Gretsiyada chorva yo‘qotilishi feta pishloqi xavfsizligini tahdid etmoqda

Gretsiyada chorva bozorini raqobatdosh qiladigan pox kasalligi keng yoyildi. Natijada yuzlab ming echki va qo‘ylar yo‘q qilinmoqda, bu esa feta pishloqi ishlab chiqarish va eksportiga bevosita ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Odatda bu mahsulot Evropa Ittifoqida muhofaza qilingan mahalliy nishon sifatida tan olingan bo‘lib, xalqaro bozorlarda muhim o‘rinni egallaydi.

Hodisa qanday boshlangan va qayerlarda tarqaldi?

Noyabr o‘rtalarida veterinariya tashkilotlari pox kasalligi aniqlangani haqida xabar berdi. Shundan so‘ng mamlakat bo‘ylab chorva boshlarining butun oilasi himoya maqsadida yo‘q qilindi. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, eskirgan qishloq xo‘jaligi hududlarida ham kasallik qayd etilgan bo‘lib, yo‘qotishlar juda keng ko‘lamli bo‘lmoqda.

Bir qishloq xo‘jaligi egasi Anastasiy Siourtou kasallik tarqalishi xavfi juda yuqori ekanligini ta’kidlab, bo‘sh turgan fermasini ko‘rsatdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, yaqin atrofdagi fermalarda ham pox kasalligi bo‘lgan, lekin ovozga olinmagan hollari bo‘lgan. U o‘z fermer xo‘jaligini avlodlardan meros qilib olgan bo‘lib, hayvonlar yo‘qotilishi uning qimati va oilaviy karerasini sirg‘alab qo‘yadi.

Qo‘ylar pox kasalligi viral tabiatga ega bo‘lib, 2024 yil yozidan boshlab Shimoliy Gretsiyada birinchi bor ko‘rinishga chiqdi. Noyabr oyi o‘rtalariga kelib, bu kasallik ko‘plab hududlarda keng tarqaldi. Mamlakat bo‘yicha 1,702 holat ro‘yxatga olingan bo‘lib, 417,000 bosh hayvon yo‘q qilindi — bu avvalgi umumiy sonning taxminan 4–5 foizini tashkil etadi.

Feta pishloqi uchun zarur sut yetarli bo‘lish-yo‘qligi

Gretsiya bozorining katta qismi echki sutiga tayanadi — taxminan 80 foizi feta pishloqi ishlab chiqarishda ishlatiladi. Feta Evropa Ittifoqi bo‘ylab PDO (Mahalliy Noshon) sifatida himoyalangan bo‘lib, UNing chegaralarida Alban, Italiya kabi mamlakatlar tomonidan fuqarolik ruxsat etilmagan holda ishlab chiqarilishi mumkin. Feta faqat gretsiyalik sutlardan tayyorlanishi sharti evaziga ishlab chiqarilganda muqobil bo‘lmagan mahsulot hisoblanadi.

So‘nggi yillarda Gretsiya feta eksportidan yirik summalarni olmoqda: o'tgan yil eksport qiymati taxminan 785 million yevro (taxminan 9,9 milliard, 2019 yil narxlari) bo‘lgan, uning ko‘p qismi Yevroittifoqiga yetkazilgan. Buyurtmalar orasida Buyuk Britaniya ham alohida o‘rin tutadi.

Hukumat byudjeti uchun muhim bo‘lgan mazkur sut mahsulotlari uchun sut yetishmovchiligi kutilmoqda. 80 foiz sutdan iborat bo‘lgan feta ishlab chiqaruvchilari hozirgi bosqichda qo‘y sutining yetishmasligi tufayli ishlab chiqarishni pasayishi yoki narxlar oshishi ehtimolini ko‘rsatishmoqda. Mutaxassislar bozorning qiyinlashishini ishlab chiqaruvchilar uchun xarajatlar oshishi bilan bog‘laydi.

Javoblar, muhokama va medik-tekshiruvlar

Mutaxassislar Gretsiyada kasallikni bartaraf etish yo‘llarini tezlashtirishga chaqirishmoqda. Nufuzli professor Dimitris Gougoulis (Thessaly Universiteti Veterinariya fakulteti) kasallikdan himoyalanish uchun silliq yo‘l ko‘rsatdi: “Endi faqat yangi chorva immunizatsiyasi yo‘l-yo‘riqi bo‘lmagan bo‘lsa, avvalgi vaksinatsiya xavfsiz bo‘lishini tushunish zarur.”

Hududiy fermerlar esa ko‘pchilik hollarda og‘ir bosim ostida bo‘lmoqda. Ular yangi kattalikdagi masofaviy tinchlantiruvchi choralar bilan birga, qator holatlar bo‘yicha noqonuniy transportlar yuzasidan ayblovlar borligini aytishmoqda. Samarqanddagi qoidaga rioya qilmaganlar uchun jarimalar va boshqalar ham ko‘rib chiqilmoqda.

Mutaxassislar fikri

Mutaxassis tavsiyasi: Kasallikni oldini olish va xavfsiz boqish uchun keng ko‘lamli bioxavfsizlik choralarini kuchaytirish zarur. Boshqa tomondan, emergency vaksinatsiya joriy etilishi haqida jamoatchilikda keng fikrlar mavjud bo‘lib, bunga Evropa paytida yo‘l qo‘yilgan hollarda muhokama qilinmoqda.

Rasmiylar esa yo‘l-yo‘riqlarni saqlash orqali 2025 yil bahragacha holatlarni deyarli nolga yetkazishni maqsad qilib qo‘yganini bildirdi. Biroq ba’zi ishonchsiz guruhlar immunizatsiya bo‘yicha noodatiy amaliyotlar bo‘lishi mumkinligini shubha ostiga oldi.

Hozirgi vaziyatdan chiqish yo‘llari

Thessaly viloyatidagi fermerlar mass vaksinatsiya qilish imkoniyatini ko‘rsatmoqdalar. Bu jarayon Evropa Ittifoqi me’yorlariga mos ravishda favqulodda holatda amalga oshirilishi mumkin, ammo “endemik” holat deb tan olinishi eksport cheklovlarini keltirib chiqarishi mumkin. Hozirgi paytda Evropa komissiyasi tomonidan ruxsat berilgan mavjud vaksinalar o‘z-o‘zidan kasallikni butunlay yo‘qotishi kafolatlamaydi, deydi olimlar.

Golloblika fermerlardan biri, Rizomilос shaharchasidan Haris Seskliotis, 700 bosh chorvasi pox sabab yo‘q qilinganidan so‘ng qiyin ahvolga tushdi. U o‘z fermasini yangidan tashkil etishni, baliqchilik yoki boqish yo‘nalishiga o‘tishni o‘ylamoqda.

INLIBER guruhi tomonidan yetkazilgan xabarlarga ko‘ra, qishloq xo‘jaligi bo‘yicha qator fermerlar endigina ishlarni tiklash bilan band, lekin bioxavfsizlik va nazoratlar yanada kuchaytirilmoqda.

Xulosalar va kelajak istiqboli

Kasallik paydo bo‘lgan hududlarda zaxira rejalar, boqish va feta eksportini mos ravishda boshqarish zarurligi yana bir bor ko‘rsatildi. Faqat kasallikni cheklash bilan cheklanmasdan, sut ishlab chiqarish zanjirini barqarorlashtirish uchun xalqaro hamkorlik, emlash imkoniyatlari va qishloq xo‘jaligi rivoji uchun iqtisodiy tahlillar muhim o‘rin tutadi.

Shu o‘rinda gremioso mutaxassislar tomonidan aytilganidek, hukumat tez-tez yangilanadigan choralarni qo‘llab-quvvatlashi zarur. Bu nafaqat fermerlar xavfsizligini, balki feta eksportining barqarorligini ham ta’minlaydi.

Fermachi Anastasiy Siourtou nahoko bo‘lishni xohlamagan holda, kelajakda yangi moliyaviy rejalarni ko‘zda tutadi, Farzandlari bilan birga chorva boqishni yo‘lga qo‘ymoqda. U aynan kollektiv ishlar orqali mustahkamlanish kerakligini ta’kidlab, “hayotdagi sabr-toqat qiyin bo‘lsa ham, yangi bosqichni yaratish mumkin” dedi.

Asosiy xulosa shundaki, kasallikni nazorat qilish bilan birga feta eksportining barqarorligini saqlab qolish uchun bioxavfsizlik, vaksinatsiya siyosati va xalqaro hamkorlik zarur. Qo‘shimcha ma’lumot uchun BBC maqolasini o‘qing. BBC News