Bolalikka kitobsiz qarash mumkinmi? O'qishga muhabbatni qanday shakllantirish kerak

Internet va kompyuterlarsiz baxtli bolalik haqida memlarni ko‘rganmisiz? Bizning bolaligimizda yana bir ajoyib narsa bor edi — kitoblar. Amerikalik jurnalist Stefani Rays kitoblarsiz bolaligini tasavvur qilish haqida ajoyib esse yozdi.

Agar men kichkina paytimda ijtimoiy tarmoqlar bo‘lganida, o‘zimni qanday tutgan bo‘lardim? 140 belgidan ortiq so‘zlarni qanday ifodalagan bo‘lardim? Maktabdan keyin ishonchli it va donolik mushuk haqidagi bolalar hikoyalarini yozish o‘rniga Angry Birds o‘ynashga berilar edimmi? Scott O’Dellning "Ko‘k delfinlar oroli" kitobi o‘rniga iPad mini bilan uxlashga odatlanardimmi?

Eng yaxshisi, ota-onalarim menga kitoblar olamiga eshik ochishdi.

Ular meni kichikligimdan kitoblar bilan tanishtirishdi va bu dunyodan chalg‘itishga yo‘l qo‘ymadi. Shu bois men yozuvchi bo‘ldim.

Ota-onalarim meni kutubxonaga birinchi bor to‘rt yoshimda olib borishga harakat qilishdi. Kutubxonachi menga qarab: "Avval ism yozishni o‘rganishi kerak", dedi. Uyga qaytdik. Ota-onalarim ismimni qanday yozishni o‘rgatishdi va men uni yozishni o‘rganganimdan so‘ng, qaytib kelib o‘quvchi kartasini oldim.

O‘qishni esa ular menga undan ham avval o‘rgatishgan edi.

Yo‘q, men mo‘jizaviy bola emasman! Oddiy bola edim. Ko‘p vaqtimni hovlida o‘tkazardim, chivinlarni plastik idishda suzishga o‘rgatardim. Mushuklarga paypoq kiyishni o‘rgatishga harakat qilardim va onamni "Nega bulutlar pastga tushadi, samolyot esa yuqoriga uchadi?" degan savollar bilan charchatardim.

Ammo ota-onalarim meni kitobga qattiq mehr qo‘yishga o‘rgatishdi.

Olti yoshimda mahalliy kutubxonaning bolalar bo‘limidagi kitoblarni ketma-ket o‘qib chiqardim. Boshlang‘ich maktabda yozgi ta’tilda topshirilgan barchasini o‘qib chiqdim. Barchasini! Ehtimol, men matematikadan muammoga duch kelganim uchun, yillik kutubxona tanlovida g‘olib bo‘lish uchun shunchaki o‘zim aytgan kitoblar sonini o‘qish kerak edi, masalan, o‘n dona.

Ba'zida kitob do‘konining bolalar bo‘limida hali o‘qimagan kitoblarni qidirib yurar edim. "Charlottaning to‘r", Louisa May Alcottning "Kichik ayollar", Helen Hunt Jacksonning "Ramona", Edward Stratemeyerning Nancy Drew sarguzashtlari, Clive Staples Lewisning "Narniya xronikalari", Laura Wilderning "Preriyadagi uy", Lynn Reid Banksning "Qo‘lida hind", Dashiell Hammettning "Kumush ko‘zli qiz", Scott O'Dellning barcha asarlari — bularning barchasini juda yaxshi ko‘rardim.

Ba’zi kitoblarga ota-onalarim cheklov qo‘yishgan, shuning uchun ba’zan yoshga to‘g‘ri kelmaydigan asarlarni ham o‘qidim: Patsy Kleinning tarjimai holi, Robert Lawrence Styning "Qo‘rquv ko‘chasi" va Francine Pascalning "Mehribon vodiysidagi maktab" seriyasi.

Hozir esa, afsuski, bolaligimdagi kabi shunchalik kitobxon emasman. Endi men ham boshqalar singari ekranlar va monitorlarga qarayman. Kechqurun William Brysonning kitobi bilan "Project Mindy"ning yangi seriyasi orasida tanlov qilishim kerak bo‘lsa, odatda oxirgisi g‘alaba qiladi.

Ammo men ishonamanki, so‘zlarni go‘zal jumlalarga aylantirishni erta yoshda o‘rganganim sababli bunday qila olaman.

Onam mahsulot sotib olarkan, meni chalg‘itish uchun iPhone emas, balki sabzi raqsga tushayotgan haqidagi hikoyalarni o‘ylab topardi. Agar men unga ishonmasam, sotuvchini chaqirib, uni tasdiqlatardi.

So‘zlarni sevganman, bu rost. Ammo rost ham shuki, kitoblar bilan yuzma-yuz ko‘p vaqt o‘tkazishga majbur bo‘lganman. Ota-onalarim faol hayot kechirardi, men esa ko‘p vaqtimni kutib o‘tkazardim.

Ular ish uchrashuvini tugatishini kutar edim. Intervyu tugashini kutar edim va xonadan chiqishni istardim. Kimdir meni ranjitsa va shirinlik bersa deb intilardim. Kattalar biznes strategiyalarini muhokama qilarkan, men yonida kitoblarim bilan yolg‘iz o‘tirardim. Va ba’zan kimdir: "Qanday qilib uni jim o'tirishga va kitob o‘qishga majbur qilasiz?" deb hayron bo‘lar edi.

Ba’zida kattalar shunchalik uzoq ishlardiki, men o‘zim bilan olib kelgan kitoblar tugardi va zerikib, o‘z hikoyalarimni yaratardim.

Eng ko‘p qiziqqanim, oddiygina oltin rangli retriver it va uning ishonchiga suyanib, uni aldashga harakat qiladigan mushuk haqidagi hikoya edi. Ularning murakkab munosabatlari hayvonot olamida kechardi va egalaridan yashirin edi.

O‘sha payt o‘n yoshdaman. Ota-onalarim Amerika o‘qituvchilar federatsiyasi yig‘ilishlarida soatlab o‘tirishardi. Shuningdek, saylov shtabida ham ko‘p vaqt o‘tkazdik. Shuning uchun men nafaqat ofis kofe mashinasini ishlatishni o‘rgandim, balki oddiy it va uning mushukcha raqibi haqidagi bir nechta boblarni yozib chiqdim.

Ammo agar men bu vaqtni Tumblrda varaqlash yoki YouTube tomosha qilish bilan o‘tkazganimda, so‘zlar mening ongimga kirarmidi? Dushdan nam soch bilan chiqib, yoza olardimmi?

2014-yilda Scholastic kompaniyasining bolalar kitoblari bo‘yicha hisobotida, 2010-yildan beri bolalar o‘qishga bo‘lgan qiziqishi kamaygani qayd etilgan. Bu ayniqsa, oltinchi yoshdagi o‘g‘il bolalar va to‘qqiz yoshdagi qizlar orasida ko‘zga tashlanadi. Shu bilan birga, bolalar ko‘proq video o‘yinlar o‘ynashga va smartfonlarda vaqt o‘tkazishga moyil bo‘lishmoqda.

Hisobotda ta’kidlanishicha, kompyuter oldida o‘tkazilgan vaqt o‘qish tezligiga ta’sir qiladi: qancha kam ekran qarshi o‘tirilsa, shuncha ko‘p o‘qishga intilish kuchayadi. Masalan, kam o‘qiydigan bolalarning 54 foizi haftada besh va undan ortiq marta ijtimoiy tarmoqlarga kiradi. Biroq ko‘p kitob o‘qiydiganlar orasida bu ko‘rsatkich 33 foizni tashkil qiladi. 71 foiz ota-ona bolalarining ekran oldida kamroq vaqt o‘tkazishini va ko‘proq kitob o‘qishini xohlaydi.

Albatta, yoshlar ekran oldida ko‘p vaqt o‘tkazayotganliklari ularning o‘qishni to‘xtatishiga sabab bo‘lishini aniq isbotlamaydi. Buning boshqa ko‘plab sabablari bor: bolalar nima o‘qiydi, ota-onalar o‘qiganmi, o‘qishdan zavqlanadimi?

Amerika pediatriya akademiyasi bolalarga 3 dan 7 yoshgacha ekran oldida kuniga 1-2 soatdan ko‘p vaqt o‘tkazmaslikni tavsiya qiladi; undan kichiklar esa umuman ekran ko‘rmasligi kerak. Bu tavsiyalar har bir rejalashtirilgan tibbiy ko‘rikda ota-onalarga eslatib turilishi lozim.

Ammo do‘stlarimning bir yoshli bolasi sabzavot pyuresini yeyayotganda YouTube bolalar kanalini yoqmasdan ranjiydi. U iPhone-ni o‘zi blokdan chiqarishni o‘rgangan. Bir necha yil ichida uni qo‘lidan tushirmasligiga hayron qolmayman. (Men bu maqolani yozish uchun telefonni boshqa xonaga qo‘yib qo‘ydim, shuning uchun men ham bunday namunali emasman.)

Xulosa qiladigan bo‘lsam, zamonaviy texnologiyalar yomon emas, faqat biz qurilmalarga qancha vaqt sarflayotganimizni nazorat qilish muhim.

Biz boshqacha vaqtni qanday o‘tkazganimizda kim bo‘lgan bo‘lardik? Nega ba’zi odamlar Facebook va Instagramda vaqtni bekorga o‘tkazadi, biz esa ularga qanday yordam berishni bilmaymiz?

Ehtimol, Randy Zuckerbergning "Nuqta" (Dot) kitobini sotib olish kerak. Asosiy qahramon qizcha Dot texnologik qurilmalarni yaxshi ko‘radi, lekin onasi planshetini olib qo‘yganida, ekrandan tashqaridagi dunyoning go‘zalligini tezda anglaydi.

Yoki "Agar sichqoncha iPhone olsa" nomli yangi kitobni xarid qilish mumkin. (Ogohlantirish: u Laura Numeroffning mashhur "Agar sichqoncha pechenye olsa" asaridan kamroq yoqimli.)

Men bu savollarga javob topolmayman. Men psixolog, ijtimoiy media mutaxassisi, ota-ona yoki ilg‘or o‘spirin emasman. Men oddiygina kitoblar orasida o‘sib ulg‘aygan va ularga ba’zida sog‘ingan qizman.

* Meta Platforms Inc. va uning Facebook hamda Instagram ijtimoiy tarmoqlari Rossiya hududida taqiqlangan.

Siz Hayotda O\'zgarish bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 10-04-2022 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Bolalikka kitobsiz qarash mumkinmi? O'qishga muhabbatni qanday shakllantirish kerak " sizga Hayotda O\'zgarish sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

Bolalikka kitobsiz qarash mumkinmi? O'qishga muhabbatni qanday shakllantirish kerak haqidagi ma'lumotlar sizga Hayotda O\'zgarish bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.