H5N1 parrandalar gripi insonlarga qanday yoyilishi mumkin: hind olimlari modellashtirish o'tkazdi

Parrandalar grippi (H5N1) insonlarga ko‘chishi xavfi dunyoda jiddiy xavotir uyg‘otmoqda. Hindiston olimlari bu xavfni oldini olish uchun H5N1 ning insonlar o‘rtasida tarqalishi ehtimolini modellashtirib, erta qadamlar qanchalik muhimligini ko‘rsatdi.

H5N1 nima va nega xavfli?

H5N1 — parrandalarda keng tarqalgan gripp turi bo‘lib, ko‘plab hollarda qushlar uchun xavfli bo‘ladi, biroq ba'zi hollarda insonlarga ham o‘tishi mumkin. Insonlar orasidagi keng tarqalish xavfi hozircha yuqori bo‘lmagan bo‘lsa-da, xavf doim mavjud bo‘lmoqda.

Namakkal tumani va BharatSim modellashtirish

Namakkal Tamil Nadudagi parranda sanoati markazlaridan biridir: bu hududda taxminan 1,6 million parranda fermasi, 70 million parranda yashaydi va kundalik 60 million tuxum ishlab chiqariladi. Tadqiqotlar Namakkal tumanidagi 9 667 kishidan iborat sintetk qishloqni yaratdi va uni BharatSim — ochiq manbali simulyatsiya platformasi (open-source simulation platform) yordamida modellashtirdi. Ushbu platforma avval Covid-19 davrida ishlab chiqilgan bo‘lib, hozirda boshqa kasalliklar uchun ham mos keladi.

Simulyatsiya virustni bir ish joyidan (kichik fermer xo‘jaligi yoki bozordagi joy) odamlar orasiga kirishi bilan boshlab, birlamchi aloqadagi odamlar orqali kengayishini, so‘ng oilalar, maktablar va boshqa ish joylaridagi ikkinchi darajali kontaktlar bilan aloqada bo‘lishini ko‘rsatadi. Tarmoqlar uy-joylar, maktablar va ish joylaridan tashkil topgan tarmoq kabi qurilgan.

Asosiy topilmalar

• Birlamchi aloqalardagi kasalliklar 2–10 holatdan boshlab tarqalish bosqichini ko‘rsatishi mumkin.
• Uylar yaqinidagi karantin (izolyatsiya) ikkinchi bosqich tarqalishini oldini olishi mumkin; uchinchi bosqichga o‘tilsa, vaziyat og‘irlashishi ehtimoli ortadi.
• Maxsus emlash yo‘llari xavfni bosqichma-bosqich ko‘tarish uchun yordam beradi, ammo uy ichidagi xavfni darhol o‘zgartirmaydi.

Namakkal tumanidagi qishloqcha modelga muvofiq 9 667 kishiga asoslangan sintetk populyatsiya yaratildi. Bu usul real hayotdagi yo‘l-yo‘riqlarni o‘rganishga yordam beradi.

Mutaxassislar fikri

Seema Lakdawala, Emory Universiteti viroloji bo‘yicha mutaxassisi, tarqalish tezligi har doim hamma hollarda bir xil bo‘lmasligini ta‘kidlab, barcha holatlar uchun bir xilda bo‘lmagan o‘lchovlar kerakligini aytadi. Shuning uchun modellar natijalarini ehtiyotkorlik bilan talqin qilish zarur.

U shuningdek, modellar ko‘p omillarga bog‘liq ekanligini va real hayotdagi vaziyatlar bu omillarni to‘liq aks ettirmasligini ta'kidlaydi. Masalan, ko‘chman qushlar yoki insonlar xulqi (masalan, niqob taqish) kabi omillar natijalarga ta'sir qiladi.

xulosa

H5N1 xavfi jiddiy bo‘lishi mumkin, lekin to‘g‘ri kuzatuv va choralar yordamida oldini olish mumkin. erta kuzatuv, karantin va mos emlash yo‘riqlari pandemiya xavfini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. Hozirgi mavjud antiviral dorilar va yaqin kelajakda mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan vaksinalar ham qisqa muddat ichida yordam bera oladi.

Ekspert nuqtai nazari: tarqalish tezligi ko‘plab omillarga bog‘liq bo‘lib, shuning uchun choralar ham mos ravishda moslashtirilishi kerak.

Modellashtirish real vaqt rejimida ishlatilishi mumkin bo‘ladi; ma’lumotlar yangilanganda darhol yangilanadi. Bu sog‘liqni saqlash boshqarmalariga erta xavfni aniqlash va qaysi choralar aynan qachon tatbiq etilishi kerakligini ko‘rsatishda yordam beradi.

Kalit xulosa: erta kuzatuv, izolyatsiya va yo‘naltirilgan emlash H5N1 ning insonlar o‘rtasida keng tarqalishini oldini olishdagi eng samarali yo‘llardir. Manba: BBC News https://www.bbc.com/news/articles/cgl66ez489po

Siz Dunyo yangiliklari bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 19-12-2025 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " H5N1 parrandalar gripi insonlarga qanday yoyilishi mumkin: hind olimlari modellashtirish o'tkazdi " sizga Dunyo yangiliklari sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

H5N1 parrandalar gripi insonlarga qanday yoyilishi mumkin: hind olimlari modellashtirish o'tkazdi haqidagi ma'lumotlar sizga Dunyo yangiliklari bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.