Dissotsiativ Kasalliklar va Shizofreniya: Farqlari va Muhim Ma'lumotlar

Amy Morin, LCSW, psixoterapevt va xalqaro bestseller muallifi. Uning "Mental jihatdan kuchli odamlar qilmaydigan 13 narsa" kitoblari 40 dan ortiq tillarga tarjima qilingan. TEDxdagi "Mental kuchga erishish siri" nutqi esa eng ko‘p tomosha qilingan ma'ruzalar qatorida.

Dissotsiativ kasalliklar va shizofreniya jiddiy ruhiy salomatlik muammolaridir. Ularning o‘xshash tomonlari bo‘lsa-da, bu ikki holat bir-biridan tubdan farq qiladi va har biri o‘ziga xos belgilarga, sababchilarga va davolash usullariga ega.

Shizofreniya fikr, his-tuyg‘u va xulq-atvordagi nosozliklar bilan namoyon bo‘ladi. Dissotsiativ kasalliklar esa xotira, fikr, shaxsiyat va harakatlarning uzluksizligida muammolar paydo bo‘lib, haqiqatdan uzilishlarga olib keladi.

Umumiy Ko‘rinish

Dissotsiativ kasalliklar va shizofreniya ba'zi belgilar jihatidan o‘xshash bo‘lishi mumkin, ammo ularning kelib chiqishi va davolash usullari farq qiladi. O‘zingizga to‘g‘ri davolashni tayinlash uchun simptomlaringiz asosida aniq tashxis qo‘yish muhimdir. Ushbu maqolani davom ettirib, dissotsiativ kasalliklar bilan shizofreniya o‘rtasidagi farqlarni yanada chuqurroq o‘rganing. Agar sizda ushbu holatlarning belgilarini sezsangiz, malakali shifokorga murojaat qiling.

Dissotsiativ Kasalliklar va Shizofreniya Belgilari

Shizofreniya va dissotsiativ kasalliklar bo‘lgan odamlarda ayrim o‘xshash belgilar kuzatilishi mumkin, masalan, tovushlarni eshitish, xotira yo‘qolishi va o‘zidan, atrofdagilardan ajralib qolish hissi.

Ammo dissotsiativ kasalliklarda shaxsiylikdan ajralish (depersonalizatsiya), haqiqatdan uzoqlashish (derealizatsiya) va xotira yo‘qolishi ko‘proq uchraydi. Shizofreniyada esa kognitiv funksiyalar, ya'ni fikrlash qobiliyatida muammolar ko‘proq namoyon bo‘ladi.

Shizofreniya Belgilari

• Deluziya (haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan qat'iy e'tiqodlar)
• Gallyutsinatsiyalar (ko‘rish, eshitish yoki hidlash sohasidagi xayollar)
• Tartibsiz fikrlash
• G‘ayrioddiy harakatlar
• Ijtimoiy izolyatsiya
• Emotsional ifoda yetishmasligi
• Kognitiv qobiliyatlarning pasayishi

Dissotsiativ Kasallik Belgilari

• Xotira yo‘qolishi yoki bo‘shliqlar
• O‘zidan ajralish hissi
• Haqiqatdan uzoqlashish hissi
• Stressga dosh berolmaslik
• Shaxsiyat bilan bog‘liq muammolar

Sabablari

Har ikkala holatning aniq sabablari hali to‘liq o‘rganilmagan, ammo tadqiqotlar ularning paydo bo‘lishida turli omillar rol o‘ynashini ko‘rsatmoqda.

Shizofreniya Sabablari

• Genetik moyillik: Oilaviy tarixda psixoz kasalliklari bo‘lsa, xavf oshadi.
• Miya kimyoviy o‘zgarishlari: Dopamin va glutamat neyrotransmitterlarining disbalansi.
• Atrof-muhit: Homiladorlik davrida virusli infektsiyalar yoki noto‘g‘ri ovqatlanish.
• Giyohvand moddalar iste'moli: Yoshligida marixuana kabi moddalardan foydalanish psixoz xavfini oshiradi.

Dissotsiativ Kasalliklar Sabablari

Dissotsiativ kasalliklar ko‘pincha jiddiy ruhiy travmalar natijasida yuzaga keladi. Bunga harbiy harakatlar, jismoniy yoki jinsiy zo‘ravonlik kabi tajribalar kiradi. Stress ko‘payganda holat yanada og‘irlashishi mumkin.

Kimlar va Qachon Ta'sirlanadi?

• Shizofreniya AQSh aholining taxminan 0.25% dan 0.64% gacha qismida uchraydi. Dunyo bo‘ylab 24 milliondan ortiq odamda aniqlangan. Erkaklarda simptomlar ko‘pincha o‘spirinlik yoki 20 yoshlar boshida, ayollarda esa 20 yoshlar oxirida boshlanadi.
• Dissotsiativ kasalliklar AQShda 2.4% odamda uchraydi. Ruhiy kasalliklar markazlariga murojaat qilgan bemorlarning taxminan 12-13.8%i ushbu guruhga kiradi.

Shizofreniya bilan yashovchi odamlar ko‘pincha posttravmatik stress buzilishi (PTSD), obsesif-kompulsif buzilish (OKB) va og‘ir depressiya bilan birga yashaydi. Shuningdek, giyohvand moddalar qabul qilish ehtimoli yuqori.

Dissotsiativ kasalliklarning har bir turi o‘ziga xos boshlanish va davomiylikka ega. Xotira yo‘qotilishi har qanday yoshda, har qanday vaqtda sodir bo‘lishi mumkin va bir necha daqiqadan yilgacha davom etishi mumkin.

Tashxis Qo‘yish

Shifokor tashxis qo‘yish uchun simptomlar, tibbiy tarix va jismoniy tekshiruvlar asosida savollar beradi. Ba'zan tibbiy testlar yordamida boshqa kasalliklar istisno qilinadi. Tashxis qo‘yishda "Ruhiy Kasalliklarning Diagnostik va Statistika Qo‘llanmasi, 5-nashr" (DSM-5) ishlatiladi.

Shizofreniya Tashxisi

Shizofreniya tashxisi uchun quyidagi simptomlardan kamida ikkitasini (birinchilaridan kamida birini) ko‘rsatish kerak:

1. Deluziya: Masalan, begona mavjudotlar bilan gaplashish yoki kimdir sizni kuzatayotganiga ishonish.
2. Gallyutsinatsiyalar: Boshqalar ko‘rmaydigan yoki eshitmaydigan narsalarni sezish.
3. Tartibsiz nutq: Ma'nosiz so‘zlar, mavzudan mavzuga sakrash.
4. Jiddiy tartibsiz yoki katatonik xulq-atvor.
5. Salbiy simptomlar: Emotsional ifoda yo‘qligi, ijtimoiy izolyatsiya.

Shizofreniyaga chalingan odamlar ko‘pincha o‘z kasalligini anglashi qiyin bo‘ladi, bu esa davolanishga rioya qilmaslikka olib keladi va kasallik qaytalanishiga sabab bo‘ladi.

Dissotsiativ Kasalliklarni Tashxislash

Dissotsiativ kasalliklar uch turga bo‘linadi: depersonalizatsiya/derealizatsiya buzilishi, dissotsiativ amneziya va dissotsiativ shaxsiyat buzilishi (DID). Har birining DSM-5da o‘ziga xos tashxis mezonlari mavjud.

• Depersonalizatsiya/derealizatsiya buzilishi: O‘zidan yoki atrofdagi haqiqatdan doimiy yoki takroriy ajralish.
• Dissotsiativ amneziya: O‘z hayoti yoki muhim voqealar haqida xotira yo‘qolishi.
• Dissotsiativ shaxsiyat buzilishi: Bir nechta alohida shaxsiyat holatlari va xotira bo‘shliqlari.

Dissotsiativ kasalliklar vaqtincha normal faoliyat yuritish imkonini beradi, ammo simptomlar ish faoliyati, munosabatlar va ta'limga salbiy ta'sir ko‘rsatadi.

Davolash Usullari

Shizofreniya va dissotsiativ kasalliklarni davolash farq qiladi, shuning uchun aniq tashxis juda muhim. Ikkala holat ham to‘liq davolanmaydi, ammo samarali boshqarish mumkin.

Shizofreniya Davolash

Asosiy davolash antipsixotik dorilar, psixoterapiya va jamiyat qo‘llab-quvvatlash xizmatlarini o‘z ichiga oladi. To‘g‘ri dori qabul qilish gallyutsinatsiyalar va deluziyalarni kamaytiradi. Zarur bo‘lsa, kasalxona sharoitida davolanish talab qilinishi mumkin.

Dissotsiativ Kasalliklarni Davolash

Asosan suhbat terapiyalari qo‘llaniladi, jumladan:

• Kognitiv-xulq terapiyasi (CBT)
• Dialektik xulq terapiyasi (DBT)
• Ko‘z harakatlari bilan desensitizatsiya va qayta ishlash (EMDR)

Qo‘shimcha ravishda, tashvish va depressiya simptomlarini kamaytirish uchun antidepressantlar yoki boshqa dorilar ham tayinlanishi mumkin.

Og‘ir Asoratlar

Shizofreniya bilan yashovchilar orasida o‘z joniga qasd qilish xavfi yuqori bo‘lib, taxminan 25-50% odamlar hayotlarida kamida bir marta bunday harakat qiladi. Taxminan 5% odamlar esa o‘z joniga qasd qilish natijasida vafot etadi.

Dissotsiativ shaxsiyat buzilishi bo‘lganlarning 70% dan ko‘pi o‘z joniga qasd qilishga uringan, ko‘p marta urinish va o‘zini jarohatlash holatlari keng tarqalgan.

Agar sizda o‘z joniga qasd qilish fikrlari paydo bo‘lsa, 988 raqamli Milliy o‘z joniga qasd qilishni oldini olish liniyasiga murojaat qiling yoki shoshilinch yordam uchun 911 raqamiga qo‘ng‘iroq qiling.

Oldini Olish

Shizofreniyani oldini olish qiyin, chunki u ko‘p jihatdan genetika va miya o‘zgarishlariga bog‘liq. Biroq, giyohvand moddalarni iste'mol qilishdan saqlanish xavfni kamaytirishi mumkin.

Dissotsiativ kasalliklar ko‘pincha travmatik voqealar bilan bog‘liq bo‘lgani uchun, travmalarni kamaytirish va ularning oqibatlarini davolash muhimdir.

Xulosa

Shizofreniya va dissotsiativ kasalliklar o‘xshash simptomlarga ega bo‘lishi mumkin, ammo ular turlicha kasalliklar. Shizofreniyada asosan fikr va xulq-atvorda buzilishlar bo‘lsa, dissotsiativ kasalliklarda o‘zlik va haqiqatdan ajralish ko‘proq kuzatiladi.

To‘g‘ri tashxis qo‘yish muhim, chunki davolash usullari farq qiladi. Shizofreniyada asosan antipsixotiklar, dissotsiativ kasalliklarda esa suhbat terapiyalari qo‘llaniladi.

Eslatmalar

Har ikkala kasallik ham noto‘g‘ri tushunilgan va ta'sir qiluvchi bo‘lishi mumkin. Belgilaringiz bo‘lsa, malakali mutaxassisga murojaat qilishdan tortinmang. To‘g‘ri yordam bilan bu kasalliklar bilan yashayotgan odamlar samarali va baxtli hayot kechirishi mumkin.

Qo‘shimcha ma'lumotlar uchun:

• Kasalliklar ro‘yxati
• Shizofreniya haqida
• Belgilar va tashxis

Manbalar:

1. Luvsannyam E va boshqalar. Schizophrenia: Kompleks ko‘rib chiqish. Cureus, 2022.
2. Cheslack-Postava K, Brown AS. Prenatal infeksiya va shizofreniya. Schizophr Res, 2022.
3. Patel S va boshqalar. Marixuana va shizofreniya aloqasi. Cureus, 2020.
4. Şar V va boshqalar. Dissotsiativ shaxsiyat buzilishi etiologiyasi. Psychol Res Behav Manag, 2017.
5. Milliy Ruhiy Salomatlik Instituti. Shizofreniya.
6. Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti. Shizofreniya.
7. Devillé C va boshqalar. Dissotsiativ buzilishlar, nevroz va psixoz o‘rtasida. Case Rep Psychiatry, 2014.
8. Atilan Fedai Ü, Asoğlu M. Dissotsiativ shaxsiyat buzilishining demografik ko‘rsatkichlari. Neuropsychiatr Dis Treat, 2022.
9. U.S. Milliy Tibbiyot Kutubxonasi. Shizofreniya.
10. Kothari CL va boshqalar. Gender va ruhiy tiklanish. Health Justice, 2014.
11. Patel KR va boshqalar. Shizofreniya: umumiy ko‘rinish va davolash. P T, 2014.
12. Chien WT, Fung HW. Dissotsiativ buzilishlarni tashxislash va davolashdagi qiyinchiliklar. Alpha Psychiatry, 2022.
13. Sharma P va boshqalar. Dissotsiativ amneziya va psixoterapiya. Prim Care Companion CNS Disord, 2015.
14. Berardelli I va boshqalar. Shizofreniyada o‘z joniga qasd xavfi. Front Psychiatry, 2021.
15. Rehan MA va boshqalar. Dissotsiativ shaxsiyat buzilishida tetiklovchilar. Cureus, 2018.

Siz Shizofreniya bo'yicha foydali maqolalarni 29-03-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Dissotsiativ Kasalliklar va Shizofreniya: Farqlari va Muhim Ma'lumotlar " sizga Shizofreniya sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Dissotsiativ Kasalliklar va Shizofreniya: Farqlari va Muhim Ma'lumotlar maqolasi sizga Shizofreniya bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.