishni unutmang.

Vitamin D qo‘shimchalari ham ba'zan SADni davolashda ishlatiladi, lekin ayrim tadqiqotlar ularning samaradorligi haqida shubha uyg‘otadi va qo‘shimcha izlanishlar zarur.

Sog‘lom turmush tarzini olib borish — muntazam jismoniy faollik va tabiiy quyosh nuri olish ham simptomlarni kamaytirishda yordam beradi.

Yorug‘lik terapiyasi

Qish mavsumidagi SADni davolash usullaridan biri — yorug‘lik terapiyasi. Bu maxsus yorug‘lik qutisidan kuniga kamida 30 daqiqa foydalanib, tabiiy yorug‘likni taqlid qilishdir.

Yorug‘lik terapiyasining yon ta'sirlari orasida bosh aylanishi, ko‘z charchoqligi yoki bosh og‘rig‘i bo‘lishi mumkin. Agar sizda quyidagi holatlar bo‘lsa, yorug‘lik terapiyasidan ehtiyot bo‘ling:

• ko‘z kasalliklari
• yaqinda ko‘z jarrohligi o‘tkazgan bo‘lsangiz
• dori vositalari tufayli yorug‘likka sezgirlik
• bipolyar buzilish

Yana bir muqobil usul — tong simulyatori bo‘lib, u quyosh chiqishini taqlid qiluvchi yorug‘likni vaqt bilan yoqadi va tananing soatini uyg‘otadi.

Yorug‘lik terapiyasi faqat shifokor nazorati ostida va tasdiqlangan qurilmalarda qo‘llanilishi kerak. Odatda dori-darmonlar bilan birga qo‘llanilganda samarasi yuqori bo‘ladi.

Qachon shifokorga murojaat qilish kerak?

Agar sizda SADga xos simptomlar paydo bo‘lsa, shifokor, psixolog yoki psixiatrga murojaat qiling. Ayniqsa, simptomlar kundalik hayotingizga salbiy ta'sir ko‘rsatayotgan bo‘lsa bu juda muhimdir.

SAD odatda ma'lum mavsumda yuzaga kelgani tufayli, simptomlar boshlanishidan oldin shifokor bilan maslahatlashish va erta davolanishni boshlash foydali bo‘lishi mumkin.

Agar o‘z joniga qasd qilish fikri yoki boshqalar uchun zarar yetkazish istagi bo‘lsa, darhol tibbiy yordamga murojaat qiling. Siz 988 raqami orqali 988 Suicide and Crisis Lifeline xizmatiga qo‘ng‘iroq qilishingiz yoki 988Lifeline.org saytida chat orqali murojaat qilishingiz mumkin.

Kelajak va umid

Agar ma'lum mavsumlarda, ayniqsa qishda, doimiy ravishda depressiya va uyqu muammolari yuzaga kelsa, sizda SAD bo‘lishi mumkin.

Maslahatlashuv, dori-darmon va yorug‘lik terapiyasi ko‘pincha simptomlarni kamaytirishda samarali. Shuningdek, jismoniy faollikni oshirish va tabiiy yorug‘likni ko‘proq olish ham yordam beradi.

Agar SAD belgilarini sezsangiz, shifokoringiz bilan gaplashib, siz uchun eng mos davolash rejasini tuzing.

Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 07-03-2022 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Mavsumiy Kayfiyat Buzilishi: Belgilar, Sabablar va Davolash Usullari " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

Mavsumiy Kayfiyat Buzilishi: Belgilar, Sabablar va Davolash Usullari haqidagi ma'lumotlar sizga Jinsiy Salomatlik bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.