Savdo Toʻsiqlarini Yengillashtirgan Umumiy Tarif va Savdo Kelishuvi (GATT) haqida Bilishlaringiz Kerak

Umumiy Tarif va Savdo Kelishuvi (GATT) nima?

1947-yilda 23 davlat tomonidan imzolangan Umumiy Tarif va Savdo Kelishuvi (GATT) xalqaro savdo toʻsiqlarini kamaytirish, shu jumladan kvotalar, bojxona tariflari va subsidiya choralari orqali savdoni erkinlashtirishga qaratilgan shartnomadir. Ikkinchi Jahon urushidan keyingi iqtisodiy tiklanishni jadallashtirish maqsadida tuzilgan ushbu kelishuv, vaqt oʻtishi bilan kengayib, 1995-yilda Jahon Savdo Tashkiloti (WTO)ning tashkil etilishiga zamin yaratdi.

Bugungi kunda GATT funksiyalari WTO tarkibidagi Tovar Savdosi Kengashi tomonidan boshqariladi. Ushbu kengash barcha WTO aʼzolari vakillaridan tashkil topgan bo‘lib, raisligi Yangi Zelandiyadan kelgan Elchi Kler Kelli zimmasida. Kengash tarkibida bozorga kirish, qishloq xoʻjaligi, subsidiya va antidamping kabi savdo sohalarini qamrab olgan 10 ta qo‘mita faoliyat yuritadi.

Asosiy jihatlar

• GATT 1947-yilda Imzolangan va 1948-yil 1-yanvarda kuchga kirgan.
• Uning asosiy maqsadi xalqaro savdoni soddalashtirish va rivojlantirishdir.
• GATT savdo sohasidagi oldingi himoyachilik siyosatlarini kamaytirishga qaratilgan edi.
• 1947-yildan 1993-yilgacha jami sakkiz savdo muzokaralari boʻlib oʻtdi, har biri muhim natijalar berdi.
• 1995-yilda GATT Jahon Savdo Tashkilotiga birlashtirildi va uning faoliyati kengaytirildi.

GATTning mohiyati va ahamiyati

GATTning asosiy vazifasi urushdan oldingi iqtisodiy himoyachilik davrining eng salbiy tomonlarini, yaʼni savdo kvotalari va nazoratlarini yoʻqotish yoki kamaytirish edi. Kelishuv shuningdek, davlatlar o‘rtasidagi savdo nizolarini hal qilish uchun vosita sifatida ham xizmat qildi va bojxona tariflarini pasaytirish boʻyicha ko‘p tomonlama muzokaralarni amalga oshirish imkonini berdi.

Teng huquqli savdo prinsipi

GATTdagi muhim yutuqlardan biri eng-yaxshi-millat prinsipi boʻlib, unga koʻra barcha aʼzo davlatlar teng sharoitda savdo qilishi lozim edi. Bu, agar bir davlat boshqa mamlakatlar bilan bojxona tariflarini kamaytirsa, bu chegirma avtomatik tarzda barcha GATT aʼzolariga tatbiq etilishi kerakligini anglatadi. Shu bilan birga, mahalliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish uchun istisnolar ham mavjud edi.

Koʻpgina davlatlar bojxona tariflarini kvotalardan ustunroq deb hisoblab, ularni bosqichma-bosqich kamaytirishni maʼqul topdi. GATT orqali boshlangan eng-yaxshi-millat prinsipi hali ham Jahon Savdo Tashkiloti tomonidan qoʻllaniladi.

Tarixiy bosqichlar va yutuqlar

• 1947-yilning aprelida boshlanib, 1993-yil dekabrida yakunlangan sakkiz savdo muzokaralari oʻtkazildi.
• Birinchi konferensiya Janeyrada boʻlib oʻtdi va 23 davlat ishtirok etdi, unda 100 milliard dollardan ortiq savdoga taʼsir qiluvchi bojxona chegirmalari belgilandi.
• Ikkinchi muzokara 1949-yilda Fransiyaning Annecy shahrida oʻtkazildi, 13 davlat qatnashdi va 5 mingta yangi bojxona chegirmalari qabul qilindi.
• Uchinchi davra 1950-yilda Angliyadagi Torqeyda boʻlib oʻtdi, 38 davlat ishtirokida bojxona tariflari 25% gacha kamaytirildi.
• 1956-yilda Yaponiya GATTga qoʻshildi va keyingi muzokaralarda 25 mamlakat bilan birgalikda 2,5 milliard dollarlik bojxona tariflari pasaytirildi.

1960-yillarda GATT predatory pricing (dumping) siyosatiga qarshi chora-tadbirlar ishlab chiqdi. 1970-yillarda mato va toʻqimachilik savdosi uchun koʻp tomonlama kelishuv (Multifibre Arrangement) kuchga kirdi. 1986-1993 yillardagi Urugvay raundi esa eng katta natijalarga erishib, WTO tashkil etilishiga olib keldi.

Umumiy bojxona tariflari kamayishi

1947-yilda GATT imzolanganda o‘rtacha bojxona tariflari taxminan 22% boʻlsa, Urugvay raundi yakunida bu raqam 5% ga tushdi. Aʼzo davlatlar qishloq xoʻjaligi, intellektual mulkni himoya qilish kabi global savdo masalalarini ham hal qilishga kirishdilar.

Qiziqarli fakt

Jahon Savdo Tashkiloti aʼzolari orasida 2001-yilda boshlangan Doha Taraqqiyot raundi hali ham davom etmoqda. Uning maqsadi rivojlanayotgan mamlakatlarning savdo imkoniyatlarini kengaytirish, savdo toʻsiqlarini kamaytirish va yangi savdo qoidalarini joriy qilishdir.

GATTning asosiy maqsadi nima?

GATT ning bosh maqsadi urush oldi va davrida xalqaro savdoni cheklovchi himoyachilik siyosatlarini bartaraf etish edi. Tariff va kvotalarni kamaytirish hamda davlatlarni o‘zaro manfaatli savdoga undash orqali global iqtisodiy barqarorlikni tiklashga xizmat qildi.

GATT erkin savdo kelishuvi hisoblanadimi?

Ha, GATT erkin savdoni rivojlantirishga qaratilgan kelishuvdir. U savdo to‘siqlarini kamaytirib, davlatlar o‘rtasida teng va adolatli savdo maydonini yaratishni maqsad qilgan.

Nega GATTni WTO almashtirdi?

GATT muvaffaqiyatli boʻlsa-da, uning institut sifatida tizimli tuzilmasi yetarli emas edi. WTO GATT prinsiplari asosida tashkil etilib, intellektual mulk, tezkor nizolarni hal qilish kabi sohalarda yanada kuchli va samarali faoliyat yuritmoqda.

Xulosa

GATT xalqaro savdo tarixida muhim burilish nuqtasi boʻlib, oʻtgan asrning himoyachilik siyosatlari va iqtisodiy qiyinchiliklarini yengib oʻtishga yordam berdi. Bu kelishuv xalqaro iqtisodiy integratsiyani kuchaytirib, global savdo va iqtisodiy o‘sish uchun poydevor yaratdi.

Siz Iqtisodiyot bo'yicha foydali maqolalarni 09-07-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Savdo Toʻsiqlarini Yengillashtirgan Umumiy Tarif va Savdo Kelishuvi (GATT) haqida Bilishlaringiz Kerak " sizga Iqtisodiyot sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Savdo Toʻsiqlarini Yengillashtirgan Umumiy Tarif va Savdo Kelishuvi (GATT) haqida Bilishlaringiz Kerak maqolasi sizga Iqtisodiyot bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.