Margaret Thatcher: Neoliberalizmning Qahramoni va Britaniyaning O‘zgartiruvchisi

Margaret Thatcherning siyosati dunyo iqtisodiyotida chuqur iz qoldirdi.

Margaret Thatcher — 1980-yillarda butun dunyoda neoliberal harakatning shakllanishida muhim rol o‘ynagan britaniyalik siyosatchi. Yevropaning birinchi ayol bosh vaziri sifatida u 11 yildan ortiq vaqt davomida mamlakatni boshqarib, nafaqat Buyuk Britaniyani, balki butun global iqtisodiyotni tubdan o‘zgartirgan islohotlarni amalga oshirdi.

Asosiy ma’lumotlar

• Margaret Thatcher Ronald Reygan bilan birgalikda neoliberalizm davrini boshlab berdi.
• 1979-yilda Buyuk Britaniyaning birinchi ayol bosh vaziri etib saylandi va 11 yildan ko‘proq vaqt davomida davlatni boshqardi.
• U monetarizmni targ‘ib qildi, davlat aralashuvini kamaytirdi, soliq stavkalarini pasaytirdi va ishchi uyushmalarini zaiflashtirishga harakat qildi.
• 1990-yilda lavozimidan iste’fo berdi, 2013-yilda vafot etdi.
• 20-asrning eng ta’sirli siyosatchilaridan biri sifatida uning merosi hanuzgacha davom etmoqda.

Erta hayoti va ta’limi

Margaret Hilda Roberts 1925-yil 13-oktabrda Angliyaning Grantham shahrida tug‘ilgan. Ota-onasi Alfred va Beatrice Roberts oziq-ovqat do‘konini boshqarishgan. Margaret va uning katta singlisi do‘kon ustidagi kvartirada yashashgan.

Uning bolaligi siyosiy qarashlarining poydevorini yaratdi. Ota-onasi metodist bo‘lib, mahalliy jamoada faol ishtirok etishar va Margaretga o‘z-o‘ziga yordam ko‘rsatish kabi qadriyatlarni singdirishgan. Alfred Roberts mahalliy siyosatda faol bo‘lib, oilaviy muhokamalarda siyosat haqida ko‘p gapirardi.

18 yoshida Margaret Oksford Universitetida kimyo fanini o‘qishga kirdi. U yerda Oksford Universiteti Konservativlar Assotsiatsiyasining birinchi ayol prezidenti bo‘lib saylandi. Kimyo unga yoqardi, ammo siyosat uning haqiqiy ishi va ehtirosi edi.

Kimyogar, yurist va siyosatchi

Tugatgach, Thatcher Essexdagi BX Plastics kompaniyasida tadqiqotchi kimyogar bo‘lib ishladi. Shu bilan birga, siyosatga ham qiziqishi davom etdi, 1950 va 1951-yillardagi umumiy saylovlarda Dartforddan Konservativlar nomzodi sifatida qatnashdi. Har ikkala saylovda mag‘lub bo‘ldi, ammo mamlakatda eng yosh ayol nomzod sifatida e’tibor qozondi.

Dartforddagi siyosiy faoliyati unga mahalliy tadbirkor Denis Thatcher bilan tanishishga imkon berdi. Ular keyinchalik turmush qurishdi va Margaret Thatcher familiyasini oldi. BX Plasticsdagi ishidan voz kechib, egizak farzandlari tug‘ilishidan keyin soliq huquqi bo‘yicha yurist bo‘ldi.

1959-yilda siyosiy faoliyati sezilarli darajada rivojlana boshladi. Shu yili u Shimoliy Londonning Finchley saylov okrugidan parlamentga saylandi. 1961-1964 yillarda Pensiyalar va Milliy Sug‘urta vazirligida parlament kotibi, 1969-1970 yillarda ta’lim bo‘yicha muxolifat spikeri, 1970-1974 yillarda ta’lim va ilm-fan vaziri bo‘lib ishladi. 1975-yilda ikki marta mag‘lubiyatga uchragan Edward Heath o‘rnini egallab, Konservativlar partiyasi rahbari bo‘ldi.

1979-yilda Buyuk Britaniya yuqori inflyatsiya va ish haqi oshirilishini talab qiluvchi namoyishlar tufayli iqtisodiy qiyinchiliklarga duch keldi. Mehnat partiyasi obro‘sini yo‘qotdi va Margaret Thatcher 4-may kuni mamlakatning birinchi ayol bosh vaziri etib saylandi.

Siyosiy islohotlari

Thatcher uch marta bosh vazirlik qilib, jami 11 yildan ortiq vaqt davomida lavozimda bo‘ldi. Shu davrda u ko‘plab o‘zgarishlarni amalga oshirdi.

U hokimiyatga kelganida, Britaniya iqtisodiyoti sustlashgan edi. Thatcher o‘zini ehtiyotkor xonadon boshqaruvchisi kabi tutdi va monetarizm, bozor iqtisodiyoti hamda davlat aralashuvini cheklashga asoslangan inqilobiy iqtisodiy siyosatni ilgari surdi.

Xususiylashtirish, tartibga solishni kamaytirish va ijtimoiy yordam tizimini qisqartirish

Thatcher hukumatning odamlar va biznesga aralashmasligi kerak, degan qarashni ilgari surdi. Friedrich Hayek, Milton Fridman va Alan Uolters ta’sirida u bozor iqtisodiyotini qo‘llab-quvvatladi va odamlarni ishga rag‘batlantirish, ijtimoiy yordamga qaram bo‘lishni kamaytirish tarafdori bo‘ldi.

Eng muhim qarorlaridan biri ko‘plab davlat kompaniyalarini, asosan kommunal xizmatlarni, xususiylashtirish edi. Bu kompaniyalarning aksiyalari ommaga sotildi, natijada davlat byudjeti mustahkamlandi, ammo asosiy xizmatlar nazorati foyda izlovchilarga o‘tdi.

Bundan tashqari, bank va moliyaviy xizmatlarni tartibga solish sezilarli darajada yengillashtirildi. Bu chet el kapitalining Buyuk Britaniyaga oqishini tezlashtirdi va ko‘pchilikni boyitdi, ammo 2000-yillar oxiridagi global iqtisodiy inqirozga sabab bo‘lgan tartibsizliklarga ham yo‘l ochdi.

Ishchi uyushmalarini zaiflashtirish

Thatcher bosh vazir bo‘lgan paytda ishchi uyushmalari kuchli edi va ish tashlashlar keng tarqalgan edi. U bu uyushmalar iqtisodiy taraqqiyotga to‘siq bo‘lishiga ishonardi va ularni bostirishga qaror qildi.

1984-yildagi ko‘mirchilar ish tashlashi barcha narsani o‘zgartirdi. Ishchilar ish joylarini saqlab qolish uchun norozilik bildirishdi, ammo bu safar ular qonun, politsiya, ommaviy axborot vositalari va hukumat qarshiligiga duch keldi. Natijada ishchilar mag‘lub bo‘lib, milliy ko‘mirchilar uyushmasi zaiflashdi va bunday harakatlarning oldini olish uchun qonuniy cheklovlar joriy qilindi.

Yuqori daromad solig‘ini kamaytirish

1979-yilda yuqori daromad solig‘i 83% ni tashkil qilgan bo‘lsa, 1988-yilga kelib bu ko‘rsatkich 40% ga tushirildi. Soliq tushumlaridagi kamayishni qoplash uchun qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) oshirildi va aholi boshiga soliq joriy qilindi. Bu soliqlar progressiv bo‘lmaganligi sababli, boylar nisbatan kamroq soliq to‘ladilar, kambag‘allar esa ko‘proq yuk ostida qoldi.

Uy-joy egaligini rag‘batlantirish

1980-yilgi Uy-joy qonuni orqali davlat ijarachilariga o‘z uylarini arzon narxda sotib olish imkoniyati yaratildi. Bu siyosat arzon uy-joy olish istagidagi ishchi sinfi uchun katta imkoniyat bo‘ldi, davlat tomonidan yordam ko‘rsatilishini istamaganlar ham uni qo‘llab-quvvatladi. Biroq tanqidchilar bu qonun arzon davlat uy-joylarining kamayishiga olib kelib, uy narxlari va ipoteka qarzlarining oshishiga sabab bo‘ldi, deb hisoblashadi.

Merosi

Margaret Thatcher 2013-yil 8-aprelda vafot etdi, ammo uning ta’siri davom etmoqda.

U Buyuk Britaniyani va uning iqtisodiyotini tiklagani, Amerika bilan aloqalarni kuchaytirgani va Yevropadan ko‘ra AQSh bilan yaqin hamkorlikni afzal ko‘rganligi uchun e’tirof etiladi. Uning global konservatizmga kiritgan hissasi hamon seziladi. Ko‘pchilik uchun Thatcher Winston Cherchill kabi buyuk shaxs hisoblanadi.

Ammo uning siyosati hamma uchun yoqimli emas. Amerikalik Reygan bilan birga olib borgan iqtisodiy siyosati tengsizlikni kuchaytirdi va u o‘z qarorlaridan zarar ko‘rganlarga nisbatan kamdardlik ko‘rsatgan.

Qiziqarli fakt

Thatcher va Ronald Reygan ikkovi ham iqtisodchi Milton Fridman maslahatlari asosida o‘z siyosatlarini shakllantirgan.

Margaret Thatcher qanday qilib hokimiyatdan ketdi?

1990-yilda Thatcher Konservativlar partiyasi yetakchisi va bosh vazir lavozimidan iste’fo berdi. Uning partiyadagi hamkasblari orasida qo‘llab-quvvatlash kamayib, aholining tanqidi, ayniqsa jamoatchilik soliqqa oid noroziliklari va Yevropa bilan bog‘liq munosabatlari tufayli ishonch pasaygandi.

Bosh vazirlikdan keyin nima qilgan?

Lavozimidan ketgach, Thatcher jim bo‘lmadi. U Konservativlar partiyasiga ta’sir ko‘rsatishda davom etdi, dunyo bo‘ylab ma’ruzalar qildi, Margaret Thatcher fondini tashkil etdi va ikki eslatma hamda siyosat haqida kitob yozdi.

21-asr boshlarida u bir qancha kichik insultlar tufayli ish faoliyatini kamaytirishga majbur bo‘ldi va sog‘ligi asta-sekin yomonlashdi, oxir-oqibat 2013-yilda o‘limiga sabab bo‘lgan insultga uchradi.

Margaret Thatcher Sovuq Urushning tugashiga yordam berdimi?

Thatcher sovetlarga nisbatan qat’iy siyosat yuritdi va kommunizm yomonligi haqida ko‘plab televizion chiqishlar qildi, shuning uchun unga "Temir xonim" laqabi berildi. Ba’zi ekspertlar uning Sovet Ittifoqi rahbari Mixail Gorbachyov bilan aloqalari Sovuq Urushning tugashiga sezilarli ta’sir ko‘rsatgan deb hisoblaydi.

Xulosa

Margaret Thatcher 20-asrning eng mashhur va bahsli siyosatchilaridan biridir. Uni sevish yoki yoqtirmaslikdan qat’i nazar, u bugungi dunyoni tubdan o‘zgartirdi. Amerika bilan birgalikda u global iqtisodiyotdagi inqilobiy o‘zgarishlarga asos solgan fikrlarning asosiy targ‘ibotchisi bo‘ldi.

Siz Davlat va Siyosat bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 11-04-2022 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Margaret Thatcher: Neoliberalizmning Qahramoni va Britaniyaning O‘zgartiruvchisi " sizga Davlat va Siyosat sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

Margaret Thatcher: Neoliberalizmning Qahramoni va Britaniyaning O‘zgartiruvchisi haqidagi ma'lumotlar sizga Davlat va Siyosat bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.