Amneziya va Demensiya: Asosiy Belgilar, Sabablar va Davolash Usullari

Amneziya va demensiya ikkisi ham xotira yo‘qotilishi bilan bog‘liq bo‘lsa-da, ular turlicha kasalliklardir.

Amneziya odatda vaqtinchalik bo‘lib, xotirani vaqtincha yo‘qotishdir, demensiya esa asta-sekin rivojlanadigan va qaytarib bo‘lmaydigan jarayondir.

Demensiya faqatgina xotira bilan cheklanmay, balki fikrlash, mantiqiy mulohaza yuritish va tilni ishlatish qobiliyatlariga ham ta’sir qiladi, bu esa kundalik hayotdagi vazifalarni bajarishni qiyinlashtirishi mumkin.

Amneziya va demensiyaning belgilaridagi farqlar

Amneziya faqat xotiraga ta’sir qilsa, demensiya fikrlash, mantiqiy fikr yuritish va til qobiliyatlarini ham buzadi.

Amneziya belgilari

Amneziyaga xos belgilar orasida yangi xotiralarni shakllantirishdagi qiyinchilik (anterograd amneziya) va oldingi xotiralarni eslay olmaslik (retrograd amneziya) mavjud.

Demensiya belgilari

• Vaqt o‘tishi bilan yomonlashadigan progressiv xotira yo‘qotilishi
• Narsalarni yo‘qotish odati
• Tanlangan joylarda yo‘qolish
• Kundalik vazifalarni bajarishda qiyinchiliklar
• Shaxsiyatdagi o‘zgarishlar

Amneziya va demensiyaning sabablari

Amneziya ko‘pincha bosh miya jarohatlari natijasida yuzaga keladi, demensiya esa asosan degenerativ yoki metabolik kasalliklar bilan bog‘liq.

Amneziya sabablar

• Hipokampusdagi shikastlanish (xotira shakllanadigan va saqlanadigan miya sohasi)
• Bosh miya zarbasi yoki jarohati
• Insult
• Qisqa yoki uzoq muddatli alkogol iste’moli
• Qattiq ruhiy stress yoki travma (masalan, PTSD)

Qisqa muddatli xotira yo‘qotilishi bo‘lgan transient global amneziyaning aniq sababi noma’lum, biroq u bosh jarohati yoki kuchli jismoniy hamda emotsional stress bilan bog‘liq deb hisoblanadi.

Demensiya sabablar

• Parkinson kasalligi va Alzheimer kabi neyrodegenerativ kasalliklar
• Gipotiroidizm, vitamin B12 yetishmovchiligi va boshqa metabolik buzilishlar
• Miya tuzilishidagi buzilishlar
• Qo‘rg‘oshin kabi toksinlar
• Miya o‘smalari
• Meningit kabi infeksiyalar

Kimlar amneziya va demensiyaga moyil?

Amneziya ko‘proq bosh miya jarohati yoki travma olgan kishilarda uchraydi, demensiya esa qarish va genetik omillar bilan bog‘liq.

Amneziya xavf omillari

• Bosh miya jarohati
• Bosh miya jarrohligi
• Insult
• Qon aylanishning qisqarishi (anoksiya)

Demensiya xavf omillari

• Yoshi 65 va undan katta bo‘lish
• Qon bosimi yuqoriligi
• Qandli diabet
• Chekish
• Alkogolni ko‘p iste’mol qilish

Qachon shifokorga murojaat qilish kerak?

So‘nggi voqealarni eslashda qiyinchiliklar paydo bo‘lsa yoki odatdagi yo‘llarda yo‘qolib qolish holatlari ko‘paygan bo‘lsa, darhol tibbiy yordamga murojaat qilish tavsiya etiladi.

Amneziya va demensiyani qanday aniqlashadi?

Shifokor xotira yo‘qotilishining sababini aniqlash uchun tibbiy tarixni so‘raydi va jismoniy tekshiruv o‘tkazadi.

Diagnostika uchun miyani ko‘rsatadigan MRI yoki KT kabi tasvirlash usullari buyurilishi mumkin.

Demensiyani baholash uchun tilda so‘zlash, muammolarni hal qilish va mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini sinovdan o‘tkazadigan testlar qo‘llaniladi.

Amneziya va demensiyani davolash usullari

Amneziya ko‘pincha davolanishsiz o‘tib ketadi. Demensiyaning shifosi yo‘q, ammo hayot tarzi o‘zgartirish va dori-darmonlar yordamida simptomlarni boshqarish mumkin.

Amneziya davolash

Amneziya sababi aniqlangach, unga qarab davolash rejalashtiriladi.

Bosh jarohati sababli yuzaga kelgan amneziya og‘irligiga qarab bir necha daqiqadan bir necha oygacha davom etishi mumkin.

Wernicke-Korsakoff sindromi bilan bog‘liq amneziyada B1 vitamini bilan boyitilgan ovqatlar (butun donlar, loviya, yong‘oqlar) foydali bo‘lishi mumkin.

Shuningdek, quyidagi usullar xotirani tiklashda yordam beradi:

• Kognitiv xulq terapiyasi va psixoterapiya
• Gipnoz
• Meditatsiya

Demensiya davolash

Demensiya bilan yashash sifatini yaxshilash uchun ijtimoiy faol bo‘lish va muntazam jismoniy mashqlar qilish tavsiya etiladi.

Demensiya sababiga qarab, quyidagi dori-darmonlar belgilanadi:

• Xotira va fikrlash uchun javobgar kimyoviy moddalarni oshiruvchi donepezil (Aricept) va galantamin (Razadyne)
• Alzheimer yoki qon tomir demensiyasining simptomlarini sekinlashtiruvchi memantin (Namenda)
• Alzheimerning dastlabki bosqichlarida lekanemab (Leqembi) - monoklonal antitanachalar
• Qon bosimi yoki xolesterolni tushiruvchi dorilar

Amneziya va demensiyani oldini olish mumkinmi?

Amneziyaga olib keluvchi bosh jarohatlaridan saqlanish uchun quyidagilarni bajaring:

• Velosipedda yoki jismoniy sport turlarida bosh kiyim (shlem) taqing
• Avtomobilda har doim xavfsizlik kamarini taqing
• Yiqilib tushishning oldini olish uchun muvozanat va kuch mashqlarini amalga oshiring

Demensiya xavfini kamaytirish uchun sog‘lom turmush tarzini olib borish muhimdir. 2019 yilda 60 yoshdan katta 196 000 dan ortiq odamlar ustida o‘tkazilgan tadqiqotda chekish, jismoniy faollik yetishmasligi, alkogol iste’moli va noto‘g‘ri ovqatlanish demensiya xavfini oshirishi aniqlangan.

Demensiya, amneziya va Alzheimer kasalligi o‘rtasidagi farq

Alzheimer kasalligi ham xotira yo‘qotilishiga olib keladi.

Amneziya asosan qisqa muddatli xotira muammosi bo‘lib, fikrlash qobiliyatiga ta’sir qilmaydi. Demensiya esa turli tipdagi xotira yo‘qotilishlarini o‘z ichiga oladi, shu jumladan Alzheimer ham.

Alzheimer — bu eng keng tarqalgan demensiya turi bo‘lib, miya nerv hujayralarining shikastlanishi bilan bog‘liq va asta-sekin yomonlashadigan kasallikdir.

Ko‘p so‘raladigan savollar

Retrograd va anterograd amneziya o‘rtasidagi farq nima?

Retrograd amneziya — bu amneziya boshlanishidan oldingi xotiralarni eslay olmaslik, lekin yangi xotiralarni shakllantirish imkoniyati mavjud. Bu ko‘pincha bosh jarohati yoki insult natijasida yuzaga keladi. Anterograd amneziya esa yangi xotiralarni shakllantira olmaslik, ammo eski xotiralarni eslab qolish imkonini beradi. Bu holat asosan hipokampus shikastlanishi bilan bog‘liq. Ba’zan ikkala turdagi amneziya bir vaqtda ham mavjud bo‘lishi mumkin.

Amneziya davolanishi mumkinmi?

Amneziyaning aniq davosi yo‘q, ammo ko‘pincha u o‘z-o‘zidan yo‘qoladi. Lekin yo‘qotilgan xotiralarni tiklash mumkin emas.

Xotira yo‘qotilishi yoki demensiyani qanday farqlash mumkin?

• Yoshga bog‘liq xotira yo‘qotilishi odatda fikrlash, hukm chiqarish yoki kundalik faoliyatga ta’sir qilmaydi, demensiya esa bu qobiliyatlarni asta-sekin yo‘qotishga olib keladi.
• Yoshga bog‘liq xotira yo‘qotilishi yangi narsalarni o‘rganish va yodda saqlashga ta’sir qilmaydi.
• Xotira yo‘qotilishining voqealaridan odatda xabardor bo‘lasiz, demensiyada esa bunday voqealarni eslay olmasligingiz mumkin.

Qisqa muddatli xotira yo‘qotilishi va demensiya o‘rtasidagi farq nima?

Qisqa muddatli xotira yo‘qotilishi odatda kundalik faoliyatlarni mustaqil bajarishga xalaqit qilmaydi. Demensiya esa fikrlash va kundalik vazifalarni bajarishga jiddiy ta’sir qiladi. Masalan, qisqa muddatli xotira buzilishida kalitlarni joyida topa olmaslik yoki ismlarni unutish kuzatiladi; demensiyada esa tanish joylarda yo‘qolish mumkin.

Xulosa

Amneziya va demensiya bir xil emas.

Demensiya asta-sekin rivojlanadigan xotira va fikrlash qobiliyatlarining pasayishi bilan kechadi, bu esa kundalik hayotdagi faoliyatlarga ta’sir qiladi.

Amneziya esa ko‘pincha vaqtinchalik bo‘lib, kundalik faoliyatlarga ko‘p ta’sir qilmaydi va ba’zan davolanishsiz ham o‘tib ketadi.

Har ikkala holatda ham to‘liq davolash yo‘q, lekin hayot tarzini o‘zgartirish va dori vositalari yordamida simptomlarni boshqarish mumkin.

Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha foydali maqolalarni 01-06-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Amneziya va Demensiya: Asosiy Belgilar, Sabablar va Davolash Usullari " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Amneziya va Demensiya: Asosiy Belgilar, Sabablar va Davolash Usullari maqolasi sizga Jinsiy Salomatlik bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.