Bolalarga Kitob O‘qish: Nega Muhim va Qanday Boshlash Kerak

Yangi tug‘ilgan chaqaloq va kichik yoshdagi bolalar atrofdagi muhitdagi har narsani tezda o‘zlashtiradi. Bu haqiqat! Hatto ertak o‘qilayotgan paytda ham ularning miyasi faol ishlaydi, eshitayotgan tilni va qahramonlar orqali o‘rganilayotgan saboqlarni qabul qiladi.

Bolalarga har qanday yoshda kitob o‘qish ularning miyasi rivojlanishini, ota-ona bilan bog‘lanishni mustahkamlaydi va ko‘plab boshqa ijobiy ta’sirlar keltiradi. Buning uchun faqat bir nechta kitob, ozgina vaqt va istak yetarli.

Quyida qanday boshlash mumkinligi haqida ma’lumot beramiz.

Bolalarga kitob o‘qishning afzalliklari

Avvalo, tasavvur qiling: siz kitob tanlaysiz, sevimli kresloga o‘tirib, bolangizni qo‘lingizga olasiz va kitobning birinchi rang-barang betini ochasiz.

O‘qishni boshlaysiz va bola hikoyaga to‘liq sho‘ng‘ib ketadi. Bu ajoyib! Eng muhimi, bola nafaqat zavqlanmoqda, balki o‘rganmoqda ham!

Haqiqatda esa bola kitobni tishlashga urinishi yoki kichkina bola xonada aylanib yurishi mumkin. Ammo o‘qishning foydalari shu bilan o‘zgarmaydi.

Ota-ona va bola o‘rtasidagi bog‘lanish

Kitob o‘qish ota-ona va bola orasidagi mustahkam aloqani yaratadi. Bu birga vaqt o‘tkazish va kun davomida tezkor hayotni sekinlashtirish uchun ajoyib imkoniyatdir.

2008-yilgi tadqiqotlar ko‘rsatdiki, kitob o‘qish ota-ona va bola munosabatlarini mustahkamlaydi. Bolalar o‘qishga vaqt ajratilganda o‘zlarini xavfsiz his qiladilar. Shuningdek, ota-onalar kitob va o‘qishga nisbatan ijobiy munosabatda bo‘lsa, bolalar ham o‘qishni yaxshi ko‘radi.

Tinglash qobiliyatini rivojlantirish

Ovozda hikoya eshitish bolaning tushunishi uchun diqqatni jamlashini talab qiladi. Diqqatni jamlash esa tinglash qobiliyatining muhim qismidir.

Scholastic mutaxassislari ta’kidlaydiki, tinglash qobiliyati bolaning o‘qishni o‘rganishiga tayyorgarlik ko‘rishda asosiy ko‘nikmadir.

Ular audiokitoblarni o‘qish bilan birga qo‘llashni tavsiya qiladi. Bunday audiokitoblar ko‘pincha qiziqarli ovozlar, musiqalar va boshqa effektlarga ega bo‘ladi.

Til va aqliy rivojlanish

Eng kichik yoshdagi bolalar ham ota-onalari tomonidan o‘qilgan kitoblardan foyda ko‘radi. 2013-yil tadqiqotlari shuni ko‘rsatdiki, bolalar bilan suhbatlashish va kitob o‘qish ularning til ko‘nikmalarini va muammolarni hal qilish qobiliyatini yaxshilaydi.

2018-yilda olib borilgan tadqiqot davomida ota-ona va bola o‘rtasidagi og‘zaki muloqot (kitob o‘qish, suhbatlashish va boshqalar) bolalar 14 yoshga qadar til va IQ ko‘rsatkichlarini oshirishiga yordam berishi aniqlangan.

So‘z boyligini kengaytirish

Milliy erta bolalik rivojlanishi va ta’lim markazi mutaxassislari ta’kidlaydiki, kitob o‘qish bolalarning so‘z boyligini va foydalanadigan so‘zlarning turini oshiradi. Kitoblarda kundalik muloqotda kam ishlatiladigan so‘zlar ko‘proq uchraydi.

Masalan, siz kitobda o‘simliklar yoki hayvonlarning aniq nomlarini yoki sifatlarni ko‘proq ishlatishingiz mumkin. Bu esa so‘z boyligini sezilarli darajada oshiradi.

2019-yilgi tadqiqotga ko‘ra, maktabga tayyorgarlik yoshidagi bolalar muntazam kitob o‘qish natijasida 1,4 milliondan ortiq qo‘shimcha so‘zlarga duch keladi.

Diqqatni jamlash muddatini uzaytirish

Cornell Cooperative Extensiondan Dinah Castro ta’limchisi bolalarga kitob o‘qish ularning diqqatini jamlash va o‘z-o‘zini boshqarish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam berishini aytadi.

Odatda, kichkina bola hikoya vaqtida harakatlanishi mumkin, ammo muntazam kitob o‘qish ularni tinglash uchun diqqatini jamlashga o‘rgatadi.

Tinglash esa bolalarning uzoq vaqt harakatsiz o‘tirishi, diqqatni uzaytirishi va xotirani rivojlantirishiga yordam beradi.

Ijodiy fikrlashni rivojlantirish

Kitoblar va hikoyalar bolalarga yangi dunyoni kashf etishga imkon beradi. Albatta, ko‘plab nofiktiv kitoblar mavjud bo‘lsa-da, badiiy hikoyalar bolalarning tasavvurini kengaytiradi va ularni fantaziya olamiga olib kiradi.

Bolalar tabiatan tasavvurga ega bo‘lib, kitob o‘qish ularning ijodkorligini yanada rivojlantiradi. PBS mutaxassislari fikricha, ijodkorlik qiziqishlarni rivojlantirish va hissiy salomatlik uchun muhimdir.

Hayotiy saboqlarni o‘rgatish

Kitoblar orqali bolalar bilan real hayot vaziyatlarini yoshga mos tarzda muhokama qilish mumkin. Bolalar o‘z yoshi yoki kundalik hayotiga yaqin mavzudagi kitoblarni o‘qishni juda yaxshi ko‘radi.

Shuningdek, kitoblar yangi vaziyatlarga (masalan, boshqa shahar yoki mamlakatga ko‘chish) yoki noqulay holatlarga (masalan, stomatologga borish) tayyorlanishga yordam beradi.

Ijtimoiy va hissiy rivojlanish

Castro shuningdek, kitob o‘qish bolalarga qiyin yoki stressli vaziyatlarni boshqarishni o‘rgatadi, deb ta’kidlaydi. Yangi maktabga borish kabi mavzularni ko‘taradigan kitoblar orqali bolalar o‘z his-tuyg‘ularini tushunadi va ular normal ekanini bilib, gaplashishga tayyor bo‘ladi.

Bolalarga qachon va qanday kitob o‘qishni boshlash kerak?

Bugundan boshlang! Chaqaloqlar, kichik yoshdagi bolalar, maktabgacha yoshdagi va hatto kattaroq bolalar ham ota-ona tomonidan kitob o‘qishdan foyda ko‘radi. Boshlash uchun katta kitob kolleksiyasiga ega bo‘lish shart emas.

Kitoblarni faqat do‘kondan sotib olishni o‘ylamang. Mahalliy kutubxonalar, ikkinchi qo‘l do‘konlar yoki Little Free Library kabi joylardan ham turli xil kitoblarni topishingiz mumkin. Bolangizni do‘stlari bilan kitob almashishga ham o‘rgating.

Chaqaloqqa kitob o‘qish

6 oydan kichik chaqaloqlar uchun oddiy, ammo yorqin va kontrastli rasmlar bo‘lgan kitoblar mos keladi. Kitobni ko‘rib, bolangiz bilan gaplashing, lekin sahifadagi so‘zlar majburiy emas.

7 dan 12 oygacha bo‘lgan chaqaloqlar uchun sahifadagi rasm bilan bog‘liq oddiy iboralar yoki bir nechta so‘zlar bo‘lgan kitoblar qo‘shishni boshlashingiz mumkin.

12 dan 18 oygacha bo‘lgan chaqaloqlar kundalik hayotdagi bolalar, hayvonlar yoki televizor qahramonlari tasvirlangan kitoblarni yaxshi ko‘radi. Ushbu yoshdagi bolalar uchun batafsilroq rasm va sodda hikoya ketma-ketligi mavjud kitoblar mos keladi.

Chaqqonlik va gapirish boshlanganda, bolani sahifadagi narsalar bilan shug‘ullantiring, masalan, «Bu nima?» deb so‘rang yoki «Bu banan!» deb taniting. Bolaning aytgan so‘zlarini takrorlab, ijobiy munosabatda bo‘ling («Ha, bu mushukga o‘xshaydi, lekin aslida bu chipqon!»).

Ko‘p kitoblar borligi sababli, ortiqcha bezovta bo‘lmang. Bolalar uchun qo‘shiq va she’rlar yaxshi tanlovdir. Qattiq karton, mato yoki vinildan yasalgan, chidamli kitoblarni tanlash maqsadga muvofiq. Tutqichli kitoblar esa o‘qishdan keyingi o‘yinlarga ham mos keladi.

Maktabgacha yoshdagi bolalarga kitob o‘qish

19 dan 30 oygacha bo‘lgan bolalar tanish qahramonlar ishtirokidagi kitoblarni yaxshi ko‘radi. Bu yoshdagi bolalar ko‘proq harakatli, rasmlar va tafsilotlarga boy kitoblarni afzal ko‘radi, ko‘p so‘zli kitoblardan ko‘ra.

Qisqa hikoyalar, sabab-oqibat munosabatlari yoki qahramonlar duch kelgan muammolarni hal qilish haqida kitoblar tanlang.

Takrorlash muhim, shuning uchun she’r, qo‘shiq yoki takrorlanadigan matnlar bo‘lgan kitoblarni tanlang. O‘qish davomida pauza qilib, bolangizni bo‘sh joyni to‘ldirishga rag‘batlantiring.

Asosiy qahramon bilan bolangiz o‘rtasida bog‘lanish hosil qilishga harakat qiling, masalan, «U katta bola karavotida uxlayapti, xuddi sen kabi!» deb ayting.

Bu yoshda qog‘oz betli kitoblarni ham boshlab berishingiz mumkin, faqat bolaning betlarni yirtib tashlashiga yo‘l qo‘ymaslik uchun nazoratda bo‘ling.

Bolalarga kitob o‘qish

Maktabgacha va boshlang‘ich sinf yoshidagi bolalar o‘qish darajalari xilma-xil bo‘ladi. Sizga bolangizning qaysi turdagi kitoblarni afzal ko‘rishini kuzatish maqsadga muvofiq.

Yoshroq bolalar va ba’zi kattalar ham kam matnli rasmli kitoblardan zavqlanadi. Shu bilan birga, murakkabroq syujetli kitoblar va hatto bobli kitoblar ham kiritilishi mumkin.

Bolalar o‘zlari o‘qishni boshlaganda, birga o‘qish jarayoniga ularni jalb qiling, so‘zlar yoki jumlalarni baland ovozda o‘qishini so‘rang. Bu amaliyot uchun juda foydali.

Matn davomida savollar berib boring — kitob yoki bob oxirigacha kutmang. Ochilgan savollar, masalan, «Keyin nima bo‘lishi mumkin, deb o‘ylaysan?» kabi savollar bolaning fikrlashini chuqurlashtiradi. Oddiy savollar, masalan, «Uy qaysi rangda?» kabi, yuzaki javoblar beradi.

Mutaxassislar kuniga taxminan 30 daqiqa kitob o‘qishni tavsiya qiladi. Kitoblardan tashqari, yo‘l belgilari, yegulik qutilari, qo‘shiqlar yoki audiokitoblarni tinglash ham til o‘rganishga yordam beradi. Bolangizni imkon qadar sizga o‘qishga ham jalb qiling.

Kattaroq bolalarga kitob o‘qish

Kutubxonachi Donna Jeansonne ta’kidlaydiki, bola o‘z-o‘zidan o‘qishni o‘rganganidan so‘ng ham unga kitob o‘qib berishni to‘xtatmaslik kerak. Mustaqil o‘qish muhim bo‘lsa-da, 14 yoshgacha bo‘lgan bolalarga baland ovozda kitob o‘qish akademik va hissiy jihatdan foydalidir.

Ushbu yoshda bolalar o‘qish tezligi va tushunishini yaxshilash uchun kitobni kuzatib borishlari foydali. Matn bo‘yicha savollar berib, ularning tushunishini baholash ham yordam beradi.

Bolalarga kitob o‘qishda foydali maslahatlar

Asosiysi, bolangizga vaqt ajrating va unga kitob o‘qing. Bu juda oddiy. Ammo jarayonni yanada zavqli qilish uchun quyidagi tavsiyalarni ko‘rib chiqing:

• Doimiylikni saqlang. Kuniga bitta kitob yoki 15 bet bo‘lsa ham, o‘qishni odatga aylantiring. Har safar yangi kitob o‘qish shart emas, bolalar bir xil hikoyalarni qayta-qayta eshitishni yaxshi ko‘radi va takrorlash orqali o‘rganadi.
• Vaqtni yetarlicha ajrating. O‘qishni tezda va yengil qilib o‘tish emas, balki e’tibor bilan va quvonch bilan bajaring. Har kuni ko‘p vaqt bo‘lmasa ham, o‘qish bolaga alohida e’tibor berilayotganini ko‘rsatishi kerak.
• Zavqli qiling. Qahramonlar uchun turli ovozlardan foydalaning, pauzalar qiling, qo‘shiqlar kuylang yoki teatrga o‘xshatib o‘qing. Bunday usullar hikoyani jonlantiradi va bolalar uchun o‘qishni osonlashtiradi.
• Bog‘lanishlarni ko‘rsating. Bolalar o‘z hayotlariga bog‘liq hikoyalarni yaxshi ko‘radi. Bu hikoyani yanada mazmunli qiladi va bolangizga turli vaziyatlarni engishga yordam beradi. Masalan, qahramon yostiq ostidagi dahshatga qarshi jasorat ko‘rsatganini ayting yoki birinchi marta hojatxonadan foydalanganini maqtang.
• Faqat kitob bilan cheklanmay. Har qanday so‘z almashinuvi foydali. Kitobga ishtiyoqingiz bo‘lmasa, ertaklar ayting, rasmlarga qarab gaplashing yoki bolangizni hikoyachi qilishga undang. Til orqali muloqot har doim foyda keltiradi.

Xulosa

Erta yoshda til va o‘qish ko‘nikmalarini rivojlantirishda so‘zlarning sifati va miqdori muhim rol o‘ynaydi. Kitoblar bu jarayonni boshlash, hikoyalar aytish va kichkintoy bilan qattiq bog‘lanish uchun mukammal imkoniyatdir.

Agar qayerdan boshlashni bilmasangiz, mahalliy kutubxonaga borib, bolalar bo‘limidagi kutubxonachi bilan maslahatlashing. Kitoblarni bepul olib, turli tadbirlarda ishtirok etib, butun oila uchun o‘qishga bo‘lgan qiziqishni oshirishingiz mumkin.

Siz Ota-onalik sayohati bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 17-10-2020 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Bolalarga Kitob O‘qish: Nega Muhim va Qanday Boshlash Kerak " sizga Ota-onalik sayohati sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

Bolalarga Kitob O‘qish: Nega Muhim va Qanday Boshlash Kerak haqidagi ma'lumotlar sizga Ota-onalik sayohati bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.