Gvineya-Bissauda Embaló Senegalga qochdi: harbiy hokimiyatga o‘tish boshlangan

Gvineya-Bissauda siyosiy krizis yangi bosqichga o‘tmoqda: prezident Umaro Sissoco Embaló mamlakatini tark etishga majbur bo‘ldi va Senegalga qochdi. Mintaqaviy tashkilot ECOWAS vaziyatni tinch yo‘lga qo‘yish uchun muzokaralarni davom ettirmoqda, harbiy rahbarlar esa o‘tish jarayonini boshqaryapti.

Hodisalar tafsilotlari

Senegalga charter aviatsiya reysida yetib borgan Embaló xavfsiz yetib kelganini rasmiylar tasdiqlashdi. Harbiylar tomonidan eʼlon qilingan yangi o‘tish rahbari—the general Horta N'Tam—bir yilga mamlakatni boshqarish uchun tayin etildi.

O‘tgan yakshanba kuni bo‘lib o‘tishi kutilgan prezidentlik va parlament saylovlarining dastlabki natijalari eʼlon qilinishi kutilgan edi, ammo harbiylar saylov jarayonini to‘xtatdi va natijalarni eʼlon qilinmadi. Rasmiylar nomaʼlum siyosatchilar tomonidan demokratiyaga putur yetkazilishi ehtimolini ko‘rsatib, saylov natijalarini oshkor qilmaslikka chaqirdi.

Harbiylar “barqarorlikka putur yetkazishi mumkin bo‘lgan fitnalarni” oldini olish uchun tungi tartib-qoidalarni kuchaytirdi. Shaharlar bo‘ylab ko‘cha bo‘ylab harbiy patrullik kuchaydi, ko‘plab joylarda kecha-qurun xavfsizlik choralarini ko‘rishga o‘tildi.

Fuqarolar fikri va ichki munosabatlar

Bissau shahrida yashovchi bir ayol INLIBER bilan suhbatda: “Bu turdagi to‘ntarishlar oldindan sodir bo‘lgan edi, lekin bu holda bo‘lgan voqea kutilmagan edi; odamlar saylovlar natijalari haqida eshitishni kutishyapti,” dedi. Shahar aholisi orasida vaziyatga nisbatan fikrlar turlicha: kimdir bu harbiylar tomonidan tartib o‘rnatilishiga umid qilsa, boshqalar mamlakatni kaosa kirmasligi uchun xavotirda.

Bir fuqaroga ko‘ra esa agar hayot sifatini yaxshilash uchun amaliy islohotlar amalga oshirilsa, harbiylar qo‘llab-quvvatlanishi mumkin. “Gvineya-Bissau boy mamlakat, yaxshi hayot uchun barcha sharoitlar mavjud, demokratiya esa barqarorlikni ta’minlashi kerak,” deydi u.

Xalqaro munosabatlar va bosimlar

ECOWAS Guinea-Bissauni konstitutsiyaviy tartib tiklanmaguncha barcha qarorlar qabul qilish organlaridan chetlatdi va harbiylarni uylariga qaytishga chaqirdi. BMT ham voqealarga e’tibor qaratib, konstitutsiyaviy tartibni darhol tiklashni talab qildi.

Sierra-Leone prezidenti Julus Maada Bio Embaló himoyasini taʼminlash maqsadida Guinea-Bissau harbiylariga yordam berishni so‘raganini Siera-Leone tashqi ishlar vaziri Timoti Musa Kabb: tasdiqladi. Embaló sog‘ligi bo‘yicha rasmiy ma’lumotlar berilmagan bo‘lib, xavfsiz evakuatsiya birinchi o‘rinda turmoqda.

Shu kuni bo‘lib o‘tgan voqealarda Guinea-Bissau bo‘ylab cross-border aloqalar ham to‘xtatilgani, keysi rasmiylarning ham o‘zgarishi mumkinligi haqida gapirilmoqda. BMT va Afrikada yetakchi davlatlar ham vaziyatga munosabat bildirdi.

Ekspertlar nuqtai nazari

Control Risks kompaniyasidan West Africa bo‘yicha tahlilchi Beverli Ochieng Embaló davrida parlament, sud va boshqa davlat institutlarining ko‘p hollarda faoliyati susayganini aytadi; bu holat institutlar zaiflashganini ko‘rsatishi mumkin, deb hisoblaydi.

Shaxsiy fikricha, tahlilchi Ryan Cummings harbiylar mustaqil harakat qilishi mumkinligini taʼkidlab, barqarorlik yo‘lida siyosiy kelishuvlar zarurligini aytadi.

Ecowas raisi Syerra-Leone prezidenti J. Bio Embalóni himoyalash bo‘yicha Guinea-Bissau harbiylariga yordam berishga chaqirganini Siera-Leone tashqi ishlar vaziri Timoti Musa Kabba tasdiqladi.

Qisqa xulosa

Hozir Gvineya-Bissauda siyosiy inqiroz davom etmoqda; xalqaro jamiyat konstitutsiyaviy tartibni tezroq tiklashga chaqirmoqda. Embaló Senegalga qochishi, yangi harbiy rahbar tayinlanishi va saylov jarayonining to‘xtatilishi vaziyatni yanada noziklashtirgan bo‘lib, ichki nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish zaruriyatini yana ko‘rsatmoqda.

Asosiy xulosa: siyosiy inqirozlar harbiy nazorat ostidagi o‘tishlar shaklida namoyon bo‘lmoqda; xalqaro bosim konstitutsiyaviy tartibni tezroq tiklash yo‘lini ko‘rsatishi mumkin. BBC News