Moliyaviy Inqirozda Axloqiy Xavfning Roli: Tushuncha va Sabablar

2008-yilgi moliyaviy inqiroz ko‘plab bozor kamchiliklari, noto‘g‘ri amaliyotlar va moliyaviy sektorning shaffoflik yetishmasligi natijasida yuzaga keldi. Bozor ishtirokchilari moliyaviy tizimni inqirozga olib keladigan xavfli xatti-harakatlarga qo‘l urishdi. Tarixchilar CDOlar (majburiyatlarga asoslangan qarzlar) yoki subprime ipoteka kreditlarini muammoning ildizi deb ko‘rsatadilar, ammo bunday mahsulotlarni yaratishdan tashqari, ularni bilib-bilib sotish va savdo qilish axloqiy xavfni keltirib chiqaradi.

Asosiy Nuqtalar

• 2007-2008-yillardagi moliyaviy inqiroz bir nechta omillarning uyg‘unlashuvi natijasida yuzaga keldi: Dotkom bo‘ronining portlashi, past foiz stavkalari muhiti, ipoteka qarzlariga asoslangan moliyaviy mahsulotlar, qarzdorlarni yetarlicha tekshirmaslik va axloqiy xavf.
• Axloqiy xavf — bu bir tomonning xavfli xatti-harakatlarga kirishishi, chunki noxush natijalar uchun zarar boshqalar tomonidan qoplanadi.
• Inqirozga olib kelgan axloqiy xavflardan biri banklarning o‘zlarini juda muhim deb hisoblab, agar qiyinchilikka uchrasalar, hukumat ularni qutqaradi degan umidda xavfli operatsiyalarni ko‘paytirishlari bo‘ldi.
• Ikkinchi axloqiy xavf banklarning ipotekalarini uchinchi tomonlarga sotib, shartnomalash orqali xavfni boshqalarga o‘tkazib, ipoteka berishda ehtiyotkorlikni kamaytirishlari edi.

Axloqiy Xavf Nima?

Axloqiy xavf — bu shaxs yoki tashkilot noxush oqibatlar yuzaga kelsa, zarar boshqalar tomonidan qoplanishini bilgan holda xavfli xatti-harakatlarga kirishishidir.

Masalan, avtomobil sug‘urtasi bo‘lgan haydovchilar sug‘urtasizlarga qaraganda ko‘proq xavfli haydashlari mumkin, chunki baxtsiz hodisa yuz berishi holatida ular to‘liq zararini o‘z zimmasiga olmaydi.

2008-yil Moliyaviy Inqirozida Axloqiy Xavflar

Inqiroz oldidan moliyaviy tashkilotlar regulyatorlarning ularni moliyaviy tizim uchun muhim deb hisoblab, falokatga yo‘l qo‘ymasliklarini kutishardi. Ipoteka kreditlarini ushlab turgan va oxir-oqibat inqirozga olib kelgan banklar iqtisodiyot uchun juda muhim edi.

Moliyaviy muassasalarning egasi va rahbarlari hukumat tomonidan maxsus himoya yoki yordam olishiga ishonib, xavfli qarorlar qabul qilishdi — aynan shu axloqiy xavfning namunasidir.

Ba'zi banklar «judayam katta, shuning uchun falokatga uchramaydi» degan noto‘g‘ri taxmin bilan faoliyat yuritgan. Bu esa ularga xavfni to‘liq o‘z zimmasiga olmaydi degan ishonch berdi.

Qiziqarli Fakt

2007-yilda AQShda fond bozorining yalpi ichki mahsulotga nisbatan kapitallashuvi 138% bo‘lgan bo‘lsa, 2008-yilda bu ko‘rsatkich 79% gacha tushdi.

Moliyaviy inqirozga olib kelgan yana bir axloqiy xavf — shubhali aktivlarni garovga berish edi. Inqirozdan oldingi yillarda banklar ipotekalarni talab qilishda sust standartlarga tayanishdi. Odatda banklar qarz berishda ehtiyotkorlik bilan va puxta tahlil asosida qaror qabul qilishlari kerak edi.

Ammo qarzlar garovga olinadigan bozorda suyuqlik mavjudligi tufayli banklar standartlarni yumshatishdi. Ular qarzlarni uzoq muddat davomida ushlab turmasliklarini hisobga olib, xavfli qarzlarni berishga moyil bo‘lishdi.

Banklar yomon qarzlarni yaxshi qarzlar bilan birga paketlab, ikkinchi darajali bozorda sotish imkoniyatini oldi. Bu orqali ular qarzning to‘lanmasligi xavfini xaridorga o‘tkazishdi va o‘z javobgarliklarini kamaytirdilar.

2008-yil Moliyaviy Inqirozini Qanday Yakunlandi?

Inqiroz AQSh hukumati tomonidan turli choralar ko‘rilishi natijasida yumshadi. Prezident Barak Obama davrida qabul qilingan Amerika Iqtisodiy Tiklanish va Qayta Investitsiya Qonuni 760 milliard dollardan ortiq iqtisodiy yordam berdi. Ushbu mablag‘ oilalar va bizneslar uchun soliq imtiyozlari, shuningdek, ta'lim, transport va toza energiya sohalariga investitsiyalar ko‘rinishida taqdim etildi.

Axloqiy Xavfni Qanday Kamaytirish Mumkin?

Axloqiy xavfni kamaytirish uchun rag‘batlantirish tizimlarini yaratish va bu kabi xatti-harakatlarni jazolash siyosatini joriy etish muhimdir. Masalan, sug‘urtalangan haydovchilarga avariyasiz va tezlikni oshirmaslik holatlarida har yili sug‘urta badalini pasaytirish taklif qilinishi mumkin. Bu xavfli haydovchilarni ehtiyotkorroq bo‘lishga undaydi.

Ipoteka Qarzi Asosidagi Moliyaviy Mahsulot (MBS) Nima?

Ipoteka qarzlariga asoslangan moliyaviy mahsulotlar (MBS) obligatsiyalarga o‘xshash aktivlarga asoslangan qiymatli qog‘ozlardir. Banklar uy egalariga ipoteka kreditlarini berib, keyin ular ustidan bo‘lgan huquqlarni uchinchi tomon moliyaviy muassasalariga sotadilar. Ushbu muassasalar ipotekalarni yig‘ib, MBS nomli mahsulotga aylantiradi.

MBS turli qatlamlardan iborat bo‘lib, yuqori qatlamlar kamroq xavfli ipotekalarni, pastki qatlamlar esa xavfliroq ipotekalarni o‘z ichiga oladi. Investorlar o‘sha qatlamlardan birini sotib olib, ipoteka to‘lovlaridan daromad oladi.

Xulosa

2008-yilgi moliyaviy inqiroz moliyaviy tashkilotlarning noaniq va real bo‘lmagan taxminlari natijasida yuzaga keldi. Tasodifiy yoki qasddan — katta moliyaviy muassasalar o‘z faoliyatlarida hech qanday salbiy oqibat bo‘lmaydi deb o‘ylab, xavfli qarorlar qabul qilishdi.

Ular hukumat ularni qutqaradi degan ishonch bilan harakat qilib, axloqiy xavf namunasini ko‘rsatishdi — ya'ni o‘zlariga bepul imkoniyat berilgan deb hisoblashdi.

Fannie Mae va Freddie Mac singari yarim hukumat tashkilotlari ipoteka kreditlarini kafolatlash orqali qarz beruvchilarning xavfli qarorlar qabul qilishiga ta’sir ko‘rsatdi, chunki ular noto‘g‘ri qarzlar uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olishlarini kutishdi.

Siz Iqtisodiyot bo'yicha foydali maqolalarni 31-10-2023 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Moliyaviy Inqirozda Axloqiy Xavfning Roli: Tushuncha va Sabablar " sizga Iqtisodiyot sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Moliyaviy Inqirozda Axloqiy Xavfning Roli: Tushuncha va Sabablar maqolasi sizga Iqtisodiyot bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.