Qonimdagi PFAS doimiy kimyoviy moddalar: kamaytirish yo‘llari

INLIBER Panorama tadqiqotining qismi sifatida PFAS deb ataladigan doimiy kimyoviy moddalar inson salomatligiga qanday ta’sir qilishi o‘rganildi. Men o‘z qonimdagi PFAS darajasini bilib olish uchun qon tahlilidan o‘tishga rozi bo‘ldim — bu kelajak avlodlar uchun xavfsiz muhitni saqlash yo‘lida qadam edi.

PFASlar – yuzlab, ehtimol yuz minglab kimyoviy birikmalar bo‘lib, yillar davomida kiyim-kechakning suvga chidamliligi, idish-tovoqlar, elektron qurilmalar va tibbiy jihozlarda keng qo‘llanilgan. Ular tabiatda tez-tez parchalanmay, atrof-muhitda yig‘ilib boradi.

Ular uy-joyimizda, ichimlik suvimizda va ovqatimizda uchraydi. Tadqiqotlar ayrim PFASlar infertilitet yoki ba’zi turlar saraton kabi jiddiy sog‘liq muammolari bilan bog‘lanishini ko‘rsatadi.

PFAS darajasi qon tomirida 2 nanogram/ml dan yuqori bo‘lsa, sog‘liq uchun xavf bo‘lish ehtimoli mavjud deb hisoblanadi. Shifokor Dr Sabine Donnai buni tahlil qilib, “darajalar 2 ng/ml dan yuqori bo‘lsa sog‘liqka salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin” deb aytadi. Mening natijam esa 9.8 ng/ml bo‘ldi.

Shifokor bu xabarnomani yumuq ohangda berdi — ammo xavflilik darajasi borligini tushuntirdi. PFASlar tanaga kirib olgach, vaqt o‘tishi bilan ular mikro-darajada to‘planib, organizmimizning turli tizimlariga aralashishi mumkin.

Mutaxassislar, ayrim PFASlar tiroid funktsiyasiga, buyrak va jigar saratoni kabi xavflarga bog‘lanishi mumkinligini aytadi, shuningdek fertilityga ta’siri ko‘pchilik tadqiqotlarda ko‘rinib kelmoqda. Shuningdek, homiladorlik davomida ba’zi PFASlar ona ichida farzandga o‘tishi ehtimoli mavjud bo‘lishi mumkin.

Men uchun eng ishonchli savol — qonda PFAS darajasini nolga yetkazish mumkinmi? Shifokorlar buni oddiy yo‘l bilan yo‘lga solib bo‘lmaydi, deydi — lekin keyingi ikki-uch yil ichida to‘g‘ri strategiya bilan kamaytirish mumkinligini aytishadi.

Shifokorlar meni tolali (yulaf, arpa, loviya, no‘xat, yong‘oq va urug‘lar kabi) ozuqalarni ko‘proq iste’mol qilish, shuningdek tolali qo‘shimchalardan foydalanishni tavsiya etdi. Tolali ovqatlar PFASlar qoni tarkibidagi miqdorni kamaytirishda eng kuchli isbotlardan biri bo‘lishi mumkin. Shuningdek, hayz ko‘rish davrida PFAS darajalari pasayishi ehtimoli bo‘lishi mumkin.

• Non-stick qovurilgan panalarni keramika yoki zanglamaydigan po‘lat yoki temir idishlar bilan almashtiring.
• Suv filtrini o‘rnatib, ichimlik suvining PFAS kontsentratsiyasini kamaytiring.
• PFASga ega bo‘lgan maishiy tozalovchi vositalardan voz keching yoki PFAS-free bo‘lgan variantlardan foydalaning.
• Kosmetika va sochparvarlash mahsulotlaridagi PFASga yo‘llovchi “fluoro” yoki “PTFE” kabi nomlarni qidirib topmang; PFAS-free belgilangan mahsulotlarni tanlang.

Shunga o‘xshash tavsiyalar onam-bo‘ri Pamela Kavanagh bilan Berkshiredagi uy sharoitida ham muhokama qilindi. Dr Federica Amati Imperial College Londondan PFASlarning bolalar uchun xavfini oʻrganmoqda va u bu moddalarning uy sharoitida qanday kamaytirilishi mumkinligini tushuntirdi.

Dr Amati ta’kidlashicha, suvga yo‘nalgan ichimliklar ichish — hududga qarab PFASga bo‘lgan tajribaning farqlanishini ko‘rsatadi. Qovurilgan panlar, qattiq chizilgan non-stick panlar PFAS xavfini oshirishi mumkin; shuning uchun ularni tashlab yuborish yoki PFASsiz panlarga o‘tish ma’qul. Gilamlar PFAS bilan ishlov berilgan bo‘lishi mumkin, shuning uchun kundalik tozalash va havo aylanishini ta’minlash muhim.

PFASlarning ko‘p qismi xavfli bo‘lishi mumkin bo‘lsa-da, xarid qilayotgan kiyimlar bo‘yicha to‘liq ma’lumotlar bermasada bo‘lishi mumkin. Mountain Warehouse kompaniyasi ba’zi eski varialar PFASli bo‘lganini tasdiqladi, ammo 2023-yildan boshlab PFASsiz ishlab chiqarish yo‘lida ish olib boryapti. Ular “PFASsiz barcha mahsulotlar” bo‘lganligini ta’kidlab, xavfsizlik standartlariga mos keladi, deb bildirishdi. Ilgarigi sinovlar natijalariga ko‘ra, ishlab chiqaruvchi PFAS izlarini yo‘qotish bo‘yicha harakat qilmoqda.

Shaxsiy xavfsizlik uchun uydagi PFAS manbalarini aniqlashda ehtiyot bo‘lish kerak. Shifokorlar PFASli materiallar mavjud bo‘lgan kiyimlarni tozalanganda teri bilan uzoq vaqt muloqot qilishi ehtimolini kamaytirishni tavsiya etadi. Qo‘shimcha tadqiqotlar PFASlarning kundalik hayotdagi ta’sirini yanada aniqlashtirmoqda.

Xorijiy manbalardan olingan ma’lumotlar asosida kelajakda PFAS bo‘yicha siyosiy chora-tadbirlar kengaytirilishi kutilmoqda. Yevropa Komissiyasi 10 000 ga yaqin PFAS kimyoviy moddalariga qarshi to‘liq taqiq yoki qat’iy cheklovlarni ko‘rib chiqmoqda. Buyuk Britaniya esa ayrim PFASlar uchun cheklovlarni qo‘llash yoki taqiqlash yo‘lini o‘rganmoqda, holatga qarab maxsus siyosatlar ishlab chiqilmoqda. Rivojlanayotgan xavfsizlik tizimlari hanuz to‘liq barqaror bo‘lmasa-da, xavfni kamaytirish yo‘lida qadamlar qo‘yilmoqda.

PFASlar kundalik hayotimizga chuqur singib ketgan bo‘lsa-da, ularni kamaytirish uchun shaxsiy chora-tadbirlar mavjud. Oddiy, ammo samarali yo‘l-yo‘riqlar yordamida sog‘lig‘imizni himoya qilish mumkin.

Natijada, qon tahlilidan o‘tganimdan so‘ng, bunday moddalarga nisbatan xabardor bo‘lish va zarur choralarni ko‘rish tobora aniqlik keltirdi. Bu qisman xavfsizlik chorasi bo‘lsa-da, kelajakda ko‘proq tadqiqotlar va siyosiy qarorlar orqali yanada aniq yo‘llar ko‘rsatadi.

Bizning tajribamiz PFAS xavfini boshqalar bilan bo‘lishishni o‘zimcha muhim deb hisoblaydi — aslida bu muammo barcha uchun shaxsiy va jamiyat darajasida yechim izlashga chaqiradi.

• Qanday qilib farq qilsa bo‘ladi? PFASli mahsulotlarni tanlashda tekshirish, PFASfree belgilari mavjudligiga e’tibor berish.
• Qanday qilib uy sharoitida xavfni kamaytirish mumkin? Suv filtrlarini o‘rnatish, non-stick panlarni almashtirish, PFASsiz tozalovchi vositalardan foydalanish.
• Qanday ta’sirlar? Ovqatdan, suvdan va kundalik mahsulotlardan keladigan xavf darajasini kamaytirish bo‘yicha aniq choralar.

Ekspertlar izohiga ko‘ra, PFASlar doimiy ravishda muhokama qilinishi kerak bo‘lgan masala bo‘lib qolmoqda. Hamma uchun oddiy, ammo samarali qadamlar mavjud — bu bizning sog‘lig‘imiz uchun muhimdir.

Qisqa xulosa: PFASlar kundalik hayotimizga kirib kelgan, ammo ular bilan kurashish uchun amaliy choralar mavjud. Qon tahlili natijalarini o‘rganish va xavf manbaalarini aniqlab, tolali oziq-ovqatlar, toza suv, sintetik emassan panlar va PFASsiz mahsulotlarni afzal ko‘rish kabi oddiy qadamlar yordam berishi mumkin. Oila sog‘lig‘ini asrab-avaylash — bu kelajak avlodlar uchun ham muhim.

PFASlar bugungi kundagi hayotimizning qismi bo‘lishi mumkin, lekin ularni kamaytirish uchun shaxsiy choralar va siyosiy qadamlar mavjud. BBC article manbaga ishorat qiladi.