Yurak Kasalliklari Tarixi: Qadim Misrdan Zamonaviy Davrgacha

Yurak kasalliklariga umumiy nazar

Bugungi kunda yurak kasalliklari AQShda erkaklar va ayollar orasida eng ko‘p o‘limga sabab bo‘luvchi kasallik hisoblanadi.

Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazining (CDC) ma’lumotlariga ko‘ra, har yili AQShda yurak kasalliklari tufayli har to‘rt o‘limdan biri sodir bo‘ladi, bu taxminan 610,000 kishini tashkil etadi. Shuningdek, har yili 735,000 dan ortiq odam yurak xurujiga uchraydi.

Yurak kasalliklari — oldini olish mumkin bo‘lgan asosiy o‘lim sabablaridan biridir. Bu kasallikning yuzaga kelishida genetik omillar ham rol o‘ynashi mumkin, ammo asosiy sabab ko‘pincha noto‘g‘ri turmush tarzi hisoblanadi.

Bunga noto‘g‘ri ovqatlanish, muntazam jismoniy faollikning yetishmasligi, tamaki chekish, spirtli ichimliklar yoki giyohvand moddalarni suiiste’mol qilish hamda yuqori stress darajasi kiradi. Amerika jamiyatida bu muammolar hali ham keng tarqalgan bo‘lgani uchun yurak kasalliklari dolzarb masala sifatida qolmoqda.

Bu kasallik insoniyat tarixida doimiy bo‘lib kelganmi yoki zamonaviy hayot tarzi bunga sababmi? Yurak kasalliklarining tarixiga nazar tashlasak, ko‘plab qiziqarli ma’lumotlarga duch kelamiz.

Qadimiy Misr fir’avnlari ham aterosklerozdan aziyat chekkan

2009 yilda Florida shtatida bo‘lib o‘tgan Amerika Yurak Assotsiatsiyasi yig‘ilishida olimlar 3500 yil oldin yashagan Misr mumiyalarida atherosclerosis (arteriyalarning torayishi) belgilarining mavjudligini taqdim etdilar.

1203 yil avval vafot etgan fir’avn Merenptah ateroskleroz bilan azob chekkan. Tadqiqot qilingan 16 mumiyadan 9 tasida ham ushbu kasallikning aniq yoki ehtimoliy dalillari topilgan.

Bu qanday bo‘lishi mumkin? Olimlar yuqori ijtimoiy mavqega ega Misrliklar ko‘p yog‘li mol go‘shti, o‘rdak va g‘oz go‘shtini iste’mol qilgan bo‘lishi mumkin, deb taxmin qilishadi.

Ushbu tadqiqot ilm-fan olimlarini kasallikni to‘liq tushunishga undab, zamonaviy xavf omillaridan tashqari boshqa sabablarni ham o‘rganishga olib keldi.

“Natijalar shuni ko‘rsatadiki, biz kasallikni to‘liq anglash uchun zamonaviy xavf omillaridan tashqari omillarga ham e’tibor qaratishimiz kerak,” — dedi tadqiqotning bosh hamkorlaridan biri, kardiologiya professori Doktor Gregory Tomas.

Koronar arteriya kasalliklarining dastlabki kashfiyotlari

Koronar arteriyalarning torayishi, ya’ni yurak qon tomirlarining yomonlashuvi haqida aniq qachon xabardorlik paydo bo‘lganini aytish qiyin. Ammo Leonardo da Vinchi (1452–1519) bu sohada izlanishlar olib borgan.

Qirollik shifokori Uilyam Harvi (1578–1657) qonning yurakdan butun tanaga aylanishini birinchi bo‘lib aniqladi.

1660–1742 yillarda yashagan Galle universitetining tibbiyot professori Fridrix Hoffmann yurak kasalliklari koronar arteriyalardagi qon oqimining torayishi bilan bog‘liq ekanligini qayd etgan.

Angina muammosini yechish yo‘li

Angina — ko‘krak sohasidagi siqilish hissi bo‘lib, ishemiya yurak kasalligining belgisi hisoblanadi. XVIII va XIX asrlarda ko‘plab shifokorlar uchun sirli kasallik bo‘lib qolgan.

1768 yilda Uilyam Heberden tomonidan birinchi bor tavsiflangan angina ko‘pincha koronar qon aylanishi bilan bog‘liq deb o‘ylangan, ammo ba’zilari buni jiddiy bo‘lmagan holat deb hisoblagan.

Jons Hopkins klinikasining bosh shifokori Uilyam Osler (1849–1919) angina ko‘proq sindrom ekanligini, ya’ni o‘z-o‘zidan kasallik emasligini ko‘rsatgan birinchi mutaxassislar qatoriga kiradi.

1912 yilda amerikalik kardiolog Jeyms B. Herrik koronar arteriyalarning asta-sekin torayishi anginaga sabab bo‘lishi mumkinligini aniqlagan.

Yurak kasalligini aniqlash usullarining rivojlanishi

1900-yillarda yurak kasalliklariga bo‘lgan qiziqish va tadqiqotlar sezilarli darajada oshdi. 1915 yilda Nyu-Yorkda Yurak kasalliklarini oldini olish va yordam berish uyushmasi tashkil etildi.

1924 yilda esa turli yurak kasalliklari assotsiatsiyalari birlashib, Amerika Yurak Assotsiatsiyasini tashkil etdi. Bu davrda yurak kasalligi haqida hali juda kam ma’lumot bor edi va bemorlar uchun davolanish imkoniyatlari juda cheklangan edi.

Bir necha yil o‘tib, shifokorlar koronar arteriyalarni kateter yordamida o‘rganishni boshladilar, bu keyinchalik chap yurak kateterizatsiyasi va koronar angiografiya usullariga aylandi.

Bugungi kunda ushbu diagnostika usullari keng qo‘llanilib, koronar arteriya kasalliklarini aniqlash va davolash strategiyasini belgilash uchun xizmat qiladi.

Portugaliyalik shifokor Egaz Moniz va nemis shifokor Verner Forssmann ushbu sohadagi peshqadamlar hisoblanadi.

1958 yilda F. Meyson Soness, Klivlend klinikasining bolalar kardiologi, koronar arteriyalarni yuqori sifatli tasvirlash texnikasini ishlab chiqdi va bu yurak kasalliklarini aniq tashxislash imkonini berdi.

Ovqatlanish odatlarimizni kuzatish bosqichi

1948 yilda Milliy Yurak Instituti (hozirgi Milliy Yurak, O‘pka va Qon Instituti) rahbarligida Framingham Yurak Tadqiqoti boshlandi, bu yurak kasalliklarini tushunishda birinchi yirik ilmiy ish bo‘ldi.

1949 yilda «arterioskleroz» atamasi xalqaro kasalliklarni tasniflash tizimiga kiritildi va yurak kasalliklari bo‘yicha o‘limlar soni keskin oshdi.

1950-yillarda Kaliforniya universitetida olim Jon Gofman LDL va HDL nomi bilan mashhur bo‘lgan ikki xil xolesterin turlarini aniqladi. U ateroskleroz rivojlangan kishilarda LDL darajasi yuqori va HDL darajasi past bo‘lishini kuzatdi.

Shuningdek, amerikalik olim Ansel Kiz O‘rta Yer dengizi mamlakatlarida oz yog‘li dieta bilan yashovchi aholida yurak kasalliklari kamligini aniqladi. U shuningdek, yaponlar orasida ham yurak kasalliklari kamligini qayd etdi va bu yog‘larning yurak kasalliklariga ta’siri borligini taxmin qildi.

Ushbu kashfiyotlar va Framingham tadqiqoti natijalari asosida amerikaliklar ovqatlanish odatlariga o‘zgartirish kiritishga chaqirildi.

Yurak kasalliklarining kelajagi

1960-70 yillarda bypass jarrohligi va perkutanno balonli angioplastika kabi davolash usullari paydo bo‘ldi.

1980-yillarda esa toraygan arteriyani ochish uchun stentlardan foydalanish boshlangan. Bu davolash usullari yurak kasalligi tashxisi qo‘yilgan kishilarning hayotini uzaytirish va sifatini oshirishga imkon berdi.

2014 yilda Scripps Tadqiqot Instituti yurak xurujining yuzaga kelish xavfini oldindan aniqlashga yordam beradigan yangi qon testini ishlab chiqdi.

Shifokorlar ayni paytda past yog‘li dietalar haqidagi noto‘g‘ri tushunchalarni ham qayta ko‘rib chiqmoqdalar. Yog‘larning yurak salomatligiga ta’siri murakkab va bahsli mavzu bo‘lsa-da, ba’zi yog‘lar yurak uchun foydali ekanligi aniqlandi.

Mononoyog‘li va polinoyog‘li yog‘lar, shuningdek omega-3 yog‘ kislotalari yurakdagi zararli xolesterin darajasini kamaytirishga yordam beradi. Masalan, zaytun moyi, kunjut moyi, yer yong‘og‘i moyi mononoyog‘li yog‘lar manbai hisoblanadi. Baliq, yong‘oqlar va Braziliya yong‘oqlari esa polinoyog‘li yog‘lar va omega-3 kislotalariga boydir.

Bugungi kunda biz koronar arteriya kasalliklarini davolash va oldini olish bo‘yicha ko‘p ma’lumotga egamiz. Ammo yurak kasalliklarini butunlay yo‘q qilish uchun hali ko‘p ish qilish kerak.

Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 15-05-2018 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Yurak Kasalliklari Tarixi: Qadim Misrdan Zamonaviy Davrgacha " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

Yurak Kasalliklari Tarixi: Qadim Misrdan Zamonaviy Davrgacha haqidagi ma'lumotlar sizga Jinsiy Salomatlik bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.