Hong Kong va Xitoy: Iqtisodiy va Siyosiy Farqlar Nimalardan Iborat?

Beijing va Hong Kong: Bir Bayroq Ostida Ikki Turli Tizim

Xitoy qit’asidan Hong Kongga kelgan sayyoh yoki biznesmen pasportini ko‘rsatishi, yuanlarni gonkong dollariga almashtirishi va butunlay boshqacha qonunlarga rioya qilishi lozim bo‘ladi.

Hong Kong, o‘zining zamonaviy moliya tizimi va baland osmono‘par binolari bilan, Xitoydan ajralib, mustaqil pul birligi – gonkong dollarini qo‘llaydi, o‘z birjasiga ega (dunyodagi eng yiriklaridan biri) va soliq tizimi bilan boshqariladi. Bu tizimlar 156 yillik Britaniya mustamlakachiligi davrida shakllangan va 1997-yilda Xitoyga qaytarilganidan beri faoliyat yuritmoqda.

Garchi Hong Kongning yalpi ichki mahsuloti (YIM) Xitoy iqtisodiyotining atigi 2 foizini tashkil etsa-da, uning moliyaviy bozorlari va xalqaro bank sektori Xitoyning global savdo va investitsiyasida muhim o‘rin tutadi. Har yili u Xitoy bilan taxminan 600 milliard dollarlik ikki tomonlama savdoni amalga oshiradi, bu uning Xitoy va butun dunyo o‘rtasidagi moliyaviy vositachilik rolini ta’kidlaydi.

Asosiy Muhim Nuqtalar

• Hong Kong Xitoy Xalq Respublikasining maxsus ma’muriy hududi (SAR) bo‘lib, cheklangan avtonomiyaga ega.
• Britaniya mustamlakachiligi tugagach, "bir mamlakat, ikki tizim" tamoyili asosida Hong Kong Xitoydan ma’lum darajada mustaqillik olgan.
• Hong Kong bozor iqtisodiyoti past soliqlar, erkin savdo va hukumatning kam aralashuvi bilan ajralib turadi.
• Xitoy qit’asidagi fond bozorlaridan farqli o‘laroq, Hong Kong bozorlarida ko‘proq erkinlik va xalqaro investitsiyalar mavjud.
• Shanxay va Hong Kong fond birjalari jahonning eng yiriklari qatorida.

Hong Kong va Xitoy Qit’asi: Umumiy Ko‘rinish

Hong Kong Osiyoning eng gavjum shaharlaridan biri bo‘lib, xalqaro moliya markazi, biznes va sayyohlik maskanidir. U to‘liq Xitoy suvereniteti ostida bo‘lsada, siyosiy hayotida Pekinning aralashuviga ba’zida kuchli qarshilik ko‘rsatadi.

Hong Kongdagi demokratiya tarafdorlari hududni boshqa Xitoy shaharlaridan farqli bo‘lib qolishini istaydi. Shu sababli, Hong Kong va Xitoy o‘rtasidagi munosabatlar murakkabdir. Lekin iqtisodiy jihatdan ular bir-birini to‘ldiradi, siyosiy munozaralarga qaramasdan.

Qiziqarli Fakt

Maxsus ma’muriy hududlar (SAR) butun dunyoda mavjud, ammo bu nom faqat Xitoydagi Hong Kong va Makao uchun ishlatiladi.

Hong Kong va Xitoy Munosabatlarining Tarixi

Hong Kong va Xitoy o‘rtasidagi munosabatlar asrlar davomida siyosiy va iqtisodiy jihatdan murakkab bo‘lib kelgan. Zamonaviy davri Birinchi Opium urushi paytida 1841-yilda Britaniya Hong Kong orolini bosib olishi bilan boshlandi. 1842-yilda Nanking shartnomasi bilan Xitoy rasmiy ravishda Hong Kongni Buyuk Britaniyaga topshirdi. Ikkinchi Opium urushidan so‘ng 1860-yilda Kowloon yarim oroli ham qo‘shildi.

Britaniya Mustamlakachiligi Davri (1841–1997)

Britaniya hukmronligi davrida Hong Kong yirik savdo portiga va keyinchalik global moliya markaziga aylandi. U Britaniya umumiy huquqi asosida boshqarildi, g‘arbiy moliyaviy institutlar rivojlandi va Xitoy qit’asi ijtimoiyistik tizimidan farqli xalqaro biznes amaliyotlari yo‘lga qo‘yildi.

Britaniya 1898-yilda Xitoy bilan 99 yillik ijaraga kelishuvga erishdi. Ushbu ijaraning muddati 1997-yilda tugagach, Hong Kong Xitoyga qaytarildi va maxsus ma’muriy hududga aylandi.

Qiziqarli Fakt

Amerika Qo‘shma Shtatlari ham o‘ziga xos maxsus ma’muriy hududlarga ega, masalan, Janubiy Tinch okeanida joylashgan Jarvis oroli AQSh Ichki ishlar vazirligi tomonidan boshqariladi.

O‘tish Davri (1984–1997)

1984-yilda Britaniya va Xitoy Sino-Britaniya hamkorlik deklaratsiyasini imzoladi. Unda "bir mamlakat, ikki tizim" tamoyili asosida Hong Kong Xitoy suverenitetiga qaytarilishi, ammo kapitalistik tizimi va mustaqil sud tizimi kamida 50 yil davomida saqlanishi belgilandi.

Maxsus Ma’muriy Hudud Bosqichi (1997–2014)

1997-yildan keyin Hong Kong tashqi siyosat va mudofaa sohalaridan tashqari ko‘plab sohalarda avtonomiyani saqlab qoldi. U o‘zining alohida qonunlari, valyutasi va moliya qoidalariga ega bo‘lib, global moliya markazidagi mavqeini saqlab qoldi.

2003-yilda xavfsizlik qonunlari bo‘yicha jiddiy noroziliklar yuzaga kelgan, yuz minglab odamlar ko‘chalarga chiqib, qonun loyihasining qabul qilinishini to‘xtatgan.

Xitoylik kompaniyalar Hong Kong fond bozorining uchdan ikki qismini tashkil qiladi.

Bahsli Avtonomiya (2014-Hozirgi)

So‘nggi 15 yil ichida Hong Kong va Xitoy o‘rtasidagi munosabatlar o‘zgardi. 1997-yilda Hong Kong iqtisodiy qudrati juda katta edi, aholisi Xitoyning 1 foizidan kam bo‘lsa-da, iqtisodiyoti qit’a iqtisodiyotining beshdan birini tashkil qilgan. Bu unga mustaqillikni saqlashda katta ta’sir ko‘rsatgan.

Ammo hozirgi kunda Xitoy iqtisodiyoti jadal o‘sib, dunyoda ikkinchi o‘ringa chiqdi, Hong Kong esa iqtisodiy o‘sishni sekinlashtirdi. 2024-yilda Hong Kong YIMi Xitoy YIMining 2 foizidan kamini tashkil etadi.

Maslahat

Hong Kongning o‘ziga xos iqtisodiy tizimini tushunish Xitoy va Osiyo bozorlarida faoliyat yuritishni rejalashtirayotganlar uchun juda muhimdir.

So‘nggi yillarda Xitoyning Hong Kong siyosatiga aralashuvi demokratik faollar orasida kuchli noroziliklarga sabab bo‘ldi:

• 2014: "Soyabon harakati" – saylov tizimini o‘zgartirishga qarshi namoyishlar.
• 2019: Jinoyatchilarni qit’a Xitoyga ekstraditsiya qilish to‘g‘risidagi qonun loyihasiga qarshi keng ko‘lamli namoyishlar.
• 2020: Pekin yangi milliy xavfsizlik qonunini joriy qildi.
• 2021: Saylov tizimi o‘zgarib, nomzodlar hukumat tomonidan oldindan tasdiqlanishi kerak bo‘ldi.
• 2024: Hong Kong parlamenti hukumat vakolatlarini kengaytiruvchi 23-moddani qabul qildi.

Muqaddima

O‘nlab yillar davomida Hong Kong Xitoy moliyaviy liberallashtirishining muhim sinov maydoni bo‘lib kelgan.

Hong Kong

"Bir mamlakat, ikki tizim" tamoyili asosida Xitoy 1997-yildan boshlab 50 yil davomida Hong Kongga mustaqil boshqaruv va alohida tizimlarni saqlashga ruxsat berdi. Kolonial tarix tufayli ingliz tili rasmiy tillardan biridir.

Hong Kong diplomatik vakolatga ega emas, ammo Osiyo Taraqqiyot Banki, Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi, Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti va BMTning Jahon Turizm Tashkiloti kabi ayrim xalqaro tashkilotlarda kuzatuvchi sifatida qatnashadi.

Muqaddima

Ilgari sanoat Hong Kong iqtisodiyotining muhim qismi bo‘lgan, ammo hozirda yalpi ichki mahsulotning atigi 1 foizini tashkil qiladi, chunki ishlab chiqarish ko‘p asrlar davomida Xitoyga ko‘chirilgan.

Hong Kong Markaziy Banki vazifasini Hong Kong Pul Hokimiyati bajaradi, u gonkong dollarini 1983-yildan beri AQSh dollariga bog‘lab, moliyaviy barqarorlikni ta’minlaydi. Soliq tizimi Xitoy qit’asidan ancha soddaroq va pastroq.

Hong Kong iqtisodiyoti asosan xizmat ko‘rsatishga asoslangan, bu soha yalpi ichki mahsulotning 90 foizidan ortig‘ini tashkil qiladi. Moliyaviy xizmatlar sohasi ayniqsa muhim bo‘lib, xalqaro bank, aktivlarni boshqarish va savdo moliya markazi sifatida faoliyat yuritadi.

Muqaddima

Hududning iqtisodiy muvaffaqiyati xalqaro imkoniyatlar bilan mintaqaviy integratsiyani muvozanatlashga bog‘liq bo‘lib kelmoqda.

Xitoy Qit’asi

Xitoy dunyodagi eng ko‘p aholiga ega davlatdir (1,4 milliarddan ortiq). Xitoy Kompartiyasi mamlakatni 23 viloyat, 5 avtonom hudud, 4 to‘g‘ridan-to‘g‘ri boshqariladigan shaharga va ikki SAR – Hong Kong va Makao hududlariga bo‘lib boshqaradi.

Xitoy iqtisodiyoti 18 trillion dollarga yaqin bo‘lib, AQShdan keyingi ikkinchi o‘rinda turadi. Hong Kongdan farqli o‘laroq, Xitoy iqtisodiyoti sanoat, xizmatlar va qishloq xo‘jaligi sohalarining uyg‘unligiga asoslangan.

Xitoyda davlat korxonalari va xususiy bizneslar hukumat nazorati ostida birga faoliyat yuritadi. Markaziy bank – Xitoy Xalq Banki, yuanni boshqaradi va mamlakat bo‘ylab pul siyosatini amalga oshiradi.

Qishloq xo‘jaligi YIMning taxminan 8 foizini tashkil etadi, bu juda katta aholiga oziq-ovqat ta’minoti zaruratidan kelib chiqadi. Xitoy iqtisodiyoti rang-barangligi uni dunyoda ikkinchi yirik iqtisodiyotga aylantirdi, ammo aholiga tushadigan daromad Hong Kongnikidan ancha past ($12,720.20 vs. $48,983.60).

Xitoy eksportga asoslangan o‘sishini xorijiy bozorlarning talabiga bog‘lagan, ammo so‘nggi yillarda “Xitoy plus bir” siyosati, AQSh bilan savdo urushi va pandemiyadan so‘ng ko‘chmas mulk bozorining inqirozi kabi muammolar yuzaga keldi.

Pul, Soliqlar va Iqtisodiyot: Hong Kong va Xitoy Taqqoslanishi

Hong Kong o‘z moliyaviy siyosatiga ega, Xitoy esa uning soliqlariga aralashmaydi. Bu esa pul, moliya, savdo, bojxona va valyuta siyosatida farqlarni yuzaga keltiradi.

Valyuta

Hong Kong gonkong dollaridan foydalanadi va u AQSh dollariga taxminan 7.80 HKD miqdorida bog‘langan. Xitoy yuanini Hong Kongda ko‘pchilik qabul qilmaydi.

Soliqlar

Hong Kongdagi soliq tizimi juda sodda: shaxsiy daromad solig‘i maksimal 15%, korporativ soliqlar esa 16.5% atrofida. Qo‘shilgan qiymat solig‘i, kapital foyda yoki dividend soliqlari yo‘q, bu Xitoy soliq tizimidan sezilarli darajada farq qiladi.

Muqaddima

Hong Kong iqtisodiyoti xizmat ko‘rsatish sohasiga asoslangan bo‘lib, yalpi ichki mahsulotning 90 foizidan ortig‘ini ta’minlaydi.

Iqtisodiyot

• Xitoyda sanoat muhim o‘rin tutadi, xizmatlar sohasining ulushi esa o‘sib bormoqda.
• Qishloq xo‘jaligi YIMning taxminan 8 foizini tashkil qiladi.
• Davlat korxonalari asosiy sohalarda katta ro‘l o‘ynaydi.
• Hukumat valyuta oqimlari va xorijiy investitsiyalarni qattiq nazorat qiladi.

Hong Kong ilgari Xitoy uchun xalqaro sarmoyalar kirishining asosiy eshigi bo‘lgan bo‘lsa-da, hozirda Shanxay va Shenzhen kabi qit’a moliya markazlari rivojlandi. Shunga qaramay, Hong Kongning moliyaviy infratuzilmasi va xalqaro aloqalari Xitoyning global iqtisodiy aloqalarida hal qiluvchi ahamiyatga ega.

Fond Bozorlar

Hong Kong fond birjasi ko‘plab Xitoy kompaniyalari uchun kapital jalb qilishning ustuvor joyi hisoblanadi. Chunki Shanxay va Shenzhen bozorlarida ko‘proq cheklovlar va moliyaviy talablar mavjud. Hong Kong fond bozori xalqaro investorlarni ham ko‘proq jalb qiladi.

Hong Kong fond bozori bozor qiymati bo‘yicha dunyoda beshinchi o‘rinda turib, taxminan 4.3 trillion dollarga teng. 2024-yilda Hindiston uni to‘rtinchi o‘ringa chiqardi.

Iqtisodiy O‘zaro Bog‘liqlik

Garchi siyosiy qarama-qarshiliklar mavjud bo‘lsa-da, Hong Kong va Xitoy o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar mustahkamligicha qolmoqda. Ularning yillik ikki tomonlama savdosi 600 milliard dollardan oshadi.

Hong Kong – Xitoyda biznes qilish yoki sarmoya kiritish istagida bo‘lganlar uchun muhim eshik hisoblanadi. 2024-yil holatiga ko‘ra, Hong Kongdagi 155 ta litsenziyalangan banklardan 124 tasi xorijiy korxonalarga tegishli, ulardan ko‘pi Xitoy qit’asidan.

Xitoy Hong Kongning eng yirik savdo hamkori va ikkinchi yirik to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar manbai hisoblanadi. Hong Kong eksportining taxminan 38 foizi Xitoyga yo‘naltirilgan. Xitoy esa Hong Kongga importning 42 foizini ta’minlaydi.

Hong Kong Xitoyga reeksport xizmatlarini ko‘rsatishda muhim o‘rin tutadi. Xitoydan va Xitoyga qayta eksport qilingan tovarlarning qiymati yarim trillion dollarga yetib, Hong Kongning umumiy reeksport savdosining 85 foizidan oshadi.

Asosiy Farqlar

Quyidagi jadval Hong Kong va Xitoy o‘rtasidagi asosiy farqlarni ko‘rsatadi:

Maxsus Ma’muriy Hudud (SAR) Nima?

SAR – bu "bir mamlakat, ikki tizim" tamoyili asosida yaratilgan yarim mustaqil hudud bo‘lib, Xitoy suvereniteti ostida alohida siyosiy va iqtisodiy tizimlarga ega. Xitoyda bunday hududlar Hong Kong va Makao hisoblanadi. SARlar:

• O‘zining alohida qonun tizimiga ega
• Alohida moliyaviy va pul tizimini saqlaydi
• Rasmiy tillari farq qiladi (Hong Kongda ingliz va xitoy tillari; Makaoda portugal va xitoy tillari)
• Mustaqil immigratsiya va bojxona siyosatiga ega

China Tashqarisida Qanday SARlar Bor?

"Maxsus ma’muriy hudud" atamasi faqat Xitoyga xos bo‘lsa-da, boshqa davlatlarda o‘xshash avtonom hududlar mavjud. Masalan:

• Birlashgan Qirollik: Man oroli, Jersey va Guernsey – "korona qaramligi" bo‘lib, o‘z moliya va huquq tizimlariga ega.
• Daniya: Grenlandiya va Farer orollari – keng avtonomiyaga ega hududlar.
• Finlyandiya: Åland orollari – avtonomlik va til hamda madaniyat himoyasi mavjud.
• Portugaliya: Madeira va Azor orollari – o‘z siyosiy-administrativ holatiga ega.
• Fransiya: Yangi Kaledoniya – o‘ziga xos "sui generis" status bilan keng avtonomiya.

Xitoy Kommunistik Mamlakatmi?

Xitoy Kompartiyasi hukmronligida bo‘lsa-da, uning iqtisodiy tizimi an’anaviy kommunistik modellar bilan deyarli bog‘liq emas. U "sotsialistik bozor iqtisodiyoti" yoki "davlat kapitalizmi" deb ataladigan tizimni qo‘llaydi, bunda davlat nazorati ostida xususiy biznes va bozor mexanizmlari uyg‘unlashgan.

Masalan, xususiy bizneslar YIMning taxminan 60 foizini tashkil qiladi, fond bozori kapital taqsimotida muhim rol o‘ynaydi.

Hong Kong Xitoy Iqtisodiyotiga Qanchalik Hissa Qo‘shadi?

So‘nggi yillarda Hong Kong Xitoy yalpi ichki mahsulotining atigi 2 foizini tashkil qilmoqda.

Xulosa

Hong Kong va Xitoy o‘rtasidagi munosabatlar dunyodagi eng noyob iqtisodiy tajribalardan biridir. Xitoy suvereniteti ostida bo‘lishiga qaramasdan, Hong Kong o‘zining moliyaviy, pul va yuridik tizimlari bilan Xitoyning sotsialistik bozor iqtisodiyotidan keskin farq qiladi.

1997-yildan beri bu munosabatlar sezilarli darajada o‘zgardi: Hong Kongning Xitoy iqtisodiyotidagi ulushi beshdan birdan 2 foizgacha kamaydi. Lekin uning roli yo‘qolmadi, balki o‘zgarib, Xitoyning global moliyaviy darvozasi sifatida ahamiyatini saqlab qoldi. Xalqaro bankchilik, yuridik barqarorlik va murakkab moliyaviy xizmatlarni birlashtirgan holda, u Osiyo bozorlari va xalqaro savdo uchun muhim platformadir.

Siz Bozorlar bo'yicha foydali maqolalarni 29-07-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Hong Kong va Xitoy: Iqtisodiy va Siyosiy Farqlar Nimalardan Iborat? " sizga Bozorlar sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Hong Kong va Xitoy: Iqtisodiy va Siyosiy Farqlar Nimalardan Iborat? maqolasi sizga Bozorlar bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.