Psixologik Zo‘ravonlik Belgilarini Tanish va O‘zini Himoya Qilish Yo‘llari

Ruhiy va hissiy zo‘ravonlik inson farovonligiga chuqur zarar yetkazishi mumkin.

Zo‘ravonlik har doim jismoniy bo‘lmasa-da, bu uning zararli emasligini anglatmaydi. Psixologik zo‘ravonlik so‘zlar va harakatlar orqali boshqalarni boshqarish yoki ularni ruhiy jarohatlashga qaratilgan ta’sirlarni o‘z ichiga oladi.

Psixologik zo‘ravonlik jismoniy alomatlarni qoldirmasligi mumkin, lekin yurak og‘rig‘i, depressiya, xavotir va stress kabi ruhiy kasalliklarni keltirib chiqaradi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bunday zo‘ravonlik uzoq muddatli salbiy oqibatlar tug‘diradi.

Muammo shundaki, bu turdagi zo‘ravonlik ko‘pincha ko‘zga tashlanmaydi. Shu sababli uni aniqlash va yordam so‘rash juda muhim, chunki ko‘pincha u jismoniy zo‘ravonlikning oldindan ogohlantiruvchi belgisi hisoblanadi.

Asosiy Ma’lumotlar

Hissiy zo‘ravonlik ko‘pincha yashirin qolgani sabab, uning tarqalganligi haqida aniq ma’lumot yo‘q. Biroq, mutaxassislar fikricha, bu munosabatlardagi eng keng tarqalgan zo‘ravonlik turidir. U faqat sevgi munosabatlarida emas, ish joyida, oilada va do‘stlikda ham yuzaga keladi. Bu turli ko‘rinishlarda namoyon bo‘lishi mumkin: so‘zli tajovuz, boshqaruv, kamsitish va kulgi qilish kabi. Agar siz yoki yaqinlaringiz shunday zo‘ravonlik qurboni bo‘lsa, imkon qadar tez yordam so‘rash va zo‘ravon muhitdan chiqish muhimdir.

Psixologik Zo‘ravonlik Belgilari

Hissiy zo‘ravonlik har doim ko‘zga tashlanmaydi. Quyidagi belgilar psixologik zo‘ravonlik mavjudligini ko‘rsatishi mumkin:

• Ko‘zga tashlanadigan bezovtalik yoki asabiylashish
• O‘zini cheklash va javobsiz qolish
• Ba’zi odamlar oldidan qochish yoki ulardan qo‘rqish, asabiylik
• G‘ayrioddiy xatti-harakatlar: tebranish, tishlash yoki emish

Shuningdek, nozikroq belgilarga quyidagilar kiradi:

• Rejalarni so‘nggi daqiqada bekor qilish
• Hamkorning zararli so‘zlari yoki xatti-harakatlari uchun uzr izlash
• Hamkor yonida jimroq bo‘lish
• Ortga tortilish, juda ko‘p uzr so‘rash
• Shubhali va ishonchsiz ko‘rinish
• Doimiy shoshilish hissi
• Telefonni doimiy tekshirish yoki hamkor tomonidan doimiy nazorat

Psixologik Zo‘ravonlik Namunalari

Psixologik zo‘ravonlik boshqa odamni ruhiy yoki hissiy zarar yetkazishga qaratilgan ongli harakatlardan iborat. Har kim xatoga yo‘l qo‘yishi mumkin, lekin zo‘ravonlik takrorlanuvchi va ixtiyoriy bo‘ladi, u insonning o‘ziga bo‘lgan ishonchini, farovonligini va qadr-qimmatini asta-sekin yo‘qotishiga olib keladi.

Psixologik zo‘ravonlik quyidagi shakllarda namoyon bo‘lishi mumkin:

• Qo‘rqitish
• Majburlash
• Jalolash
• Kamsitish
• Haqorat qilish
• Gaslighting (haqiqiylikni shubha ostiga olish)
• Ta’qib qilish
• Bolalarcha munosabatda bo‘lish
• Ajratib qo‘yish
• Jimlik bilan jazolash
• Manipulyatsiya
• Boshqaruv
• Tahdid qilish
• Nom bilan chaqirish

Psixologik Zo‘ravonlik Har Kimga Ta’sir Qilishi Mumkin

Bu turdagi zo‘ravonlik har qanday munosabatda yuz berishi mumkin: do‘stlik, ish, yaqinlik yoki oila munosabatlarida. Bu nafaqat an’anaviy, balki LGBTQ+ munosabatlarida ham bo‘lishi mumkin. Bolalar va juftlar o‘rtasidagi zo‘ravonlik eng ko‘p uchraydigan va jamoat sog‘lig‘i nuqtai nazaridan jiddiy muammo hisoblanadi.

Psixologik Zo‘ravonlik Turlari

Psixologik zo‘ravonlik har qanday munosabatda bo‘lishi mumkin, ammo eng keng tarqalganlari bolalarga nisbatan va yaqinlikdagi sheriklar o‘rtasida yuzaga keladi.

Bolalarga Nisbatan Zo‘ravonlik

Psixologik zo‘ravonlikning bolalarga nisbatan turlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Bolaga baqirish yoki haqorat qilish
• Doimiy tanqid va kamsitish
• Bolani kinoya qilish yoki past nazar bilan qarash
• O‘rta yoshdagilar muammolari uchun bolani ayblash yoki jazolash
• Bolani qo‘rqitish yoki tashlab ketish bilan tahdid qilish
• Bolalar uchun sog‘lom va xavfsiz muhit yaratmaslik
• Zo‘ravonlik yoki zo‘ravonlik guvohi bo‘lishga yo‘l qo‘yish
• Bolaga e’tibor bermaslik va boshqalarning yordamiga to‘sqinlik qilish

Emotsional zo‘ravonlikka uchragan bolalar ko‘pincha:

• Maktabda muammolarga duch kelishadi
• Uyqu buzilishi
• Anoreksiya yoki bulimiya kabi ovqatlanish buzilishlari
• Depressiya, xavotir, o‘zini past baholash va hissiyotlarni boshqarish qiyinchiliklari
• Aggressiya, yolg‘on gapirish yoki ortiqcha harakat qilish kabi xulq-atvor muammolari
• Jismoniy sog‘liq muammolari: bosh og‘rig‘i, oshqozon muammolari
• Xavfli harakatlarga yoki erta yoshda giyohvandlikka moyillik

Psixologik zo‘ravonlik bolalarga jismoniy yoki jinsiy zo‘ravonlik kabi zarar yetkazishi mumkin, ammo uni aniqlash qiyin bo‘lgani uchun yordam ko‘rsatish kam bo‘lishi mumkin.

Zo‘ravonlik qiluvchi vasiylar ostida o‘sgan bolalar ko‘pincha o‘zlariga nisbatan zo‘ravonlik normal ekanini tushunmasligi mumkin va bu xatti-harakatlarni kattalar hayotida ham davom ettirishi mumkin.

Agar siz yoki yaqinlaringiz bolalarga nisbatan zo‘ravonlik qurboni bo‘lsa, 1-800-422-4453 raqamiga qo‘ng‘iroq qiling yoki Childhelp milliy bolalar zo‘ravonligi bo‘yicha ishonch telefoniga xabar yuboring.

Yaqinlikdagi Sherik Zo‘ravonligi

Amerika Qo‘shma Shtatlarining Kasalliklarni Nazorat qilish va Oldini olish Markazlari (CDC) tomonidan o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, ayollarning 49.4% va erkaklarning 45.1% hayotida kamida bir marta yaqinlikdagi sherikdan psixologik zo‘ravonlikni boshdan kechirgan.

Yaqinlikdagi sherik zo‘ravonligiga quyidagilar kiradi:

• Sizning harakatlaringiz, joylashuvingiz va kim bilan ekanligingizni doimiy nazorat qilish
• Doimiy aloqada bo‘lishni talab qilish yoki qaerda ekanligingizni tekshirish
• Telefon, elektron pochta va ijtimoiy tarmoqlardagi parollaringizni so‘rab, raqamli faoliyatingizni kuzatish
• Moliyaviy xarajatlaringizni nazorat qilish
• Jalolanish va doimiy xiyonat qilishda ayblash
• Yemak yoki kiyim tanlashda sizga qaror qabul qilish
• Do‘stlaringiz va oilangiz bilan uchrashishingizni cheklash
• Ishlash, o‘qishga yoki ijtimoiy tadbirlarga borishni to‘xtatishga undash
• Tibbiy yordam olishdan qaytarish
• Qo‘rqitish va haqoratlash
• Sizni chaqirish va bolalarcha muomala qilish
• Ommaviy joylarda kamsitish va uyalishni keltirib chiqarish
• Jismoniy zarar yetkazish yoki yaqinlaringizga tahdid qilish
• Politsiya yoki sudga murojaat qilish bilan qo‘rqitish
• O‘z joniga qasd qilish tahdidi bilan manipulyatsiya qilish
• "Agar men seni ololmasam, hech kim ololmaydi" kabi gaplar bilan tahdid qilish

Yaqinlikdagi sherik zo‘ravonligi quyidagilarni keltirib chiqarishi mumkin:

• O‘zini sevgi va hurmatga loyiq emasdek his qilish
• Umidsizlik, kuchsiz, aybdor yoki uyalish hissi
• Boshqarilish, manipulyatsiya qilish yoki foydalanilish hissi
• Doimiy stress va bezovtalik
• Zo‘ravonlik qiluvchini xafa qilmaslik uchun o‘zini o‘zgartirish
• Haqiqiylikni shubha ostiga olish
• Diqqatni jamlash, uyqu va ishtirokni yo‘qotish
• Xavotir, depressiya, o‘zini past baholash yoki surunkali og‘riqlar

Psixologik Zo‘ravonlikdan Qutulish Yo‘llari

Agar siz psixologik zo‘ravonlikka duch kelsangiz, quyidagi usullar yordam berishi mumkin:

• Mushkul vaziyatni tan oling: Zo‘ravonlik borligini anglash ko‘pincha eng qiyin qadamdir. Sog‘lom munosabatlar qanday bo‘lishi haqida ma’lumot oling va zararli xatti-harakatlarni aniqlang.
• Zo‘ravon muhitdan chiqish: Xavfsizlik rejasini tuzing va imkon qadar tezroq zo‘ravonlikdan qutuling. Ishonchli do‘stlar, oila, qonun organlari yoki tashkilotlardan yordam so‘rang.
• Zo‘ravonlikni yozib boring: Zo‘ravonlik qiluvchi "Men bunday demaganman" deb sizni shubha ostiga qo‘yishi mumkin. Voqealar tafsilotlarini yozib borish haqiqatni eslab qolishga yordam beradi.
• Zo‘ravonlik qiluvchiga javob bermang: U bilan to‘qnashganingizda reaktsiya bermaslikni o‘rganing, qat’iy chegaralar qo‘ying.

O‘zingizni Ayblamang

O‘z-o‘zini takrorlab eslatib turing: zo‘ravonlik sizning aybingiz emas. Siz bunga loyiq emassiz va zo‘ravonlikni o‘zingiz keltirib chiqarmadingiz.

• Sog‘lom munosabatlarni rivojlantiring: Zo‘ravonlik siklini to‘xtatish uchun o‘z-o‘zini anglashi va sog‘lom hamda zararli xatti-harakatlarni farqlash muhimdir. Ishonch va mehribonlik asosidagi munosabatlar qurishga harakat qiling.
• Yordam so‘rang: Terapiya orqali hissiyotlarni boshqarish, o‘zini qadrlash va travmadan tiklanish mumkin.
• Qo‘llab-quvvatlash guruhlariga qo‘shiling: Shu kabi tajribalarga ega odamlar bilan fikr almashish yordam beradi va ruhiy ko‘mak beradi.

Asosiy Xulosa

Psixologik zo‘ravonlik sizning o‘zligingizga zarar yetkazishi va ruhiy jarohatlar qoldirishi mumkin. Zo‘ravonlikdan chiqib, xavfsizlikni ta’minlaganingizdan so‘ng o‘z-o‘zingizga g‘amxo‘rlik qilish, terapiyaga murojaat qilish va o‘zingizni ayblamaslik muhimdir.

Agar siz yoki yaqinlaringiz zo‘ravonlik qurboni bo‘lsa, 1-800-799-7233 raqamiga qo‘ng‘iroq qilib, Milliy Zo‘ravonlik Bo‘yicha Ishonch Telefoniga murojaat qiling. Agar darhol xavf ostida bo‘lsangiz, 911 raqamiga qo‘ng‘iroq qiling.

Qo‘shimcha ruhiy salomatlik manbalari uchun Milliy Yordam Bazamizga murojaat qiling.

Muallif: Sanjana Gupta
Sanjana ruhiy salomatlik, fitness, oziqlantirish va farovonlik mavzularida yozuvchi va muharrir.

Siz Psixologik shikastdan so‘ng tiklanish bo'yicha foydali maqolalarni 04-08-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Psixologik Zo‘ravonlik Belgilarini Tanish va O‘zini Himoya Qilish Yo‘llari " sizga Psixologik shikastdan so‘ng tiklanish sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Psixologik Zo‘ravonlik Belgilarini Tanish va O‘zini Himoya Qilish Yo‘llari maqolasi sizga Psixologik shikastdan so‘ng tiklanish bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.