Vajinaning Qiziqarli va Insoniyat Tarixidagi O‘rni
Jinsiy sog‘liq va anatomiyaga oid qadimiy noto‘g‘ri tushunchalar, zamonaviy tibbiyotdagi taraqqiyot va ayollar salomatligini yaxshilash uchun olib borilgan kurashlar haqida ilhomlantiruvchi maqola.
Vajina doim mavjud bo‘lgan, ammo uni to‘liq tushunish va o‘rganish insoniyat uchun uzoq vaqt davomida murakkab bo‘lib kelgan, ayniqsa tibbiyot sohasida.
Ingliz tilida vajinani ifodalovchi so‘zlar soni juda ko‘p va bu so‘zlar orasida juda samimiy, hazilomuz yoki hatto haqoratli ifodalar ham mavjud. Bu holat, aslida, odamlar uchun bu mavzu haqida ochiq gapirish qanchalik qiyin bo‘lganini ko‘rsatadi.
Tarix davomida vajina ko‘pincha gapirilishi qiyin, hatto taqiqlangan mavzu bo‘lib kelgan. Tibbiyotda esa uning nomi va tushunchasi 1680-yillargacha aniq belgilanmagan. "Vajina" so‘zi lotin tilida dastlab qilich qopqog‘ini anglatgan.
Qadimgi Yunon tibbiyotshunosi Aretay vaginal tizimni tana ichida harakat qiluvchi "hayvon" deb hisoblagan va u kasallikka olib kelishi mumkin, deb bilgan. U shuningdek, bu organni yoqimli hidlar bilan o‘z joyiga qaytarish mumkin, degan fikrni ilgari surgan.
Tarixchi Tomas Lakuer ta’kidlaganidek, qadimda erkaklar va ayollar bir xil jinsiy organlarga ega deb hisoblangan.
Vajinaning tarixi afsonalar, noto‘g‘ri tushunchalar va noto‘g‘ri munosabatlarga to‘la.
Ayol jinsiy a’zolarining sog‘lig‘iga g‘amxo‘rlik qilish qiyin bo‘ladi, agar ular haqida ochiq gapirishga qo‘rqsa yoki ularni tan olishda qiyinchilik bo‘lsa.
Virginia Texnika Universiteti antropologi Krishtin Labuski aytganidek, "Ayol jinsiy a’zolari shunchalik muqaddas yoki taqiqlanganki, ularga oid mavzular yoki gapirishdan voz kechamiz yoki ularni ifodalashda haqoratli hazillarni ishlatamiz".
Bugungi kunda ham vajina haqida aniq gapirish odat tusiga kirmagan
Opraning "vajayjay" so‘zini ommalashtirgani ma’lum, ammo bu so‘z vajinaning o‘zi yoki tashqi jinsiy a’zolar (vulva)ni anglatadimi, aniq emas. Ko‘pincha "vajina" so‘zi ayol jinsiy tizimining barcha qismlarini o‘z ichiga olgan umumiy atama sifatida ishlatiladi, chunki "vulva" so‘zi ayollar uchun yanada noqulayroq va kamroq qo‘llaniladi.
Aytish kerakki, qadimiy tibbiyotda Galen kabi shifokorlar ayol jinsiy organlarini erkak organizmining teskari shakli deb hisoblagan. Masalan, u ayolning bachadoni tuxumdonlarga, vajinasi esa erkakning penisining ichki qismiga o‘xshash deb tushungan.
1994-yilgacha AQSh Milliy sog‘liqni saqlash institutlari (NIH) klinik sinovlarda ayollarni qatnashga majbur qilmagan.
Galenning aytishicha, ayollar erkaklarning kamroq mukammal versiyasi sifatida qabul qilingan. Bu noto‘g‘ri nazariya uzoq vaqt davomida tibbiy qarashlarga ta’sir ko‘rsatgan.
NIH 1994-yilda ayollarni klinik tadqiqotlarda qatnashishga majbur qilishni boshlagach, ko‘plab dori vositalari ayollar uchun xavfsizligi va samaradorligi bo‘yicha sinovdan o‘tkazila boshladi. Ilgari qabul qilingan "erkaklar uchun ishlasa, ayollar uchun ham ishlaydi" degan noto‘g‘ri qarashlar ko‘plab muammolarga olib keldi.
Ilk anatomik tadqiqotlar va ularning cheklovlari
Galen va boshqa qadimiy shifokorlar ayol anatomiyasini tushunishda ko‘plab xatolarga yo‘l qo‘yganlar, chunki ular inson tanasini batafsil o‘rganish imkoniga ega bo‘lmagan.
XV asrda Renessans davrida anatomlar inson tanasini o‘rganib, jinsiy organlarning birinchi aniq chizmalarini yaratishga harakat qilganlar. Ammo ko‘plab diniy qarashlar tufayli bu chizmalar va tushunchalar jamoatchilikka keng tarqalmagan.
Qadimgi tibbiyotda klitoris noto‘g‘ri tushunilgan va ba’zan kasallik belgisi sifatida qaralgan.
1685—1815 yillarda Yoritilish davrida tibbiyot va anatomiyada katta taraqqiyot bo‘ldi. Matbaa vositasida jinsiy salomatlik va ayol tanasiga oid ma’lumotlar keng ommaga yetib bordi.
"Our Bodies, Ourselves" kitobi ayollarga o‘z tanalari haqida ma’lumot berib, ularni bilimli qilishda muhim o‘rin tutdi.
1800-yillarda tug‘ruq amaliyoti ko‘proq shifoxonalarga ko‘chirildi va zamonaviy ginekologiya rivojlana boshladi.
Vajinaning ichki dunyosini birinchi bor ko‘rgan shifokorlar
1840-yillarda Jeyms Marion Sims ayollarda jarrohlik amaliyotlarini amalga oshirishga kirishdi va zamonaviy ginekologiyaning asoschisi sifatida tanildi.
U vajinal spekulumni ixtiro qildi va tug‘ruqdan keyingi murakkabliklarni, xususan bachadon va siydik pufagi orasidagi teshikni tiklash jarrohligini birinchi bo‘lib bajardi.
Biroq, uning tajribalari qullik sharoitida bo‘lgan afrikalik amerikalik ayollarda amalga oshirilgan va ko‘p marotaba og‘riqsizlantirishsiz bajarilganligi sababli, uning metodikasi etik jihatdan tanqid qilingan.
2018-yilda Nyu-York shahridagi Central Parkda uning haykali o‘rnidan olib tashlandi va o‘rniga tajriba qilingan ayollarning ismlari yozilgan plaket o‘rnatildi.
Bugungi kunda ham ayollar o‘z tanalari haqida ko‘proq ma’lumotga ega bo‘lishlariga qaramay, noto‘g‘ri va salbiy ma’lumotlarga duch kelmoqda.
1970-yillarda "Our Bodies, Ourselves" kitobi ayollarni o‘z tanalarini yaxshiroq tushunishga undagan va sog‘liqni saqlashda mustaqil bo‘lishga yordam bergan.
Ayollar o‘rtasida bu kitob ko‘plab nusxalarda sotilgan va hali ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan.
Bugungi kunda internetda ko‘plab noto‘g‘ri ma’lumotlar mavjud, bu esa ayollarning o‘z sog‘lig‘i haqida noto‘g‘ri tushunchalar hosil bo‘lishiga olib kelmoqda.
Masalan, vaginal sohani o‘zgartirish, shuningdek, go‘zallik uchun jarrohlik amaliyotlari avj olib, normal anatomiyani noto‘g‘ri qabul qilishni kuchaytirmoqda.
Kitobning so‘nggi nashrida ayollarga ishonchli ma’lumot manbalarini qanday topish va noto‘g‘ri reklamalardan qanday saqlanish haqida tavsiyalar berilgan.
Vajina haqida ochiq va ilmiy asoslangan suhbatlarni olib borish hali ko‘p ishlarni talab qiladi.
Hali ham vajina mavzusi noqulay hisoblanadi
Misol uchun, Kotex kompaniyasi o‘z reklamalarida "vajina" so‘zini ishlatmoqchi bo‘lgan, ammo uchta asosiy telekanaldan ikkitasi hatto "pastdagi joy" degan atamani ham qabul qilmagan.
Bu holat 2010-yilda sodir bo‘lgan bo‘lib, jinsiy sog‘liq mavzusida hanuzgacha noaniqlik va noqulaylik mavjudligini ko‘rsatadi.
Shunday bo‘lsa-da, ayollar sog‘lig‘i va jinsiy anatomiyani yaxshiroq tushunish yo‘lida katta yutuqlarga erishilgan.
Vajina va vulva o‘rtasidagi farqni ko‘pchilik bilmaydi
Ayollar sog‘lig‘i va anatomiyasi haqida noto‘g‘ri tushunchalar orasida, ko‘plab ayollar vajina va vulva o‘rtasidagi farqni bilmaydi, shuningdek, bu organlarga qanday g‘amxo‘rlik qilishni tushunmaydi.
2013-yilda AQShdagi universitetda o‘tkazilgan so‘rovda faqat 38 foiz qizlar anatomik diagrammada vajinani to‘g‘ri ko‘rsatgan, erkaklar orasida esa bu faqat 20 foizni tashkil qilgan.
Shuningdek, ko‘pchilik ayollar sog‘liqni saqlash mutaxassislari bilan vajina haqida ochiq suhbat qurishga noqulaylik sezadi.
Labuski aytganidek, "Bugungi ochiq ijtimoiy muhitga qaramay, vajina haqida gapirish hali ham yangi va ko‘p odamlar uchun murakkab mavzu".
Shunday qilib, qadimiy noto‘g‘ri tushunchalarni bartaraf etish va ayollarni o‘z tanalari haqida bilishga undash uchun ko‘proq ilmiy va ochiq muloqotga ehtiyoj bor.
Erika Engelhaupt — ilmiy jurnalist va muharrir. U National Geographic jurnalining "Gory Details" nomli ustunida yozadi va uning asarlari Science News, The Philadelphia Inquirer va NPR kabi nashrlarda chop etilgan.
Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha foydali maqolalarni 01-09-2018 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Vajinaning Qiziqarli va Insoniyat Tarixidagi O‘rni " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.
Vajinaning Qiziqarli va Insoniyat Tarixidagi O‘rni maqolasi sizga Jinsiy Salomatlik bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.