2023-yilda Neft va Valyutalar O‘rtasidagi Kuchli Bog‘liqlikni Tushunish

Neft va valyutalar o‘rtasida ko‘rinmas, ammo muhim bog‘liqlik mavjud. Bir bozor narxidagi o‘zgarishlar boshqa bozorni ham ijobiy yoki salbiy yo‘nalishda ta’sir qiladi. Bu bog‘liqlik neft resurslarining taqsimlanishi, savdo balansi va bozor psixologiyasi kabi omillar bilan kuchayadi.

Neft narxlari inflyatsiya va deflyatsiya bosimlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi, bu esa kuchli trend davrlarida o‘zaro munosabatlarni yanada mustahkamlaydi.

Asosiy Fikrlar

• Neft va valyutalar o‘zaro bog‘liq bo‘lib, neftga boy mamlakatlarda narx o‘zgarishlari valyutaga ta’sir qiladi.
• Neft import qiluvchi va eksport qiluvchi davlatlar AQSh dollarida to‘lovlarni amalga oshiradi, bu petrodollar tizimi deb ataladi.
• Neft narxining keskin pasayishi AQSh dollariga foyda keltirdi, chunki energiya sektori AQSh iqtisodiyotining muhim qismidir.
• 2020-yilda AQSh energiya importyoridan eksportyorga aylangan va 2023-yilda dunyodagi eng yirik neft ishlab chiqaruvchilardan biri bo‘ldi.
• Neft eksportiga qaram mamlakatlar iqtisodiy zararlarni ko‘proq boshdan kechiradi, diversifikatsiyalangan iqtisodiyotlar esa barqarorroq.

Neft AQSh Dollarida Narxlanadi

Neft narxlari AQSh dollarida ko‘rsatiladi. Neft import qiluvchi davlatlar neft uchun dollar to‘laydi, eksport qiluvchi davlatlar esa dollar oladi. Bu tizim 1970-yillarda Bretton Vuds oltin standarti tugagach vujudga kelgan va petrodollar tizimi deb nomlangan. Bu tizim AQSh dollarining global rezerv valyutasi sifatida o‘sishiga yordam berdi.

Dollardagi har qanday o‘zgarish yoki neft narxidagi harakatlar bir vaqtning o‘zida ko‘plab valyuta juftliklariga ta’sir qiladi. Bu bog‘liqlik neft zaxiralari katta bo‘lgan mamlakatlarda, masalan, Kanada, Rossiya va Braziliyada kuchliroq, neft zaxiralari kam bo‘lgan mamlakatlarda, masalan, Yaponiyada esa kamroq seziladi.

Neft va Valyutalar O‘rtasidagi Bog‘liqlikning Rivojlanishi

1990-yillardan 2000-yillarning o‘rtalarigacha ko‘plab mamlakatlar neft zaxiralaridan foydalanib, infratuzilma, harbiy va ijtimoiy dasturlarni kengaytirdi. 2008-yilgi iqtisodiy inqirozdan keyin ayrim mamlakatlar qarzlarini kamaytirdi, boshqalari esa qarz olib iqtisodiyotini tiklashga harakat qildi.

2014-yilda neft narxining keskin tushishi neftga bog‘liq iqtisodiyotlarda inqirozga olib keldi. Kanada, Rossiya va Braziliya kabi energiyaga boy davlatlar o‘z valyutalarining qadrsizlanishi bilan yuzlashdi.

Deflyatsiya xavfi boshqa tovar guruhlariga ham tarqaldi va bu Yevrozonada iqtisodiy bosimlarni kuchaytirdi. Avstraliya dollari kabi minerallar boy, lekin energiya zaxiralari kam bo‘lgan valyutalar ham pasayishlarga duch keldi.

Yevrozonadagi Muammolar

2014-yil oxirida Yevrozonada iste’mol narxlari indeksi pasayishi deflyatsiya qo‘rquvini yuzaga keltirdi. 2015-yil boshida Yevropa Markaziy Banki katta miqdorda moliyaviy stimulyatsiya dasturini ishga tushirdi.

2015-yil mart oyida boshlangan kvantitativ yumshatish dasturi 2018-yil o‘rtalarigacha davom etdi. 2018-2019-yillarda Yevropa Ittifoqi o‘sish ko‘rsatkichlarini qayd etdi, ammo 2020-yilda COVID-19 pandemiyasi tufayli iqtisodiy pasayish yuz berdi.

2022-yilda energiya narxining oshishi iste’molni kamaytirdi va iqtisodiy tiklanishni qiyinlashtirdi. Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi neft narxini oshirib, Yevropaning energiya xavfsizligi masalalarini yanada dolzarb qildi.

EUR/USD va Neft Narxlari

Valyuta bozorida EUR/USD juftligi eng mashhur hisoblanadi. 2014-yil mart oyida bu juftlik yuqori cho‘qqiga chiqdi, shundan so‘ng neft narxi tushishni boshladi. 2015-yil martida Yevropa Markaziy Bankining stimulyatsiyasi boshlangan paytda yevro pasayishni davom ettirdi.

2022-yil sentyabrda yevro qiymati $0.95 ga tushdi, shu bilan birga neft narxi $100 atrofida edi.

Qiziqarli Ma’lumot

2020-yil oxirida Venesuela dunyoda eng katta neft zaxirasiga ega bo‘lib, 303 milliard barrelni tashkil etdi va global zaxiraning taxminan 17.5% ini egalladi.

AQSh Dollarining Ta’siri

AQSh an’anaviy ravishda neft importchisi bo‘lgan, ammo 2020-yilda neft ishlab chiqarish oshib, kuniga 8.5 million barrel eksport qildi. 2022-yilda bu ko‘rsatkich 9.58 million barrelga yetdi. Shunday qilib, AQSh Xitoydan keyin dunyoda ikkinchi yirik energiya ishlab chiqaruvchisi bo‘ldi.

Neft narxining pasayishi AQSh dollariga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi, chunki AQSh iqtisodiyoti diversifikatsiyalangan va energiya sektori unga nisbatan kamroq qaram.

2022-yilda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi natijasida AQSh dollari ko‘plab valyutalarga nisbatan mustahkamlandi, bu xavfsiz sarmoya sifatida qabul qilinishi va inflyatsiyaning oshishi bilan bog‘liq.

Ortiqcha Qaramlik Natijalari

Neft eksportiga qaram mamlakatlar, masalan Rossiya, iqtisodiy zararlarni ko‘proq boshdan kechiradi. 2014-yilda Rossiyaning eksportining 65% dan ortig‘i energiyaga bog‘liq edi, 2021-yilda bu ko‘rsatkich 50% ga tushdi, ammo 2022-yilda yana 60% dan oshdi.

Rossiya 2015-yilda iqtisodiy inqirozga uchradi, yillik YaIM pasayishi 4.6% ni tashkil etdi. Ammo neft narxining tiklanishi bilan 2016-yil oxiridan boshlab iqtisodiyot o‘sishga yuzlandi.

2023-yilda dunyoda eng ko‘p neft ishlab chiqaruvchi mamlakatlar quyidagilar:

• AQSh: 12.9 million barrel/kun
• Rossiya: 10.1 million barrel/kun
• Saudiya Arabistoni: 9.7 million barrel/kun
• Kanada: 4.6 million barrel/kun
• Iroq: 4.3 million barrel/kun

Iqtisodiy diversifikatsiya valyutalar ustidagi ta’sirni ko‘rsatadi. Masalan, 2022-yilda Kolumbiya 24-o‘rinda bo‘lishiga qaramay, neft eksporti uning umumiy eksportining 25% dan ko‘prog‘ini tashkil etdi va bu Kolumbiya pesosining 2014-yilda qadrsizlanishiga sabab bo‘ldi.

Rublning Qadrsizlanishi

2015-yil boshida ko‘plab g‘arbiy forex platformalarida rubl savdosi to‘xtatildi, likvidlik muammolari va kapital cheklovlari sababli. Savdogarlar Norvegiya kronasini (NOK) rubl uchun proxy sifatida ishlatdi.

2010-2014 yillarda USD/NOK juftligi $75-$115 oralig‘ida o‘zgarayotgan neft narxi bilan bog‘liq o‘zgarishlarni ko‘rsatdi. 2014-yilning ikkinchi choragida neft narxi pasayishi bilan USD/NOK juftligi kuchli o‘sishga erishdi.

2015-yilning ikkinchi yarmigacha bu trend davom etdi va juftlik o‘n yillik rekord darajaga chiqdi. Bu Rossiya iqtisodiyotidagi muammolarni ko‘rsatdi, ammo neft narxi ham tiklana boshladi.

2020-yildan beri USD/NOK juftligi asosan yonma-yon harakatda bo‘lib, o‘zgaruvchanlikni namoyish qilmoqda.

2022-yilda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi natijasida rubl yana sezilarli qadrsizlandi. Markaziy bank rublni qo‘llab-quvvatladi va Putinning neft eksportini rublda to‘lash talabi rublga talabni oshirdi, bu esa 2022-yil ikkinchi yarmida rublni mustahkamladi.

Neft va Valyutalarni Bog‘lovchi Omillar

Neft narxlari va valyutalar o‘rtasida o‘zaro ta’sir mavjud bo‘lib, bu resurslar taqsimoti, savdo balansi va bozor psixologiyasi kabi omillarga bog‘liq. Shuningdek, neft inflyatsiya va deflyatsiyaga ta’sir qilishi bu munosabatlarni kuchaytiradi.

Petrodollar Tizimi Nima?

Petrodollar tizimi neft ishlab chiqaruvchi va xaridorlar o‘rtasida AQSh dollarida savdo qilishni anglatadi. Bu tizim 1970-yillarda Bretton Vuds oltin standarti tugagach yaratilgan va Saudiya Arabistoni bilan AQSh o‘rtasidagi kelishuv asosida shakllangan.

Eng Ko‘p Neft Ishlab Chiqaruvchi Mamlakatlar 2023

2023-yilda AQSh kuniga 12.9 million barrel neft ishlab chiqarib, dunyoda yetakchi bo‘ldi. Rossiya, Saudiya Arabistoni, Kanada va Iroq esa uni kuzatib bordi.

Xulosa

Neft va valyutalar o‘rtasidagi kuchli bog‘liqlikning uchta asosiy sababi bor: birinchidan, neft AQSh dollarida narxlanadi, bu esa valyutalar o‘zaro bog‘liqligini oshiradi; ikkinchidan, neft eksportiga qaram mamlakatlar iqtisodiy o‘zgarishlarga sezgir; uchinchidan, neft narxining pasayishi sanoat tovarlari va global deflyatsiya xavfini oshiradi, bu esa valyutalar narxining qayta baholanishiga olib keladi.

Siz Tovarlar bo'yicha foydali maqolalarni 06-11-2024 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " 2023-yilda Neft va Valyutalar O‘rtasidagi Kuchli Bog‘liqlikni Tushunish " sizga Tovarlar sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

2023-yilda Neft va Valyutalar O‘rtasidagi Kuchli Bog‘liqlikni Tushunish maqolasi sizga Tovarlar bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.