Hindistonda yangi mehnat kodekslari: sarmoyaga yo‘l ochildi, ishchilarning xavotirlari saqlanmoqda

Hindistonda mehnat sohasidagi eng keng qamrovli islohotlardan biri e’lon qilindi: 29 federal mehnat qonuni to‘rt kodeksga qisqartirildi. Natijada qoidalarning umumiy soni 1 400 atrofidan taxminan 350 ga kamaydi, kompaniyalar uchun to‘ldiriladigan shakllar soni esa 180 dan 73 ga tushdi. Bu o‘zgarishlar pandemiya yillaridan so‘ng iqtisodiyotni modernizatsiya qilish yo‘lida qabul qilingan qadamlar sifatida ko‘rilmoqda.

Qonunlar 2020 yilda parlament tomonidan tasdiqlangan bo‘lsa-da, ularni butun mamlakat bo‘ylab bir vaqtning o‘zida joriy etish bosqichi besh yildan ortiq davom etdi. Hukumat bu islohotlarni mehnat munosabatlarini soddalashtirish, compliance (qonuniy rioya qilish) jarayonini yengillashtirish va mehnat bozorini yanada moslashuvchan qilish maqsadida qabul qilmoqda.

Hozirgi islohotlar nimaga qaratilgan?

Rasmiylardan aytishicha, yangi kodekslar mehnat fuqarolik huquqlarini kuchaytirib, ish beruvchilar uchun qonuniy muvofiqlikni soddalashtiradi, shuningdek gig ishchilari kabi o‘z-o‘zini tashkil etadigan ishchilarning qonuniy maqomini rasmiylashtiradi. Bunga qo‘shimcha ravishda mehnat xavfsizligini yaxshilab, ijtimoiy sug‘urta imkoniyatlarini kengaytiradi, xodimlar uchun umumiy minimal ish haqini belgilaydigan me’yorlar ham ishlab chiqilgan.

Qayd etilgan o‘zgarishlar nafaqat katta korxonalar uchun, balki informal (norasmiy) iqtisodiyotda faol bo‘lgan millionlab odamlar uchun ham yangi imkoniyatlar yaratishi mumkin deb baholanmoqda. Ekspertlar yirik kontrastlarni yo‘qotish, ya’ni oldingi qonunlardagi notekis tushunchalarni tozalash maqsadida ishlashdi, deb ta’kidlaydi.

Mutaxassislarning fikricha, yangi kodekslar mehnat bozorini moslashtirish orqali investorlarni ham, xorijiy sarmoyadorlarni ham o‘ziga tortishi mumkin. Arvind Panagariya kabi olimlar ee, avvalgi qoidalar 100 foiz qo‘llanilishi mumkin bo‘lmagan taplar edi, deya ta’kidlaydi; moslashuvchan bozor raqobatbardosh bo‘lish uchun zarurdir. Nomura moliyaviy tadqiqot kompaniyasi eksperti esa islohotlarni — ish joylarining kengayishi, ishlab chiqarish ko‘lamini oshirish va GVC’lar bilan integratsiya yo‘lini yanada ochmoqda, deya baholaydi.

Shu bilan birga, tanqidchilar, xususan manfaatsiz mehmonxonalar uchun qoidalar bo‘ylab kenglashni yoki “employers-friendly” yondashuvni keltirib chiqarish xavfini ko‘rsatmoqda. Ikkita ayni nomaqbul bo‘lgan nuqta — xodimlarni osonroq ishdan bo‘shatish uchun kiritilgan osonlashtirish, shuningdek pig‘in bo‘lgan ishchi tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlashni cheklash istiqbollaridir. 100 kishidan katta korxonalar uchun ishdan bo‘shatish ruxsatining 300 kishiga ko‘tarilishi bu norasmiy gardishlarni yanada kuchaytirishi mumkin degan xavotirlar mavjud.

Norasmiy ishchilar, ko‘p hollarda yillik daromadlar past bo‘lgan o‘rtacha oilalarni qamrab oladi. Bundan tashqari, xodimlar 14 kun oldin ogohlantirish berishi shart bo‘lgan ishlar bo‘yicha mehnat kurashlarining tashkil etilish qobiliyatini cheklab qo‘yishi mumkin, deb hisoblaydilar. Bu holatlar mehnat uyushmalari bo‘lmagan, yoki kam tarafdordagi ishchilar uchun qo‘shimcha qiyinchiliklar yaratishi mumkin.

Hammaga teng yondashuv — mehnat qonunchiligi bo‘yicha farqlarni yo‘qotish dirjasi — ko‘plab ekspertlar tomonidan ijobiy yo‘nalish sifatida ko‘riladi. Biroq ishonchli ijro etish, nazorat va vositalar bo‘yicha muammolar qolmoqda—mamlakat bo‘ylab qo‘llanma va qo‘riqlash yo‘llari hali ham murakkab bo‘lib qolmoqda.

Kalit xulosalar

• 29 qonun 4 kodeksga qisqartirilishi mehnat qonunchiligini soddalashtiradi, lekin qoidalarning ta’siri mehnat bozori uchun barqaror bo‘lishi uchun kechiktiriladi.
• Gig ishchilari uchun qonuniy maqom kengaygan bo‘lishi kutilmoqda, bu formallashtirish jarayonini kuchaytirishi mumkin.
• Ishtirok etish, yoki ishchilarni ishdan bo‘shatish bo‘yicha qoidalar o‘zgarib, 300 ishchiga yetganda ish beruvchilarning kirishlariga ruxsat kengaytirilgan.
• Yangi kodekslar ishchilarning kurash imkoniyatlari va kollektiv bitimlar ko‘rinishini o‘zgartirishi mumkin; ammo barqaror ishlab chiqarish uchun kompyensiya, mamul bozoridagi talablar va investitsiya darajasining dolzarbligi muhim bo‘ladi.

Mutaxassislar fikri (qisqa sharh)

Ekspertlar: moslashtirilgan mehnat kodekslari bozorda raqobatbardoshlikni oshirishi mumkin, lekin mehmonlar uchun kurashlarni yo‘qotmaslik uchun ham mehnat himoyasi yuqori darajada saqlanishi kerak. Sarmoyada o‘sish uchun samarali nazorat va implementatsiya darajasi muhim, deyiladi.

Xulosa

Hindistonda yangi mehnat kodekslari iqtisodiy modernizatsiyani tezlashtirishga qaratilgan bo‘lib, xususan gig ishchilari uchun rasmiy maqomni kengaytiradi. Biroq ishdan bo‘shatish qoidalari va ishchi kurashlarida yangi cheklovlar bo‘yicha xavotirlar kamaymayapti. Qonunlarning barqaror ishlashi uchun davlat, ish beruvchilar va ishchilar o‘rtasidagi hamkorlik hamda nazorat kuchaytirilishi kerak bo‘ladi.

Asosiy qaror — mehnat kodekslari bozorni modernizatsiya qilsa-da, ishchilar huquqlari va xavfsiz ish joylarini himoya qilish ham ularning asosiy ehtiyojlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Manba: BBC News cpwk28d5yzxo