Gvineya-Bisau to’ntarishi yolg’onmi? G’arb Afrikadan yetakchi raddalari
Senegal bosh vaziri va Nijeriya sobiq raisi voqeani “haqiqiy to’ntarish emas” deb baholadi; holat bo’yicha xalqaro reaksiyalar va rasmiy javoblar tobora ko’rinmoqda.
G’arbiy Afrikadagi Gvineya-Bisauda bu hafta prezident Umaro Sissoco Embaló harbiylar tomonidan ag’darilgani haqidagi xabar mintaqaviy siyosatga katta zomin soldi. Saylov natijalarining e’lon qilinishi yaqinlashayotgan bir paytda, rasmiylar jarayonni to’xtatdi va natijalarni tarqatishni to‘xtatganini bildirdi.
Harbiylar voqeani mamlakatdagi siyosiy beqarorlikni barqarorlashtirish maqsadida “tushti” deb tushuntirdi, ammo mahalliy nuqtai nazarlar turli bo‘lib turibdi. Embaló hozirgacha bu ayblovlarga munosabat bildirmagan.
Xalqaro va mahalliy munosabatlar
Senegal bosh vaziri Ousmane Sonko ham Nijeriya sobiq prezidenti Goodluck Jonathan ham voqeani asossiz deb baholadi. Ular guvohlik yoki dalillarni taqdim etmagan holda hodisani “yolg’on bo‘lishi mumkin” degan fikrni aytgan. Jonathan West Africa Elders Forum saylov kuzatuvchilaridan biri sifatida Guinea-Bissaudagi vaziyatni baholadi.
Jonathan voqeani “to‘ntarish emas, balki marosimiy to‘ntarish” deb ta’kidlab, nima sababdan Embaló o‘zlarining ag‘darilishini ilk bor bildirishga majbur bo‘lganini savolga tutdi. U mintaqadagi boshqa yetakchilarning qo‘zg‘olonlar bilan olingan tarixi bilan solishtirdi.
Senegaldagi Ousmane Sonko esa “Guinea-Bissauda sodir bo‘lgan narsa yolg‘on bo‘lgan” deb aytdi va natijalar omma uchun oshkor qilinishini talab qildi. Ikkala muloqotchi ham saylov natijalari chiqishi zarur deb ko‘rsatdi.
Mahalliy fuqarolik jamiyati tashkilotlari Embaló o‘zini “o‘zi uchun ko‘rsatkich ko‘tarish” maqsadida harbiy yordam bilan siyosiy qarshiliklarni bostirishga urinmoqda, deb aytmoqda. Hozircha bu ayblovlar uchun isbotlar taqdim etilmadi. Embaló avval ham hokimiyatga qarshi chiqqan turli inqirozlar orqali norozi fikrlarni bostirganlikda ayblangan.
53 yoshli sobiq prezidentning vakolatidan foydalanib, ingl intoq bo‘lgan davrlar yozuvi davom etmoqda. Zor ko‘mishlardan so‘ng u Islomiy Hamkorlik mamlakatlariga yaqin yurtlar yoqimli tashvishlar bilan chiqqan edi.
Guinea-Bissau armiyasi mamlakatda bo‘lib o‘tayotgan “noma’lum siyosatchilar”ga qarshi harakat qilish uchun hokimiyatga qo‘lga kiritilganini bildirdi. Ular tashkilotlar o‘zlarining ko‘magi bilan “narkotik savdosining kuchli ta’siri” bo‘lgan guruhlar tomonidan barqarorlikni yo‘qotishga intilganini iddao qilmoqda.
Shu kuni mamlakat yangi bosh vazir Ilidio Vieira Té ni tayin etdi; u ilgari moliya vaziri bo‘lgan. Bu o‘zgarishlar o‘tkinchi hukumat tomonidan ko‘rsatgan siyosiy yo‘lga mos keladi, deya ta’kidlandi.
Shu kuni Afrika Ittifoqi Guinea-Bissau a’zoligini bekor qildi, chunki harbiyhukumat konstitutsiyaviy tartibni buzdi. ECOWAS ham shunday qaror chiqardi va armiyadan vatanga “jo’nayotgan orqaga egri yo‘l”ni bosishi uchun bosim o‘tkazishni davom ettirdi.
Guinea-Bissau mintaqada beqarorlikka moyil bo‘lgan va narkotik duchor bo‘lgan joylardan biri bo‘lib qolmoqda. Rasmiylar nima uchun harbiylar hokimiyatni o‘zlashtirganini izohlashni istamadi yoki ommaga oshkor qilmaydi, deyiladi xabarlarda.
INLIBER’ga suhbat bergan onaxonlar voqeani o‘zlarining hayotlaridagi navbatdagi sodir bo‘lgan to‘ntarishlardan biri sifatida eslab qoldi. “Eshitgan qoqinlar ovoz chiqib, xonadan chiqib qoldik,” dedi biri. Boshqasi esa “bu holat hech kimga foyda keltirmaydi, mamlakatni yangi kutilmagan ezgu holatga olib keladi” dedi.
Voqea bo‘yicha turli fikrlar bo‘lib, ayrimlar armiyani ma’qullab, barqaror o‘tishni umid qilishmoqda. “Men harbiy rejimga qarshi emasman, agar ular hayot sharoitlarini yaxshilashsa,” deydi Suncar Gassama.
Ekspert fikri
Xalqaro siyosat bo‘yicha mutaxassislar bu hodisani “siyosiy o‘yin” deb baholamoqda, muhim xavotirlar: qonuniy tartibning bo‘shab qolishi va moliyaviy bozorlardagi ishonchsizlik. Shuningdek, rejim o‘z qo‘riqlash yo‘lini qidirmoqda, deya baholashadi.
Qisqa xulosa
Guinea-Bissauda kechayotgan voqealar mintaqada siyosiy o‘zgarishlar davom etayotganini ko‘rsatmoqda. Butun xalqaro jamoa siyosiy bosimlar, saylovlar natijalarining oshkoraligi va fuqarolik erkinliklarini himoya qilish bo‘yicha choralarni kuchaytirmoqda. Omborlar bo‘lishi mumkin bo‘lgan tadbirlar da’volariga qarshi ishonchli dalillarni keltirishga chaqirmoqda.
Kalit xulosasi: voqea mintaqadagi siyosiy o‘yinlar va fuqarolik erkinliklarini himoya qilish borasidagi рас11 ta murakkab masalalarni ko‘rsatmoqda. BBC xabari