Mali'da Wagner guruhi fuqarolarga qarshi zo'ravonliklar: guvohnomalar va xalqaro munosabatlar

Diqqat: Ushbu maqola zo'ravonlik va azob-uqubatlar haqidagi tavsiflarni o'z ichiga oladi. Ba’zi o’quvchilar uchun og’riqli bo’lishi mumkin.

INLIBER jurnalistlari Mali’dagi jangovar vaziyatda Wagner guruhining fuqarolarga qarshi qattiq amaliyotlarini guvohlardan olingan ayol- erkak tasvirlari bilan yoritmoqda. Bu guruh 2021-yilda Mali’da hokimiyat tepasiga kelgan yondashuv oqibatida keng tarqalgan bo’lib, radikallashgan guruhlar bilan kurash carvasida xatarlikka sabab bo‘lmoqda.

Wagner endi Mali’dagi faoliyatini Africa Corpsga topshirgan bo‘lib, qo‘shinlar Rossiya Mudofaa vazirligi ostida bo‘lmoqda. 2023–2024-yillarda guruhning yo‘qolishi yoki qisqa muddatli faoliyatini o‘z ichiga olgan xabarlarda ular “Telegram” guruhlarida yuzlab video va suratlar bo‘lib, u yerda o‘ldirish, zo‘rlik, talon-torojlar kabi holatlar ko‘rsatilgani aytiladi.

Bu holatlar Evropa xavfsizlik kengashi tomonidan chiqarilgan hisobotlarda ham tasvirlangan bo‘lib, Wagner qo‘shinlari qator epiclarda inson huquqlarini buzgani haqida dalillar berilgan. African regioni bo‘yicha tahlillar faollashuvi davom etmoqda.

Guruhlar 2021-yilda Mali’dagi siyosiy inqirozdan so‘ng Fransiyaning yurt bo‘lish rejalarini to‘xtatib, Rossiya tarafidan qo‘llab-quvvatlanib kelayotganliklari aytiladi. 2024-yilda Wagner Afrikada kengaygan renessansga qarshi kurash oqibatida havfli bo‘lib qoladi, so‘ngra Africa Corpsga o‘tadi; bu o‘z navbatida Rossiya Mudofaa vazirligi nazoratiga bo‘ladi.

INLIBER tomonidan o‘rganilgan Telegram guruhlaridagi yozishmalar 2024-yilda o‘ta cheklangan auditoriyaga ochiq bo‘lgan donolarning ichida ichki xullasini ochiqlagan. U yerda guruhlar tomonidan qonunsiz qotilliklar, zo‘rliklar, hayvonot zo‘ravonliklar kabi holatlar rasman baholangan.

Haqiqiy guvohlar orasida Maliyni tark etgan Ahmed ismli savdo odami bor. U Mauritaniyada shoshilinch ravishda qochishga majbur bo‘lgan va u yerda bizga o‘z voqealarini aytib berdi. Ahmedning so‘zlariga ko‘ra, 2024-yil avgustida Nampala shaharchasidagi katta do‘kon egasini ushlash niyati bilan Wagner yigitlari kelgan va undan buyon tortqinchilar boshlandi.

Ahmed aytganidek, u qo‘lini iplar bilan bog‘lab, ichiga olib borishgan, so‘rovlar orqali do‘kon egasining istiqbolini so‘rashgan. Dastlab u siklga o‘ralgan holda tortilgan, keyin esa suvga botirib, da’vo bilan bosim o‘tkazishgan. Qattiq azoblar davomida u ikki marta yanada o‘z haqligini aytishga majbur bo‘lgan.

Shundan so‘ng Ahmed bir nechta mahalliy ahli bilan Nampalada bo‘lgan hangarga yuborilgan. Garchi u ko‘zlarini yo‘qotgan bo‘lsa-da, ichki og‘riq, tortishuvlar va bosh og‘rig‘i davom etgan. Yuzaki tiqilgan bo‘rkichlar yordamida u o‘rtacha kunduzlar davomida qolgan.

Aksariyat voqealarning yakuni qat’iy rahbarlar yordamida Mahalliy qo‘shinlar tomonidan xavfsiz joyga yuborilish bilan bo‘lgan. Ahmed 15 kundan so‘ng Mauritaniyaga o‘qib chiqqan va oila a’zolari bilan yangi hayot yo‘llarini izlashga qaror qilgan.

Shimoliy Mali sahrosidagi Tuyiq va Tuareg hamjamiyati xavf ostida bo‘lib keladi; ulargagina qarshi noaniq e’tirozlar, yo‘qotishlar ko‘p hollarda ro‘y beradi. JINIM (Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin) kabi guruhlar esasiy tarmoq sifatida namoyon bo‘lmoqda.

Quvvatli guruhlar 2024-yilda Nampala viloyatidagi shaharlarda boshlangan bosqinchiliklar doirasida tinch aholini terror holatiga solgan. Ahmed va boshqa guvohlar bu tahdidlar davom etayotganini aytmoqda.

Xavfsizlik tashkilotlari va turli tadqiqot guruhlari Wagner’siz qoldiqlari Afrikada inson huquqlariga qarshi zo‘ravonliklar davom etayotganini ko‘rsatmoqda. 2022-yildan beri UNHCR ma’lumotlariga ko‘ra, taxminan 50,000 ga yaqin odamlari Mauritaniyadagi M’berra mudofaa lageriga qochishga majbur bo‘lgan.

Refugees kabi odamlar o‘z hayollarini tiklashga intilmoqda, ammo ular uchun yangi xavfsizlik yo‘llari ochilmay qolmoqda.

INLIBER Mali bo‘yicha xavfsizlik, siyosiy barqarorlik va inson huquqlarini himoya qilishda mustaqil tahlillarini davom ettirish niyatida.

Ekspert fikri: Ijtimoiy xavfsizlik va inson huquqlarini ta’minlash yo‘lida xalqaro jamiyatning qat’iy chora-tadbirlari zarur. Shunday bo‘lmasa, zo‘ravonliklar davom etishi mumkin.

Haqiqiy voqealar hukumatlararo munosabatlar, xavfsizlik kuchlari va xalqaro organlar tomonidan siyosiy ohangga mos ravishda yoritilishi muhimdir.

Xuddi shunday, AQSh, Eshiy Organisation kabi xalqaro tashkilotlar xavfsizlik strategiyalarini ko‘rib chiqmoqda. Ular hamkorlikda odam huquqlarini himoya qilish uchun amaliy choralar ko‘rmoqda.

Davrning xavfsizligini ta’minlash uchun Fleeting guvohlar, mahalliy jamiyatlar va xalqaro jamiyat hamkorlikda ishlashi zarur.

Qochqinlar zahiralari tobora kengaymoqda; kolossal yordamlar va xavfsizlik choralarini kuchaytirish zarur.

Ahmed: “Wagner nomi meni travma qiladi; ular yo‘llarni yoritmaydi, balki ko‘ngilli hayotimni yo‘q qilib yubordi,” deb ta’kidlaydi.

Yuqoridagi holatlar ko‘rsatadiki, kuriq yo‘linishlar davom etmoqda, ammo fuqaroviy hayot uchun umid ham saqlanmoqda.

Kalit xulosalar

• Mali’da Wagner guruhining fuqarolarga qarshi amaliyotlari bo‘yicha guvohnomalar paydo bo‘lmoqda.
• Guruh endi Africa Corps nomi ostida faoliyat yuritmoqda; ularning harakati Rossiya Mudofaa vazirligi nazoratiga o‘tgan.
• Qochqinlar soni ko‘payib, Mauritaniyaning M’berra lageriga o‘tish xavfsizlik zalvarini oshirdi.
• Xalqaro tadqiqotlar guruhlarining hisobotlari inson huquqlarini himoya qilish zarurligini ko‘rsatmoqda.

Ekspert xulosasi: “Zo‘ravonliklar oqibatida mahalliy xavfsizlik vaziyatlari yanada zaiflashmoqda, xalqaro hamkorlik bo‘lmasa, vaziyat yomonlashishi mumkin.”

Xulosa: Mali’dagi vaziyat davom etmoqda, ammo xalqaro hamjamiyat xavfsizligini mustahkamlash uchun yangi choralar ko‘rmoqda. Wagner’dan Africa Corps’ga o‘tgan aktsiyalar ayrim hollarda qonuniylashtirildi, ammo odamlar xavfsizligini qaytarish uchun adolat va hisobotlar zarur bo‘lmoqda.

Asosiy nuqtai nazar: Wagner guruhining chiqishi Mali’da zo‘ravonliklarni tugatmagan bo‘lishi mumkin; Africa Corpsga o‘tish bu zo‘ravonliklarning “merosini” davom ettirish xavfini oshirdi. BBC xabarlarida keng tadqiqotlar davom etgan.